Ons toekoms - kom ons laat dit werk

Transcription

1 OORSIG Ons toekoms - kom ons laat dit werk Suid-Afrika behoort aan al sy mense. Ons, die mense van die land, behóórt aan mekaar. Ons ís en lééf die reënboog. Ons huise, buurte, stede, dorpe en statte is veilig luister na die gelag! Deur ons instellings orden ons ook ons lewens. Ons kinders se gesigte toon die toekoms n toekoms wat ons self gebeeldhou het.

2 Inleiding Die Nasionale Ontwikkelingsplan is daarop gemik om teen 2030 armoede uit te skakel en ongelykheid te verminder. Suid-Afrika kan hierdie doelwitte bereik deur die energie van sy mense te benut, n inklusiewe ekonomie te ontwikkel, vermoëns te bou, die kapasiteit van die staat te vergroot en leierskap en vennoot- Geen politieke demokrasie kan oorleef en floreer nie as die skappe dwarsdeur oorgrote meerderheid van ons mense die samelewing te steeds in armoede verkeer, sonder grond, sonder n tasbare bevorder. vooruitsig op n beter lewe. n Aanslag op armoede en Suid-Afrika het verwaarlosing moet gevolglik die merkwaardige eerste prioriteit van n vordering gemaak demokratiese regering wees. met die oorgang van apartheid na Die Heropbou- en demokrasie. Hierdie Ontwikkelingsprogram, 1994 oorgang het vreedsaam geskied ondanks die land se geskiedenis van gewelddadige konflik en onteiening. In byna elke faset van die lewe word vordering gemaak met die ontwikkeling van n inklusiewe samelewing, terwyl die skadu van die geskiedenis weggestoot word en geleenthede vir almal vergroot word. Suid-Afrika het daarin geslaag om die instellings te skep wat vir n demokratiese en transformerende staat nodig is. Die Grondwet verskans n regtegebaseerde benadering en beoog n vooruitstrewende, nierassige, nieseksistiese demokrasie wat aan al sy mense behoort. Die genesing van die wonde van die verlede en die regstelling van die onbillikhede van eeue van rasse-uitsluiting is grondwetlike vereistes. Toegang tot dienste word verbreed, die ekonomie is gestabiliseer en n nierassige samelewing begin verskyn. Miljoene wat voorheen uitgesluit is, het toegang tot onderwys, water, elektrisiteit, gesondheidsorg, behuising en bestaansbeveiliging. Nagenoeg 3 miljoen meer mense het vandag werk as in 1994, die armoedekoers daal en gemiddelde inkomstes groei bestendig in reële terme. Na 18 jaar van demokrasie is Suid-Afrika steeds n baie ongelyke samelewing waar te veel mense in armoede lewe en te min mense werk het. Die gehalte van skoolonderwys vir die meeste swart leerders is swak. Die ruimtelike verdeling van apartheid oorheers steeds die landskap. n Groot persentasie jongmense voel dat hulle nie n billike kans in die lewe kry nie. En die nalatenskap van apartheid bepaal steeds die lewensgeleenthede vir die oorgrote meerderheid. Hierdie ontsaglike uitdagings kan die hoof gebied word slegs deur n pasverandering in die land se prestasie. Om vooruitgang te versnel, demokrasie te verdiep en n meer inklusiewe samelewing te bou, moet Suid-Afrika politieke emansipasie omskakel in ekonomiese welsyn vir almal. Dit is alle Suid-Afrikaners se plig om die toekoms te bepaal, en ons moet vandag daarmee begin. Hierdie plan beoog n Suid-Afrika waar almal voel dat hulle vry maar tog aan andere gebind is; waar almal hul volle potensiaal verwesenlik, n land waar geleenthede nie deur geboorte bepaal word nie maar deur bekwaamheid, onderwys en harde werk. Die verwesenliking van so n samelewing sal transformasie van die ekonomie vereis, asook gefokusde pogings om die land se vermoëns uit te bou. Om armoede uit te skakel en ongelykheid te verminder, moet die ekonomie vinniger groei en op maniere wat alle Suid-Afrikaners tot voordeel strek. 2 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

3 Agtergrond President Jacob Zuma het die Nasionale Beplanningskommissie in Mei 2010 aangestel om n visie en nasionale ontwikkelingsplan op te stel. Die Kommissie is n adviesliggaam bestaande uit 26 mense wat hoofsaaklik van buite die regering afkomstig is en op grond van hulle kundigheid op sleutelgebiede gekies is. Die Kommissie se Diagnostic Report, wat in Junie 2011 uitgereik is, skets Suid- Afrika se prestasies en tekortkominge sedert Dit identifiseer die versuim om beleide te implementeer en die afwesigheid van breë vennootskappe as die vernaamste redes vir trae vordering, en stel nege primêre uitdagings: 1. Te min mense werk. 2. Die gehalte van skoolonderwys vir swart mense is swak. 3. Infrastruktuur is swak geleë en ontoereikend en word swak onderhou. 4. Ruimtelike verdelings belemmer inklusiewe ontwikkeling. 5. Die ekonomie is onvolhoubaar hulpbronintensief. 6. Die openbare gesondheidstelsel kan nie in die vraag voorsien of gehalte volhou nie. 7. Openbare dienste is ongelyk en dikwels van swak gehalte. 8. Korrupsievlakke is hoog. 9. Suid-Afrika bly n verdeelde samelewing. Suid-Afrikaners van alle lewensterreine het die diagnose verwelkom as n eerlike, opbouende evaluering. Dit het gelei tot die ontwikkeling van die konsep nasionale plan, wat in November 2011 bekend gemaak is. Die plan bou voort op die diagnose en voeg vier tematiese gebiede by: plattelandse ekonomie, maatskaplike beskerming, streek- en wêreldsake, en gemeenskapsveiligheid. Die Kommissie het wyd oorleg gepleeg oor die konsepplan. Ons openbare forums het duisende mense gelok; ons het met die parlement gepraat, die regbank, nasionale departemente, provinsiale departemente, ontwikkelingsfinansieringsinstellings, staatsbeheerde entiteite en plaaslikeregeringsformasies; en ons het samesprekings gevoer met vakbonde, die sakesektor, godsdiensleiers en organisasies sonder winsoogmerk. Suid-Afrikaners steun die konsepplan oor die algemeen en het met wysigings en voorstelle om dit doeltreffend te kan implementeer vorendag gekom. Hulle insette het n waardevolle bydrae tot hierdie plan gelewer. In die besonder verdien jongmense beter onderwys- en ekonomiese geleenthede, en gefokusde pogings is nodig om geslagsongelykheid uit te skakel. Die bevordering van geslagsgelykheid en groter geleenthede vir jongmense is geïntegreerde temas wat dwarsdeur hierdie plan loop. Nasionale ontwikkeling was nog nooit n lineêre proses nie en n ontwikkelingsplan kan ook nie in n reguit lyn vorder nie. Gevolglik stel ons n multidimensionele raamwerk voor om tot n positiewe kringloop van ontwikkeling te lei, terwyl vordering op een gebied vooruitgang op ander gebiede steun. OORSIG 3

4 Hoe sal dit in die praktyk werk? Suid-Afrika se grootste uitdaging is om armoede en ongelykheid te verminder. Die verhoging van lewenstandaarde tot die minimumvlak wat in die plan beoog word, sal n kombinasie van die volgende behels: groter indiensneming, hoër inkomste deur produktiwiteitsgroei, n maatskaplike voordeel 1 en openbare dienste van goeie gehalte. Al hierdie uitdagings is onderling gekoppel. Byvoorbeeld, beter onderwys sal tot groter indiensneming en verdienste lei, terwyl sneller ekonomiese groei groter geleenthede vir almal sal skep en die hulpbronne sal oplewer wat nodig is om onderwys te verbeter. Die grafiese voorstelling hieronder toon die noue verband tussen vermoëns, geleenthede 1 Maatskaplike voordeel verwys na geriewe wat uit openbare fondse aan die samelewing verskaf word. Dit sluit in maatskaplike toelaes, gratis basiese elektrisiteit en water, en skoolonderwys sonder skoolgeld. en indiensneming en die uitwerking daarvan op maatskaplike en lewenstoestande. Dit toon dat leierskap, n aktiewe burgery en doeltreffende regering ontwikkeling in n sosiaal samehorige omgewing kan help dryf. n Benadering tot verandering Die plan fokus op die kritieke vermoëns wat nodig is om die ekonomie en die samelewing te transformeer. Hierdie vermoëns sal nie outomaties verkry word nie, en hulle sal ook nie verskyn as die land op sy huidige baan voortgaan nie. Stygende vlakke van frustrasie en ongeduld toon dat tyd van die grootste belang is: versuim om op te tree, sal demokratiese wins bedreig. Suid-Afrika moet in die besonder maniere kry om ontstellende vlakke van jeugwerkloosheid dringend te verlaag en breër geleenthede vir jongmense te bied. FIG 1.1 N BENADERING TOT VERANDERING I N G STYGENDE OMSTANDIG- HEDE LEWENSTANDAARDE STERK LEIERSKAP VERMINDERING VAN ARMOEDE GELEENTHEDE S I K L U S V A N O N T W I K K E L AKTIEWE BURGERY DOELTREF- FENDE REGERING GROEI SOSIALE SAMEHORIGHEID VERMOËNS NEMING INDIENS- 4 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

5 Vordering oor die volgende twee dekades vereis dat dinge anders gedoen moet word. In die lig van die kompleksiteit van nasionale ontwikkeling stel die plan ses onderling gekoppelde prioriteite: Verenig alle Suid-Afrikaners rondom n gemeenskaplike program om voorspoed en billikheid te verkry. Bevorder aktiewe burgerskap om ontwikkeling, demokrasie en aanspreeklikheid te versterk. Bring vinniger ekonomiese groei, hoër belegging en groter arbeidsabsorpsie teweeg. Fokus op sleutelvermoëns van mense en die staat. Bou n bekwame en ontwikkelingsgerigte staat. Moedig sterk leierskap dwarsdeur die samelewing aan om saam te werk ten einde probleme op te los. Beweeg vorentoe met die plan Dit is n plan vir Suid-Afrika. Dit bied n breë strategiese raamwerk as riglyn vir sleutelkeuses en handelinge. Die sukses van die plan sal daarvan afhang of alle Suid-Afrikaners verantwoordelikheid vir die plan aanvaar, gelei deur die President en die Kabinet. Hierdie oorsig is n hoëvlakopsomming van die plan. Die 15 hoofstukke dek die vernaamste tematiese gebiede in besonderhede en verskaf bewyse, aanbevelings en duidelike raamwerke vir implementering. n Benadering tot verandering: Verbeterde vermoëns en aktiewe burgery Die plan heg baie waarde aan die idee van vermoëns. Sleutelvermoëns wat uit ontwikkelingsliteratuur blyk, sluit in: Politieke vryhede en menseregte Sosiale geleenthede wat uit onderwys, gesondheidsorg, openbare vervoer en ander openbare dienste voortspruit Bestaansbeveiliging en veiligheidsnette n Oop samelewing, deursigtigheid, openbaarmaking en n kultuur van aanspreeklikheid Ekonomiese fasiliteite, werk, verbruik, transaksievermoë, belegging en produksie. Saam met harde werk en inspanning is dit vermoëns en die geleenthede wat uit ontwikkeling voortvloei, wat individuë in staat stel om die lewe te lei waarna hulle hunker. n Ontwikkelingsgerigte staat bou die vermoëns van mense om hulle eie lewe te verbeter, en gryp in om historiese ongelykhede reg te stel. Nóg die regering nóg die mark kan die nodige vermoëns op hulle eie ontwikkel. Burgers het die reg om van die regering te verwag om sekere basiese dienste te lewer en om leiers aanspreeklik te hou vir hulle dade. Hulle het ook verantwoordelikhede teenoor ander burgers, insluitende onderlinge respek, verdraagsaamheid en nakoming van die landswette. Leiers dwarsdeur die samelewing moet die mag wat hulle het, balanseer met verantwoordelikheid, insluitend om te luister na, en om verdraagsaam te wees teenoor verskillende en uiteenlopende menings asook die bevordering van sosiale samehorigheid en samewerking bewerkstellig om probleme op te los. Komplekse wissel werking tussen rolspelers en aksies sal vereis word om die plan te laat werk. Vordering op een gebied hang feitlik altyd af van vordering op ander gebiede aan alle sektore van Suid-Afrikaanse samelewing. OORSIG 5

6 Na publikasie van die plan sal die Kommissie fokus op: Mobilisering van die samelewing om die plan te steun, en die verkenning van n sosiale kontrak om armoede en ongelykheid te verminder deur belegging en indiensneming. Navorsing oor kritieke kwessies wat langtermynontwikkeling raak. Advies aan die regering en sosiale vennote oor die implementering van die plan. Samewerking met tersaaklike staatsagentskappe om oor die vordering met die oogmerke verslag te doen. Die Kommissie is van mening dat as ons n beter Suid-Afrika wil bou, ons vandag moet begin. Groei en werkgeleenthede, onderwys en vaardighede, en n bekwame en ontwikkelingsgerigte staat Hoewel die bereiking van die oogmerke van die Nasionale Ontwikkelingsplan vordering oor n breë front vereis, is drie prioriteite van besondere belang: Verhoog indiensneming deur vinniger ekonomiese groei Verbeter die gehalte van onderwys, vaardigheidsontwikkeling en innovering Vergroot die vermoëns van die staat om n ontwikkelingsgerigte, transformeerende rol te speel. n Volhoubare toename in indiensneming vereis n ekonomie wat vinniger groei en die verwydering van strukturele hindernisse, soos onderwys van swak gehalte of ruimtelike vestigingspatrone wat die meerderheid uitsluit. Hierdie dinge is noodsaaklik ten einde hoër vlakke van belegging en mededingendheid te behaal en produksie en uitvoer te verhoog. Die sakesektor, arbeid, gemeenskappe en die regering sal moet saamwerk ten einde vinniger ekonomiese groei te behaal. Sosiale samehorigheid moet die strategie anker. As Suid-Afrika vordering maak met die ontrassing van eienaarskap en beheer van die ekonomie sonder om armoede en ongelykheid te verminder, sal transformasie oppervlakkig wees. So ook, as armoede en ongelykheid verminder word sonder aantoonbaar veranderde eienaarskapspatrone, sal die land se vordering onstuimig en twyfelagtig wees. Om ontwikkeling te versnel, het Suid-Afrika n behoefte aan die daadwerklike steun van alle burgers, leierskap in alle sektore wat die land se kollektiewe belange bo eng korttermyndoelwitte plaas, en radikaal verbeterde regeringsprestasie. In sommige gevalle sal beleidsverandering dalk nodig wees, maar op die meeste gebiede gaan dit daaroor om die basiese dinge reg te kry, regeringsprogramme te implementeer, mense vir hul optrede aanspreeklik te hou en innoverende oplossings vir ingewikkelde uitdagings te kry. Regstreekse en onmiddellike maatreëls om armoede te takel Die plan bied n langtermynstrategie om indiensneming te verhoog en geleenthede te vergroot deur onderwys, beroepsopleiding en werkervaring, openbare indiensnemingsprogramme, gesondheid en voeding, openbare vervoer en toegang tot inligting. Hoewel daar op elk van hierdie gebiede kitsvoordele behaal kan word, sal die strategieë tyd verg om n grootskaalse uitwerking op armoede te hê. Om die knellende gevolge van armoede vir miljoene Suid-Afrikaners op kort termyn te verlig, beoog die plan die volgende: Stel aktiewe arbeidsmarkbeleide en aansporings in om indiensneming te verhoog, veral vir jongmense en in sektore wat 6 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

7 relatief laag geskoolde mense in diens neem. Brei openbare indiensnemingsprogramme uit tot 1 miljoen deelnemers teen 2015 en 2 miljoen teen Namate die aantal werkgeleenthede in die formele en die informele sektor toeneem, kan openbare indiensnemingsprogramme afgeskaal word. Versterk primêre gesondheidsorgdienste en verbreed distriksgebaseerde gesondheidsprogramme, soos die programme vir gemeenskapsgesondheidswerkers en vroedvroue, en gesondheidsopvoeding. Brei welsynsdienste en openbare indiensnemingsprogramme uit, wat dit vir die staat moontlik maak om arm gemeenskappe van dienste te voorsien en te ondersteun, veral dié met hoë vlakke van misdaad en geweld. Stel n voedingsprogram vir swanger vroue en jong kinders in en brei vroeë kinder ontwikkelingsdienste uit vir kinders jonger as vyf. Verbeter die gehalte van onderwys in onderpresterende skole en kolleges vir verdere onderwys en opleiding. Bevorder gemengdebehuisingstrategieë en meer kompakte stedelike ontwikkeling om mense te help om openbare ruimtes en fasiliteite, staatsagentskappe en werken sakegeleenthede te benut. Investeer in openbare vervoer, wat lae-inkomstehuishoudings sal bevoordeel deur mobiliteit te verbeter. Demografiese tendense en eksterne drywers van verandering Suid-Afrika se ontwikkeling word beïnvloed deur wat in die streek en die wêreld gebeur. Sukses sal afhang van die land se begrip van en reaksie op sulke ontwikkelings. Benewens n gedetailleerde oorsig van demografiese projeksies bespreek die plan vyf belangrike tendense: wêreldwye ekonomiese verskuiwings, tegnologie, globalisering, klimaatverandering en ekonomiese groei in Afrika. Demografiese tendense Hoe sal Suid-Afrika in 2030 daar uitsien? Die land het n stadium in sy demografiese oorgang bereik waar geboortekoerse daal en die bevolking stabiliseer. Hierdie oorgang het verreikende implikasies vir bevolkingstruktuur, die groeikoers van die arbeidsmag en die vraag na dienste soos onderwys en gesondheid. Die arbeidsmag (diegene tussen 15 en 64 jaar) maak vandag 64 persent van die bevolking uit, en kinders en bejaardes behels kleiner persentasies. Internasionaal word demografiese profiele soos dié dikwels geassosieer met stygende inkomste, vinniger groei in produktiwiteit, groter spaargeneigdheid en stygende lewenstandaarde. Alternatiewelik kan dit lei tot n frustrerende en destabiliserende omgewing waar jongmense nie werk kan kry nie, wat tot geweld, misdaad, alkoholmisbruik en ander maatskaplike euwels bydra. Die bepaler van sukses is of n land die voordeel van n groot aantal jongmense wat in staat en gewillig is om te werk, kan benut. Om dit te doen, beteken om hulle van onderwys en vaardighede te voorsien en om skoolverlaters te help om werk te kry wat stimulerend is en waardeur hulle hul aspirasies kan verwesenlik. Geboortekoerse vir wit Suid-Afrikaners het in die 1950 s en 1960 s begin daal, terwyl geboortekoerse vir swartes laat in die 1970 s en vroeg in die 1980 s begin daal het. In albei gevalle was toenemende verstedeliking en beter onderwysstandaarde beslissende faktore. Vandag groei Suid-Afrika se bevolking teen 1 persent per jaar, en volgens projeksies sal dit teen 2030 teen 0.5 persent per jaar groei. OORSIG 7

8 Bou n toekoms vir Suid-Afrika se jeug Suid-Afrika het n verstedelikende, jeugdige bevolking. Dit bied n geleentheid om ekonomiese groei te versnel, indiensneming te verhoog en armoede te verlaag. Die Kommissie besef dat jongmense die spit afbyt ten opsigte van werkloosheid en het n jeuglens aangeneem by die opstel van sy voorstelle, wat insluit: Voedingsingryping vir swanger vroue en jong kinders. Universele toegang tot twee jaar vroeë kinderontwikkeling. Verbeter die skoolstelsel, insluitende verhoging van die aantal leerders wat meer as 50 persent in geletterdheid en wiskunde behaal, verhoging van leerderretensiekoerse tot 90 persent en verbetering van onderwysersopleiding. Versterk jeugdiensprogramme en stel nuwe, gemeenskapsgebaseerde programme in om vir jongmense opleiding in lewensvaardighede en entrepreneurskap te bied, asook geleenthede om aan gemeenskapsontwikkelingsprogramme deel te neem. Versterk en vergroot die aantal VOO-kolleges om die deelnamekoers tot 25 persent te verhoog. Verhoog die slaagkoers van VOO-kolleges tot 75 persent. Verskaf volle befondsingsbystand, wat onderrig, boeke, akkommodasie en lewenstoelaes vir studente uit arm gesinne dek. Ontwikkel gemeenskapsveiligheidsentrums om misdaad te voorkom en betrek die jeug by hierdie inisiatiewe. n Belastingaansporing vir werkgewers om die aanvanklike koste om jong toetreders tot die arbeidsmark aan te stel, te verlaag. n Subsidie vir die plasingsektor om matrikulante te identifiseer, voor te berei en in werk te plaas. Die subsidie sal by suksesvolle plasing betaal word. Brei leerderskappe uit en stel opleidingskoepons regstreeks aan werksoekers beskikbaar. n Geformaliseerde werwingskema vir gegradueerdes vir die staatsdiens om hoog geskoolde mense te lok. Vergroot die rol van staatsbeheerde ondernemings by die opleiding van ambagsmanne en tegniese beroepslui. Ons waarnemings sluit die volgende in: Die persentasie Suid-Afrikaners wat in landelike gebiede woon, het sedert 1994 met ongeveer 10 persentasiepunte gedaal. Vandag woon ongeveer 60 persent van die bevolking in stedelike gebiede. In ooreenstemming met internasionale tendense sal die beweging van mense van die platteland na die stede na verwagting voortduur, en teen 2030 sal nagenoeg 70 persent van die bevolking in stedelike gebiede woon. Gauteng en die stede ethekwini en Kaapstad is die stadstreke wat die vinnigste groei, met implikasies vir die beplanning en lewering van basiese dienste. Immigrasie sal volgens projeksies in die tydperk tot 2030 tussen 0.1 persent en 0.2 persent per jaar tot die bevolkingsgroeikoers bydra. 8 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

9 MIV/vigs het n diepgaande uitwerking op die bevolking, met beduidend hoër oorkoepelende sterftesyfers sedert 2000 en n laer persentasie vroue van vrugbare ouderdom. Daar is tekens dat die land n ommeswaai begin maak as gevolg van n doeltreffende program van opvoeding en behandeling. Die MIV-infeksiekoers het op ongeveer 10 persent gestabiliseer. Nuwe infeksies onder jongmense neem af en die lewensverwagting styg. Ten spyte van hierdie winste sal daar nog dekades lank n aansienlike aantal vigswesies en kinders wees wat daadwerklike steun van die staat en gemeenskappe nodig het. Om maksimum voordeel uit hierdie demografiese dividend te trek, het die land beter voeding en gesondheidsorg nodig, asook beter onderwysstandaarde, groter toegang tot verdere en hoër onderwys, makliker toetrede tot die arbeidsmark en groter arbeidsmobiliteit (die vermoë om te beweeg na waar werkgeleenthede beskikbaar is). Al hierdie faktore moet by nasionale beplanning in aanmerking geneem word. Beleid in n dinamiese internasionale omgewing Internasionale en streekontwikkelings raak Suid-Afrika op ingewikkelde maniere. Ons siening is dat, op die keper beskou, internasionale tendense positiewe implikasies vir Suid-Afrika se ontwikkeling kan hê, ondanks verskeie belangrike risiko s. Begrip van en gepaste reaksie op ingewikkelde internasionale uitdagings is die eerste taak van beplanning. n Veranderende wêreldekonomie Langtermynverskuiwings in internasionale handel en belegging verander die wêreldekonomie en internasionale politiek. Die vernaamste van hierdie ontwikkelings is die opkoms van snel groeiende ekonomieë, veral China, Indië en Brasilië. Nadat nasies byna drie eeue lank uitmekaar beweeg het, is ongelykheid tussen hulle besig om af te neem. Verstedeliking en industrialisering in China en Indië sal die aanvraag na natuurlike hulpbronne waarskynlik nog n dekade of langer relatief hoog hou. Die opkoms van meer verbruikers in ontwikkelende lande sal groter geleenthede vir alle ekonomieë meebring. In die dekades wat voorlê, namate opkomende ekonomieë hulle deel van die wêreldhandel en belegging vergroot, sal die relatiewe afname in die ekonomiese gewig van die Verenigde State, Europa en Japan gepaardgaande gevolge vir hulle politieke en militêre invloed hê. Dit kan lei tot n herorganisering van die internasionale diplomatieke en regeringsargitektuur, wat nuwe sentrums van invloed weerspieël. Suid-Afrika kan baat vind by snelle groei in ontwikkelende lande, wat tot n groter aanvraag na kommoditeite en uitbreidende verbruikersmarkte lei. Terselfdertyd hou hierdie tendense uitdagings vir middelinkomstelande in as gevolg van groter mededinging in vervaardiging en sekere inligtingtegnologieverwante dienste. Die opkoms van ontluikende markte vergroot ook internasionale mededinging, wat afwaartse druk plaas op die lone van laag geskoolde werkers in verhandelbare sektore. Suid-Afrika se uitvoer na gevorderde ekonomieë het oor die afgelope vyf jaar gedaal as gevolg van n laer aanvraag. Hierdie afname word geneutraliseer deur n groter aanvraag uit Asië en hoër pryse vir kommoditeite. Hoewel Suid-Afrika n redelik gesonde handelsbalans handhaaf, grotendeels te danke aan hoë kommoditeitspryse, is dit sorgwekkend dat hoë waardetoevoegings- en arbeidsintensiewe uitvoere verlangsaam. OORSIG 9

10 dekades. Hierdie tendense steun oor die algemeen die ontwikkeling van arm en middelinkomstelande en verleen aan hulle toegang tot markte, goedere, dienste, kapitaal, tegnologie en vaardighede. Globalisering dra ook by tot toenemende onderlinge verbondenheid wat versperrings vir toetrede verlaag en die bestek van kennis verbreed. Globalisering dra egter ook by tot hoër risiko en kompleksiteit in wêreldsake van wisselvalligheid op finansiële markte tot die migrasie van geskoolde mense uit ontwikkelende lande tot veranderende magsverhoudings tussen state en kapitaal. As gevolg van hierdie patrone hou die huidige ekonomiese verlangsaming in ontwikkelde lande n beduidende risiko vir ontwikkelende lande in. Op medium termyn moet Suid-Afrika op hierdie tendens reageer deur mededingendheid en belegging in bedrywe met hoë waardetoevoeging te verhoog en die volume van mineraaluitvoere te vergroot. Op langer termyn moet Suid-Afrika meer doen om mededingendheid te verbeter op gebiede van vergelykende voordeel wat vir meer mense werk kan bied. Deur die vaardigheidsbasis te verbeter en mededingendheid te verhoog, kan die ekonomie diversifiseer, wat die verwringende uitwerking van hoë kommoditeitspryse op die rand sal neutraliseer. Ekonomiese groei wêreldwyd sal waarskynlik oor die volgende dekade laer wees as gedurende die vorige dekade. Dit sal groter beleidsfokus, doeltreffende implementering van nywerheidsbeleide en verbeterde vaardigheidsontwikkeling vereis. Globalisering Met globalisering word oor die algemeen bedoel die toenemende internasionale handel en groter vloei van mense, kapitaal, idees en tegnologieë oor grense heen die afgelope Suid-Afrika se ervaring van globalisering sluit tasbare voordele en groter kompleksiteit in. Die uitdaging is om voordeel uit geleenthede te trek en terselfdertyd Suid-Afrikaners veral die armes te beskerm teen die risiko s wat met nuwe handels- en beleggingspatrone gepaardgaan. Byvoorbeeld, Suid-Afrika het n lae vlak van spaargeneigdheid en maak op buitelandse kapitaal staat om sy belegging te finansier. Afhanklikheid van eksterne kapitaalvloei verhoog die risiko van wisselvalligheid in die plaaslike ekonomie. Traer groei in ontwikkelde lande gaan gepaard met sterk vraag uit ontwikkelende lande, wat bydra tot n welkome herbalansering van die land se uitvoer. Hierdie tendens hou egter ook n uitdaging in vir beleidsmakers en vervaardigers, want die huidige vraag uit ontluikende markte hel oor na kommoditeite en grondstowwe 10 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

11 eerder as na n meer gediversifiseerde mandjie produkte wat deur ontwikkelde lande benodig word. Afrika se ontwikkeling Die ekonomieë van baie Afrikalande het oor die afgelope dekade vinniger gegroei, wat die uiterste armoede vir die eerste keer in ongeveer n halfeeu beduidend verminder het, en die vasteland het groter seggenskap in wêreldinstellings verkry. Op politieke gebied maak demokrasie oneweredige vordering. Die onlangse opstande in Noord-Afrika is n sterk waarskuwing teen die risiko s van swak regering en swak instellings wat elites in staat stel om rykdom op te gaar ten koste van die mense. Sterk groei in Afrika bied ook geleenthede vir Suid-Afrikaanse maatskappye en nywerhede, wat tot ontwikkeling bydra deur belegging in telekommunikasie, bankwese, mynbou, konstruksie en die kleinhandel. Nouer vennootskappe tussen lande, maatskappye en mense sal ekonomiese en sosiale integrasie verdiep en sodoende tot hoër koerse van groei en ontwikkeling bydra. Verskeie strukturele swakhede moet oorkom word sodat Afrika vinnige groei en n sterker vraag na kommoditeite kan omskakel in stygende indiensneming en lewenstandaarde. n Belangrike feit is dat swak vervoerskakels en infrastruktuurnetwerke asook tarief- en nietariefversperrings die koste van sake doen verhoog en sowel belegging as interne handel belemmer. Swak regsinstellings en, in sommige gevalle, swak regering verhoog die risiko van belegging. Die situasie verbeter voortdurend, maar daar is steeds uitdagings, ook in die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap (SAOG), wat te staan kom voor hindernisse rakende infrastruktuur, handelsversperrings en regering. Hoewel Suid-Afrika dit moeilik sal vind om in laevaardigheidsvervaardiging mee te ding as gevolg van sy hoë kostestruktuur, kan baie lande op die vasteland wel meeding omdat produksiekoste in Oos-Asië styg. Verskeie van Suid-Afrika se uitdagings kan slegs deur streeksamewerking die hoof gebied word. Suid-Afrika is n waterarm land, maar verskeie buurlande het n oorvloed water. Daar is ander gebiede waar aanvullende nasionale bates geleenthede vir wedersyds voordelige samewerking bied. Byvoorbeeld, Suid-Afrika moet in die groot verskeidenheid geleenthede vir laekoolstofenergie uit hidro-elektrisiteit en ander skoon energiebronne in Suider-Afrika investeer en dit help ontgin. Klimaatverandering Die vrystelling van koolstofdioksied en ander kweekhuisgasse verander die aarde se klimaat, wat potensieel beduidende wêreldwye koste sal meebring wat die armes buite verhouding sleg sal tref. Stygende temperature, wisselvalliger reënval en uit- er- ste weersgesteldhede sal waarskynlik n uiters nadelige uitwerking op Afrika hê, met groter verspreiding van tropiese siektes en groeiende verliese (menslik en finansieel) deur droogtes en oorstromings. Klimaatverandering het die potensiaal om voedselproduksie en die beskikbaarheid van drinkwater te verminder, met gevolge vir migrasiepatrone en vlakke van konflik. Suid-Afrika is nie net n bydraer tot kweekhuisgasvrystellings nie hy is OORSIG 11

12 Die plan kortliks Teen 2030 Skakel inkomstearmoede uit Verminder die aantal huishoudings met n maandelikse inkomste van minder as R419 per persoon (in 2009-pryse) vanaf 39 persent tot nul. Verminder ongelykheid Die Gini-koëffisiënt moet van 0.69 tot 0.6 daal. Bemagtigende mylpale Verhoog indiensneming vanaf 13 miljoen in 2010 tot 24 miljoen in Verhoog inkomste per capita vanaf R in 2010 tot R teen Verhoog die deel van die nasionale inkomste van die onderste 40 persent van 6 persent tot 10 persent. Vestig n mededingingsbasis van infrastruktuur, mensehulpbronne en reguleringsraamwerke. Verseker dat geskoolde, tegniese, professionele en bestuursposte die land se rasse-, geslags- en gestremdheidsprofiel beter weerspieël. Verbreed eienaarskap van bates na histories benadeelde groepe Verhoog die gehalte van onderwys sodat alle kinders ten minste twee jaar voorskoolse onderwys kry en dat kinders in graad 3 kan lees en skryf. Voorsien bekostigbare gesondheidsorg van gehalte en moedig goeie gesondheid en welsyn aan. Vestig doelmatige, veilige en bekostigbare openbare vervoer. Produseer voldoende energie om nywerhede teen bekostigbare pryse te kan ondersteun, arm huishoudings toegang daartoe te gee en terselfdertyd ons koolstofvrystellings met een derde per eenheid elektrisiteit te verminder. Verseker dat alle Suid-Afrikaners toegang het tot skoon lopende water in hulle huise. Stel hoëspoed-breëbandinternet universeel beskikbaar teen bekostigbare pryse. Behaal n voedselsurplus waarvan een derde deur kleinboere of huishoudings geproduseer word. Verseker voedsel- en voedingsekuriteit vir huishoudings. Verskans n bestaansbeveiligingstelsel wat alle werkende mense insluit, met maatskaplike beskerming vir die armes en ander nooddruftige groepe soos kinders en gestremde mense. Verwesenlik n ontwikkelingsgerigte, bekwame en etiese staat wat sy burgers met waardigheid behandel. Verseker dat alle mense veilig woon, met n onafhanklike en regverdige strafregstelsel. Verbreed sosiale samehorigheid en eenheid terwyl stappe gedoen word om die onbillikhede van die verlede reg te stel. Speel n leidende rol in kontinentale ontwikkeling, ekonomiese integrasie en menseregte. Kritieke optrede 1. n Sosiale kontrak om armoede en ongelykheid te verminder en indiensneming en belegging te verhoog. 2. n Strategie om armoede en die impak daarvan die hoof te bied deur uitgebreide toegang tot werkgeleenthede, versterking van die maatskaplike voordeel, verbetering van openbare vervoer en verhoging van inkomste in landelike gebiede. 3. Stappe deur die staat om die staatsdiens te professionaliseer, aanspreeklikheid te versterk, koördinasie te verbeter en plegers van korrupsie te vervolg. 4. Bevorder private belegging op arbeidsintensiewe gebiede, mededingendheid en uitvoer, met aanpassings om die risiko verbonde aan die aanstelling van jonger werkers te verminder. 5. n Aanspreeklikheidsketting vir die onderwyssektor, met lyne van verantwoordelikheid van die staat na die klaskamer. 6. Faseer nasionale gesondheidsversekering in, met klem op die opgradering van openbare gesondheidsfasiliteite, opleiding van meer professionele gesondheidswerkers en vermindering van die relatiewe koste van private gesondheidsorg. 7. Openbare infrastruktuurbelegging teen 10 persent van die bruto binnelandse produk (BBP), befonds deur tariewe, openbaarprivate vennootskappe, belasting en lenings met die klem op vervoer, energie en water. 8. Ingryping om n volhoubare omgewing te verseker wat toekomstige skokke kan weerstaan. 9. Nuwe ruimtelike norme verdigting van stede, verbeterde vervoer, werkgeleenthede waar mense woon, opgradering van informele nedersettings en regstelling van gapings in die behuisingsmark. 10. Verminder misdaad deur versterking van die strafregstelsel en verbeterings van gemeenskapsomgewings. 12 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

13 ook besonder kwesbaar vir die gevolge van klimaatverandering vir gesondheid, lewensonderhoud, water en voedsel, met n buite verhouding groot impak op die armes, veral vroue en kinders. Terwyl nywerhede en huishoudings by hierdie veranderinge aanpas, moet hulle ook hul negatiewe impak op die omgewing verminder. Dit sal verreikende veranderinge verg aan die manier hoe mense lewe en werk. Die impak van klimaatverandering word wêreldwyd gevoel en wêreldwye oplossings moet gekry word, met behoorlike inagneming van streek- en nasionale toestande. Tegnologiese verandering Die wetenskap en tegnologie bring steeds n omwenteling teweeg in die manier hoe goedere en dienste geproduseer en verhandel word. As n middelinkomsteland moet Suid-Afrika sy kennis en innoverende produkte gebruik om mee te ding. Meer mededingende produksiekoste op sigself sal nie genoeg wees om die wêreldwye teenwoordigheid van die Suid-Afrikaanse nywerheid te vergroot nie. Dit geld vir sowel nuwe bedrywe as tradisionele sektore, soos mynbou. As n middelinkomsteland wil ontwikkel, is innovasie noodsaaklik. Die wetenskap en tegnologie kan ook aangewend word om van die grootste uitdagings in onderwys en gesondheid die hoof te bied. In baie dele van Afrika wat nooit voorheen vastelyntelefonie gehad het nie, word daar op groot skaal van doeltreffende selfoonnetwerke gebruik gemaak om n verskeidenheid dienste te lewer. Onderwysmateriaal kan elektronies aan afgeleë dorpies gelewer word. Die wetenskap ontgin nuwe terreine in die stryd teen siektes en die verlaging van die koste van watersuiwering. Ongeveer 17 persent van Suid-Afrika se bevolking het vandag toegang tot die internet en die syfer styg met nagenoeg 20 persent per jaar. Die gebruik van digitale kommunikasie verander die samelewing op maniere wat nog nie ten volle verstaan word nie. Dit is egter duidelik dat jongmense die nuwe media hulle eie maak, en dit bied n potensieel kragtige manier om sosiale insluiting te bevorder. Suid-Afrika moet innovasie bevorder en aanhou bydra tot internasionale wetenskaplike en tegnologiese vooruitgang. Dit vereis groter belegging in navorsing en ontwikkeling, beter benutting van bestaande hulpbronne en ratser instellings wat innovasie en beter samewerking tussen openbare wetenskaps- en tegnologie-instellings en die private sektor fasiliteer. Die hoë plaaslike koste van breëband-internetkonnektiwiteit is n groot belemmering. Alle Suid-Afrikaners behoort kennis doeltreffend te kan verkry en gebruik. Met hierdie doel voor oë moet die institusionele reëlings om die inligting, kommunikasie en tegnologie (IK- T)-omgewing te bestuur, beter gestruktureer word om te verseker dat Suid-Afrika nie die slagoffer van n digitale kloof word nie. Die plan in meer besonderhede Die Nasionale Ontwikkelingsplan is n breë strategiese raamwerk. Dit skets n samehangende en holistiese benadering om armoede en ongelykheid te konfronteer op grond van die ses gefokusde, onderling gekoppelde prioriteite wat hieronder opgesom word. Verenig Suid-Afrikaners rondom n gemeenskaplike program Die Grondwet bied n visie van n verenigde, welvarende, nierassige en nieseksistiese samelewing; n land wat behoort aan almal wat in hom woon, verenig in sy verskeidenheid. Die Grondwet verplig die land ook om OORSIG 13

14 Kuns, kultuur, ekonomie en samelewing Kuns en kultuur is kragtige ruimtes vir debatvoering oor waar n samelewing hom bevind en waarheen hy op pad is. As dit effektief bevorder word, kan die skeppende en kulturele bedrywe wesenlik bydra tot kleinsakeontwikkeling, werkskepping en stedelike ontwikkeling en vernuwing. In 2011 was Suid-Afrika se musiekbedryf R2.2 miljard aan verkope werd; die handwerksektor het R3.3 miljard tot 2010 se BBP bygedra, met meer as mense in diens, en die visuele kunste het n omset van bykans R2 miljard. Die land se ryk kultuurerfenis en die kreatiwiteit van sy mense beteken dat Suid-Afrika unieke stories, stemme en produkte aan die wêreld kan bied. Voorts kan artistieke prestasies en uitdrukking waardes koester, heling fasiliteer en nasionale trots herstel. Effektiewe maatreëls om die kunste te bevorder sluit in: Verskaffing van finansiële en Inligting en Kommunikasie tegnologie of IKTsteun aan kunstenaars vir die skepping van werke wat nasionale kreatiwiteit uitdruk, terwyl ruimte vir lewendige debatvoering geskep word. Versterking van die Onafhanklike Kommunikasie-owerheid van Suid-Afrika se mandaat vir nasiebou en waardevestiging.aansporing van kommersiële verspreidingsnetwerke om kuns te versprei en/of aan te bied.ontwikkeling en implementering van planne vir n doeltreffender kurrikulum vir kuns en kultuur in skole, met gepaste opvoedersteun.steun vir inkomstegelykmaking vir kunstenaars in n spesiale werkloosheidversekeringskema en evaluering van befondsingsmodelle vir sulke inisiatiewe.ontwikkeling van wetgewende raamwerke vir sektorale vasstelling om werknemers in die kunstesektor te beskerm. Samewerking om IKT-bewustheid en -toegang onder kultuurwerkers te ontwikkel om baat te vind by groeiende digitale bemarkings- en verspreidingskettings. die verdelings van die verlede reg te stel en erken dat Suid-Afrika kom uit n stelsel waar die meeste van sy burgers geleenthede ontsê is. Hierdie tweeledige vereistes is voorvereistes vir suksesvolle nasionale ontwikkeling. Die vereniging van Suid-Afrika is sowel n noodsaaklike inset in die proses om armoede en ongelykheid te verminder as n regstreekse uitkoms van suksesvolle armoedevermindering. Om n sosiaal samehorige samelewing te bou, moet Suid-Afrika armoede en ongelykheid verminder deur geleentheid en indiensneming te verbreed deur middel van ekonomiese insluiting, onderwys en vaardighede, en spesifieke regstelmaatreëls; wedersydse respek en inklusiwiteit bevorder deur op te tree volgens die grondwetlike vereiste dat Suid-Afrika behoort aan almal wat daarin woon, en dat almal gelyk is voor die reg; en die waardering van burgers se verantwoordelikhede en verpligtinge teenoor mekaar verdiep. Die stryd teen apartheid was in die eerste en belangrikste plek oor die konstruksie van n nierassige en nieseksistiese demokratiese samelewing waarin alle mense gelyke regte het. Ondanks volgehoue vordering sedert 1994 bly Suid-Afrika n verdeelde samelewing, met ras wat steeds die vernaamste kloof uitmaak. Individuele stereotipering van 14 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

15 ras en etnisiteit kom wydverspreid voor en diskriminasie bestaan steeds. Die land se institusionele raamwerk en sy breë ekonomiese en sosiale tendense dra by tot geleidelike ontrassing, maar vordering is nie voldoende of diep genoeg nie. Ofskoon daar vordering gemaak word om die lewe van vroue te verbeter, is daar steeds diskriminasie, patriargale houdings en swak toegang tot onderwys van gehalte. Die plan hanteer hierdie faktore holisties en erken dat sleutelprioriteite soos onderwys of landelike ontwikkeling die grootste impak op arm vroue sal hê. Suid-Afrika se eie geskiedenis en die ondervinding van ander lande toon dat eenheid en sosiale samehorigheid nodig is om sosiale en ekonomiese oogmerke te verwesenlik. Die aanhef tot die Grondwet verwoord hierdie balans die beste. Dit erken die staat se verantwoordelikheid om die gevolge van apartheid om te keer in n konteks waar alle burgers deel voel van die land en sy programme. Om hierdie balans te verkry en te handhaaf, vereis die samevloeiing van verskeie faktore, wat nie almal onder die regering se beheer is nie. n Groeiende ekonomie, stygende indiensneming en inkomste, dalende ongelykheid, n onderwysstelsel wat verbeter, vrugbare toestande vir entrepreneurskap en loopbaanmobiliteit sal beduidend daartoe bydra om Suid-Afrika se mense te verenig. Programme soos regstellende aksie, swart ekonomiese bemagtiging en grondhervorming werk die doeltreffendste wanneer die ekonomie groei en die onderwysstelsel verbeter word. Sonder so n omgewing kan hierdie maatreëls die vlakke van sosiale spanning laat styg. Hierdie plan maak verskeie voorstelle om die doeltreffendheid van regstelprogramme te verbeter, veral dié rakende breër ekonomiese geleenthede vir die histories benadeeldes. Ons nasieboupoging is moeiliker in tye van stadiger ekonomiese groei. Suid-Afrika kan nie n afwaartse spiraal wat sosiale spanning verhoog, bekostig nie. Sterk leierskap is nodig om die visie van die Grondwet te bevorder. n Formele sosiale kontrak kan help om die belyning tussen groei, ontwikkeling en nasiebou te versterk en n goeie kringloop voort te bring. Benewens maatreëls om sosiale billikheid te bevorder wat elders geskets word, stel ons die volgende voor: Die Handves van Verantwoordelikhede, wat deur die Departement van Basiese Onderwys en ander ontwikkel is, moet bekend gemaak word om almal aan te moedig om die waardes van die Grondwet uit te leef. n Belofte wat op die aanhef tot die Grondwet berus, moet ontwikkel en by skoolbyeenkomste gebruik word. Die aanhef moet in alle werkplekke vertoon word. Alle Suid-Afrikaners moet aangemoedig word om n Afrikataal aan te leer en regeringsprogramme moet hiervan n werklikheid maak. Die Kommissie op Geslagsgelykheid en die Ministerie vir Vroue, Kinders en Mense met Gestremdhede moet gesamentlik duidelike teikens vir die bevordering van vroueregte stel en moet jaarliks oor vordering verslag doen. Diensbillikheid en ander herstelmaatreëls moet doeltreffender gemaak word deur te OORSIG 15

16 Elemente van n ordentlike lewenstandaard Inkomste, deur indiensneming of bestaansbeveiliging, is van kritieke belang om lewenstandaarde te definieer, maar mense het meer as inkomste nodig. Hulle het ook voldoende voeding nodig, hulle het vervoer nodig om by die werk te kom, en hulle begeer veilige gemeenskappe en skoon buurte. Hierdie elemente vereis optrede deur individue, die regering, gemeenskappe of die private sektor. Die Nasionale Ontwikkelingsplan maak n vaste verbintenis om n minimum lewenstandaard te verkry wat progressief verwesenlik kan word deur n veelfasettige strategie. In hierdie plan definieer ons nie daardie minimum lewenstandaard nie maar bied ons wel n raamwerk vir die aanvaarding van n minimum lewenstandaard deur die samelewing. Hierdie benadering is in ooreenstemming met die Kommissie se siening dat die bereiking van so n vloer die steun en deelname van alle sosiale vennote sal vereis, en gevolglik word die definiëring daarvan oorgelaat aan die voortgesette werk van die Kommissie. Die volgende prentjie skets hierdie benadering. Hierdie benadering tot die definiëring van lewenstandaarde op n holistiese wyse is in ooreenstemming met die vermoënsbenadering wat die Kommissie voorstaan. Die benadering fokus op die sleutelvermoëns wat individue nodig het om die lewe te lei waarna hulle hunker. Van hierdie vermoëns is onderwys en vaardighede, en die geleentheid om te werk, die elemente waar die behoefte aan vordering Suid-Afrika die grootste is. Ontspanning en vrye tyd Skoon omgewing Indiensneming Voeding Elemente van 'n ordentlike lewenstandaard Behuising, water, sanitasie, elektrisiteit Veiligheid Gesondheidsorg en sekuriteit Vervoer Onderwys en vaardighede in fokus op die omgewing waarin vermoëns ontwikkel word. Die land moet deurlopend poog om die doeltreffendheid van swart ekonomiese bemagtigingsmodelle te verhoog. Herstelmaatreëls in die werkplek moet fokus op ondernemingsontwikkeling, toegang tot opleiding, loopbaanmobiliteit en mentorskap. Burgers moet aktief aan hulle eie ontwikkeling deelneem Suid-Afrika het in baie opsigte n aktiewe burgery wat hulle stemme laat hoor, maar n onvoorsiene gevolg van regeringsoptrede is die verswakking van burgers se aansporing om regstreekse deelnemers aan hulle eie ontwikkeling te wees. Om te voorkom dat hierdie praktyk gevestig raak, moet die staat burgers se betrokkenheid daadwerklik steun en aanmoedig, en moet burgers: Daadwerklik geleenthede vir vordering, leer en ervaring soek. 16 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

17 Met andere in die gemeenskap saamwerk om ontwikkeling te bevorder, probleme op te los en die kwellings van die stemloses en gemarginaliseerdes te opper. Die regering, die sakesektor en alle leiers in die samelewing aanspreeklik hou vir hulle optrede. n Aktiewe burgery en sosiale aktivisme is nodig om die demokrasie en ontwikkeling te laat gedy. Die staat kan nie bloot namens die mense optree nie hy moet saam met die mense optree en met ander instellings saamwerk om geleenthede vir die vooruitgang van alle gemeenskappe te bied. Alle sektore van die samelewing, insluitende die wetgewers en die regbank, moet seker maak dat die vrugte van ontwikkeling die armstes en mees gemarginaliseerdes toekom, en moet moontlike pogings deur elites om hulle eie belange ten koste van swakker gemeenskappe te beskerm, neutraliseer. Wetgewing bied talle moontlikhede vir burgers om aan die regeerproses deel te neem afgesien van verkiesings. Forums soos skoolbeheerliggame, wykskomitees, gemeenskapspolisiëringsforums en kliniekkomitees gee aan burgers n stem en geleenthede om die instellings naaste aan hulle te beheer. Gemeenskappe kan ook aan die opstel van plaaslikeregeringsplanne deelneem. Ondanks hierdie geleenthede is daar n groeiende verwydering tussen burgers en die regering. Uitbrekings van geweld in sommige gemeenskapsbetogings weerspieël nie net frustrasie oor die tempo van dienslewering nie maar ook kommer dat daar nie regtig na gemeenskappe geluister word nie. Beter kommunikasie, meer eerlikheid en n groter mate van nederigheid deur diegene in magsposisies sal baie help om n samelewing te bou wat probleme kollektief en vreedsaam kan oplos. Burgers het n verantwoordelikheid om leiers te oorreed om nie eng, kortsigtige en populistiese standpunte in te neem nie. Lewendige openbare gesprekvoering en n kultuur van vreedsame protes sal tot n dieper begrip van die uitdagings vir gemeenskappe bydra en sal aanspreeklikheid onder verkose beamptes versterk. Byvoorbeeld, as leeruitkomste in n skool laer as hulle legitieme verwagtinge is, kan n gemeenskap help om die situasie reg te stel deur skoolbeheer te versterk en te verseker dat leerders en onderwysers stiptelik is en dat die steunstrukture van openbare amptenare doeltreffend is. Die burgerlike samelewing bevorder ontwikkeling en gemeenskapsamehorigheid. In talle arm gemeenskappe lewer nieregeringsorganisasies (NRO s) op welsynsgebied en ander gemeenskapsgebaseerde organisasies uiters belangrike maatskaplike en indiensnemingsprogramme. Daar moet meer werk gedoen word om klem te plaas op die verantwoordelikhede wat burgers in hulle eie ontwikkeling het en om met ander in die samelewing saam te werk om spanning te verlig en uitdagings die hoof te bied. Die refrein sit agteroor en die staat sal dit doen moet aan die kaak gestel word dit is nóg realisties nóg in ooreenstemming met Suid-Afrika se regeringstelsel. Vinniger en meer inklusiewe ekonomiese groei n Ekonomie wat meer werkgeleenthede sal skep Suid-Afrika het n ekonomie nodig wat meer inklusief, meer dinamies is en waarin die vrugte van groei billik verdeel word. In 2030 OORSIG 17

18 moet die ekonomie naby volle indiensneming wees, mense toerus met die vaardighede wat hulle nodig het, verseker dat eienaarskap van produksie meer uiteenlopend is en vinnig kan groei, en die hulpbronne verskaf om vir belegging in fisiese en mensekapitaal te betaal. Suid-Afrika toon eienskappe van n laegroei-, middelinkomstestrik wat gekenmerk word deur gebrek aan mededinging, groot getalle werksoekers wat nie die arbeidsmark kan betree nie, lae spaargeneigdheid (en gevolglik afhanklikheid van buitelandse kapitaalinvloei) en n swak vaardigheidsprofiel. Baie van hierdie eienskappe is gewortel in die evolusie van die ekonomie oor die afgelope 150 jaar. Die netto effek is hoë vlakke van werkloosheid en ongelykheid, en lae vlakke van belegging. Om hierdie ekonomie te transformeer, is n uitdagende en langtermynprojek. Ter opsomming beoog ons om mensekapitaal, produksiekapasiteit en infrastruktuur te verbeter ten einde uitvoer te verhoog, wat hulpbronne vir belegging sal vermeerder en die afhanklikheid van kapitaalinvloei sal verminder. Hoër belegging, gesteun deur beter openbare infrastruktuur en vaardighede, sal die ekonomie in staat stel om vinniger te groei en produktiewer te word. Stygende indiensneming en produktiwiteit sal lei tot stygende inkomste en lewenstandaarde en minder ongelykheid. Met die oog op langtermyn ekonomiese voorspoed is dit nodig om die ekonomie te verskuif na meer belegging en laer verbruik. Indiensnemingscenario s wat deur die Kommissie saamgestel is, toon dat die meeste werkgeleenthede waarskynlik in inwaarts gerigte ondernemings geskep sal word, en in meer klein en middelslagondernemings. Hoewel die meeste werkgeleenthede nie regstreeks in uitvoermaatskappye geskep word nie, het die sektore wat internasionaal sake doen, gewoonlik n groter potensiaal om plaaslike newevoordele te stimuleer. In die lig van Suid-Afrika se lae spaarkoers en die behoefte om teen n hoër koers te investeer, is dit belangrik om uitvoer te verhoog en die uitset in daardie sektore te vergroot. Suid-Afrika se handelsprofiel het oor die afgelope 15 jaar nie een van hierdie oogmerke bereik nie. Om vordering te maak, sal die land se internasionale teenwoordigheid op gebiede van mededingingsvoordeel versterk moet word, terwyl die nodige infrastruktuur en vaardighede uitgebou word. Ekonomiese groei moet op n meer inklusiewe wyse versnel. Dit is twee gelykwaardige voorvereistes. Die regering se Nuwe Groeipad beoog om tussen 2010 en 2020 sowat 5 miljoen nuwe werkgeleenthede te skep. Dit moet gedoen word deur n ondersteunende omgewing vir groei en ontwikkeling te verskaf, terwyl n meer arbeidsabsorberende ekonomie geskep word. Sy voorstelle is bedoel om die lewenskoste vir arm huishoudings en vir sakeondernemings te verlaag deur geteikende mikro-ekonomiese hervormings, veral op die gebied van vervoer, openbare dienste, telekommunikasie en voedsel. Die verlaging van die lewenskoste is n noodsaaklike vereiste om die lewenstandaard te verhoog en belegging aan te moedig; dit sal ook die aandrang op matiger loonverhogings in die middelste en die boonste deel van die inkomstespektrum steun. Die Kommissie is van mening dat die land teen 2030 sowat 11 miljoen werkgeleenthede kan skep deur: Die koördinering en implementering van ekonomiese beleid te verbeter Vennootskappe tussen die openbare sektor, die sakesektor en arbeid te vorm om belegging op arbeidsintensiewe gebiede te fasiliteer, te lei en te bevorder. 18 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

19 Mededingendheid en uitvoerverdienste te verhoog deur beter infrastruktuur en openbare dienste, die verlaging van die koste van sake doen, die verbetering van vaardighede en innovasie, en staatsteun vir spesifieke sektore te teiken. Die funksionering van die arbeidsmag te versterk om vaardigheidsverwerwing te verbeter, werksoekers en werkgeleenthede bymekaar te bring en konflik te verminder. Om die oogmerke van die plan te verwesenlik, vereis leierskap om implementering te dryf en om Suid-Afrikaners te oortuig van die behoefte om wedersydse opofferings te maak vir voordele op langer termyn. Dit sal ook n verandering vereis in die struktuur van die ekonomie en die tempo waarteen dit groei. Die groot vraag is hoe. Om die ekonomie te transformeer en volhoubare uitbreiding vir werkskepping teweeg te bring, beteken dat die ekonomiese groeikoers gemiddeld meer as 5 persent per jaar moet wees. Om dit te doen, stel ons die volgende voor: Verhoog uitvoer, fokus op die gebiede waar Suid-Afrika reeds natuurlike bates en vergelykende voordele het, soos mynbou, konstruksie, midvaardigheidvervaardiging, landbou en agroprosessering, hoër onderwys, toerisme en sakedienste. n Doeltreffender en mededingende infrastruktuur. Infrastruktuur ter fasilitering van ekonomiese aktiwiteit wat bevorderlik is vir groei en werkskepping. n Benadering sal ontwikkel word om sleuteldienste soos kommersiële vervoer, energie, telekommunikasie en water te versterk en terselfdertyd die bekostigbaarheid en volhoubaarheid daarvan op lang termyn te verseker. Verlaging van die lewenskoste vir lae-inkomste- en werkersklashuishoudings. Ongelykheid en armoede kan deur middel van hoër inkomste die hoof gebied word deur produktiwiteit te verhoog en die lewenskoste te verlaag. n Verbintenis tot n minimum lewenstandaard sal verseker dat alle huishoudings sinvol aan die ekonomie kan deelneem. Die koste van voedsel, pendelvervoer en behuising moet verlaag word en die gehalte van gratis of laekoste-onderwys en -gesondheidsorg moet verbeter word. Verlaagde koste van reguleringsnakoming, veral vir klein en middelslagondernemings. n Groter en doeltreffender innovasiestelsel, wat nóú saamwerk met maatskappye in sektore wat met die groeistrategie in ooreenstemming is. Steun vir kleinsakeondernemings deur beter koördinering van tersaaklike agentskappe, instellings vir ontwikkelingsfinansiering en openbare en private broeikaste. OORSIG 19

20 n Uitgebreide vaardigheidsbasis deur beter onderwys en beroepsopleiding. Sterker finansiële dienste om die koste daarvan te verlaag en toegang vir klein en middelslagondernemings te verbeter. n Verbintenis tot openbare en private verkrygingsbenaderings wat plaaslike nywerhede en werkskepping stimuleer. n Hoër beleggingskoers, met belegging deur die openbare sektor wat private belegging aanspoor. Dit sal afhang van vennootskappe met die private sektor, beleidsekerheid en die uitbou van vertroue in die langtermyngroei van die ekonomie. n Arbeidsmark wat meer responsief is vir ekonomiese geleenthede. Dit vereis lewenslange leer en loopbaanvordering; stabilisering van die arbeidsomgewing; versterking van instellings vir geskilbeslegting; hersiening van regulasies en standaarde vir klein en middelslagondernemings; hantering van arbeidsverhoudinge in die openbare sektor; versterking van die toepassing van minimum standaarde o n d e r w e r k - gewers, werwingsagentskappe en makelaars; versterking van aktiewe arbeidsmarkbeleide en arbeidspassing; en om geskoolde immigrasie moontlik te maak. Verbeterde kommersiële diplomatieke dienste om die vergroting van Suid-Afrika se deel van die wêreldmark te steun. Hierdie oogmerke is aanvullend by die doelwitte wat in die Nuwe Groeipad uiteengesit word. Om ekonomiese groei tot meer as 5 persent per jaar te verhoog, sal vereis dat die sakesektor en arbeid n gedeelde visie steun. Suid-Afrika moet reageer op die feit dat miljoene gesonde mense wil werk. Op kort termyn moet die ekonomie werkgeleenthede skep vir werklose Suid-Afrikaners, van wie talle jonk en laag geskool is, terwyl vaardighede en kennis opgegradeer moet word vir n andersoortige ekonomie in die toekoms. Hoër vlakke van indiensneming sal voordele inhou benewens die bemagtigende ervaring wat n werk meebring. Dit sal mense help om in die onderwys van hulle kinders te investeer, hulle huise op te gradeer en lewensrisiko s te bestuur. Werk en onderwys sal burgers in staat stel om hulle eie lewens te verbeter. Dit is noodsaaklik om die lewenskoste van arm huishoudings te verlaag. Sekere elemente van die plan sal n kosteverhogende uitwerking op die ekonomie hê. In die besonder sal die modernisering van infrastruktuur na dekades van onderbelegging dalk hoër tariewe vereis. Om hierdie stygings te neutraliseer, moet beleid fokus op die verhoging van mededingendheid en belegging in nuwe infrastruktuur op gebiede wat die armes regstreeks raak, soos die voedselwaardeketting, openbare vervoer, onderwys en gesondheid, en telekommunikasie. Groter doeltreffendheid in die openbare sektor sal ook tot n laer kostestruktuur vir die ekonomie lei. 20 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

21 n Omstrede kwessie is of Suid-Afrika werklose mense kan mobiliseer met die oog op produksie vir uitvoermarkte. Sommige voer aan dat die ekonomie nie mededingend in arbeidsintensiewe vervaardiging is nie omdat die kostestruktuur te hoog is, die wisselkoers te wisselvallig is, infrastruktuur ontoereikend is en die vaardigheidsbasis te beperk is. Tog kan Suid-Afrika in n aantal kategorieë meeding as hierdie kwellings aandag kry en dit kan in groot mate die hoof gebied word. Wisselvalligheid van die wisselkoers skep n hindernis vir sukses, en die plan betoog dat die hantering van plaaslike hulpbronkoste en die beskikbaarheid van vaardighede n volhoubaarder impak op koste sal hê. As n middelinkomsteland moet Suid-Afrika meeding op die basis van uitstekende produkte en handelsname, en doeltreffende toetrede tot wêreldwye verspreidingskanale. Dit sal groter verbintenis tot navorsing en ontwikkeling en die kommersialisering daarvan vereis, asook n doelmatige logistiekplatform en doeltreffende ekonomiese diplomasie. Terwyl daar na ordentlike werk vir almal beweeg word, moet die korttermynprioriteit wees om indiensneming te verhoog en aansporings vir die toetrede van jongmense tot die arbeidsmark te bied, en terselfdertyd daarteen te waak dat bestaande werkvoorwaardes vervang of verswak word. Sommige Vroue en die plan Vroue maak n groot persentasie van die armes uit, veral in landelike gebiede. Die plan neem geslag saam met ras en geografiese ligging in aanmerking en beoog n aantal maatreëls om vroue se gelykheid te bevorder. Opsommenderwys is ons aanbevelings in dié verband soos volg: Openbare indiensneming moet uitgebrei word om werk te verskaf vir die werkloses, met n spesifieke fokus op die jeug en vroue. Die transformasie van die ekonomie moet die daadwerklike deelname en bemagtiging van vroue insluit. Die rol van vroue as leiers in alle sektore van die samelewing moet daadwerklik gesteun word. Sosiale, kulturele, godsdiens- en onderwysversperrings vir vroue om die arbeidsmark te betree, moet die hoof gebied word. Konkrete maatreëls moet getref word en die resultate moet oor tyd geëvalueer word. Toegang tot veilige drinkwater, elektrisiteit en vroeë kinderonderwys van gehalte, byvoorbeeld, kan vroue van onbetaalde werk bevry en hulle help om werk te soek. Teen 2030 moet mense wat in Suid-Afrika woon, geen vrees vir misdaad hê nie. Vroue, kinders en kwesbare mense moet voel dat hulle beskerm word. Sekerheid van grondbesit moet geskep word vir kommunale boere, veral vroue. Die Departement van Gesondheid moet n voedingsingrypingsprogram vir swanger vroue en jong kinders ontwerp en instel. Dekking van antiretrovirale behandeling vir alle MIV-positiewe mense wat sulke middels nodig het, moet uitgebrei word, saam met behandeling van hoërisiko MIV-negatiewe persone. Doeltreffende mikrobedoders moet roetinegewys aan alle vroue van 16 jaar en ouer gebied word. OORSIG 21

22 werkgeleenthede sal individue dalk nie in staat stel om onmiddellik die lewe te lei wat hulle begeer nie. Om volhoubare lewensonderhoud te bevorder, is dit belangrik dat individue of gesinne, ongeag inkomste, toegang kan kry tot dienste soos goeie onderwys, gesondheidsorg of openbare vervoer. Dit is ook belangrik dat iemand wat sy werk verloor, werk moet kan kry in openbarewerkeprogramme of gemeenskapsgebaseerde indiensnemingskemas. Sodoende sal openbare beleid en openbare optrede aansluit by individue se pogings in die arbeidsmark en sal volhoubare lewensonderhoud aan die werkende armes verskaf word. Moeilike keuses sal gemaak moet word. Om grootskaalse werkskepping te bevorder, sal die funksionering van die arbeidsmark moet verbeter. Die Kommissie maak voorstelle wat daarop gemik is om jongmense te help om die arbeidsmark te betree, reëls vir kleinsakeondernemings te verslap, spanning en konflik te verminder en prosedures vir ontslag en wangedrag duideliker te maak. Daar moet ook meer aandag gegee word aan deurlopende opleiding vir bestaande werkers en om loopbaanpaaie vir alle werkers te bied. Die rol van openbare indiensnemingsinisiatiewe, soos die uitgebreide program van openbare werke, moet ook oorweeg word. Selfs al haal Suid-Afrika BBP-groei van meer as 5 persent per jaar en al styg indiensneming vinnig oor die volgende dekade, sal daar steeds n behoefte aan sulke programme wees. Die transformering van die ekonomie beteken om patrone van eienaarskap en beheer te verander. Pogings om eienaarskap van produksiebates oor te dra, het tot dusver nog nie die gewenste resultate opgelewer nie, en skemas vir werknemeraandeeleienaarskap speel n minder beduidende rol. n Sterker benadering en duideliker teikens is nodig. Beleidsinstrumente om die private sektor aan te moedig om eienaarskappatrone te verander, sluit in vrywillige telkaarte, verkrygingsregulasies, lisensiereëlings (soos in telekommunikasie en mynbou) en ontwikkelingsfinansiering. Dit is nodig om die doeltreffendheid van bogenoemde instrumente te verbeter, met begrip vir die kompromieë wat daar is. Voorts is meer klem nodig om kleinsakeondernemings te steun, om die regering en die private sektor aan te moedig om aankope by klein maatskappye te doen, en om die ontwikkeling van swart en vroulike bestuurders en beroepslui te verbeter. n Snel groeiende ekonomie wat na nuwe sektore diversifiseer, sal geleenthede oopstel vir maatskappye in swart besit en kleiner ondernemings, wat inklusiewe groei sal bevorder. Suid-Afrika moet sy sterk punte benut om uitvoer te vergroot. As die ekonomie op een gebied minder mededingend is, sal hy op ander gebiede beter moet vaar. Die land se vergelykende voordele sluit in sy minerale en natuurlike hulpbronne, n gesofistikeerde finansiële en sakedienstesektor, nabyheid aan vinnig groeiende Afrikamarkte, universiteite van hoë gehalte en n moderne, produktiewe landbousektor. Suid-Afrika het ook maatskappye wat wêreldleiers is in sektore soos siviele konstruksie. Suid-Afrika het groot persentasies van die wêreld se platinumgroep metale, goud, diamante, mangaan, steenkool, ystererts en uraan. Oor die afgelope dekade het die plaaslike mynbedryf egter nie daarin geslaag om met die wêreldwye groeitendens in mineraaluitvoer tred te hou nie, terwyl reguleringsen beleidsraamwerke belegging belemmer. Suid-Afrika kan baie baat vind by Asië se groeiende vraag na kommoditeite. Om dit te 22 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

23 doen, moet water-, vervoer- en energie-infrastruktuur verbeter word en moet groter sekerheid oor beleid en regulering aan investeerders gegee word. Dit sal die mynbousektor in staat stel om die beskikbare vaardighede, hulpbronne, kundigheid en kapitaal aan te wend, en sal die regering in staat stel om baie meer belastinginkomste in te samel as tans. Daar is belangrike kompromieë wat by mineraalveredeling in ag geneem moet word. Suid-Afrika verloor wêreldwyd markaandeel in produkte soos ferrochroom. Eerstestadiumprosessering of smeltery is egter hoogs energie- en kapitaalintensief, wat energie en kapitaal potensieel weg van ander sektore trek. Suid-Afrika moet selektief wees oor die gebiede waar hy beoog om eerstestadiumveredeling te steun. Prioriteitsgebiede moet insluit dié waar geskikte kapasiteit reeds bestaan, of waar veredeling waarskynlik tot sekondêre vervaardiging sal lei. Die veredeling van al die land se minerale is nóg uitvoerbaar nóg noodsaaklik vir die ontwikkeling van n groter vervaardigingsektor. Die wêreldekonomie gaan na verwagting oor die volgende aantal jare teen n beskeie tempo groei. In hierdie omstandighede moet Suid-Afrikaanse ondernemings mooi dink oor wat hulle produseer, vir watter markte, en watter vermoëns hulle gebruik. As n klein, oop ekonomie kan Suid-Afrika nisprodukte ontwikkel. As die land n klein deeltjie van die wêreldvraag kan inpalm op gebiede waar plaaslike maatskappye kan meeding, kan dit n groot impak hê. Byvoorbeeld, Suid-Afrika kan n wêreldleier in vervaardigde goedere en dienste vir die mynbedryf wees, waar hy oor aansienlike kundigheid beskik. Dit sal n belangrike bydrae lewer tot industrialisasie in n internasionale nismark. Regionale ekonomiese integrasie kan ekonomiese groei in alle lande in Suider-Afrika n hupstoot gee. Die streek het oor die afgelope dekade vinnig gegroei, met sterk vertonings in minerale, landbou, telekommunikasie en toerisme. Ekonomiese integrasie vereis die identifisering van praktiese geleenthede waar samewerking wedersydse voordele kan bied; belegging in infrastruktuur; versterking van streekhandelsblokke; verlaging van tariewe, en aandag aan nietariefversperrings, soos ondoeltreffende grensposte. Suid-Afrika moet sy ekonomiese beleidsprioriteite doeltreffend implementeer. Gebrekkige koördinasie, verdeelde aanspreeklikheid en oorvleuelende mandate belemmer die implementering van bestaande beleide. Langtermyngroei en -belegging vereis n gedeelde visie, vertroue en samewerking tussen die sakesektor, arbeid en die regering. Die vlak van vertroue is vandag laag en arbeidsverhoudinge het uitermate gespanne (en soms gewelddadig) geword. Dit is ondenkbaar dat die ekonomie op n meer arbeidsintensiewe wyse sal ontwikkel as hierdie toestande voortduur. Om vinniger, werkskeppende groei te bevorder, beteken dat hierdie spannings eerlik en openlik die hoof gebied moet word. n Inklusiewe en geïntegreerde landelike ekonomie Suid-Afrika se landelike gemeenskappe moet groter geleenthede kry om ten volle aan die ekonomiese, sosiale en politieke lewe van die land deel te neem, gesteun deur goeie onderwys, gesondheidsorg, OORSIG 23

24 vervoer en ander basiese dienste. Suksesvolle grondhervorming, werkskepping en stygende landbouproduksie sal tot die ontwikkeling van n inklusiewe landelike ekonomie bydra. Suid-Afrika se hinterland word gekenmerk deur hoë vlakke van armoede en werkloosheid, met beperkte indiensneming in die landbou. Die apartheidstelsel het n groot deel van die swart bevolking na barre landelike reservate geforseer. Die gevolg was n gevorderde en gediversifiseerde kommersiële boerderysektor wat op swak besoldigde plaasarbeid staat maak, en verarmde, digbevolkte gemeenskappe met beperkte ekonomiese geleenthede en minimale regeringsdienste. Om dit te verander, stel ons n veelfasettige benadering voor: Skep meer werkgeleenthede deur landbou-ontwikkeling, gebaseer op effektiewe grondhervorming en die verhoging van landbou- en grondproduksie onder besproeiing. Verskaf basiese dienste wat mense in staat stel om vermoëns te ontwikkel om geleenthede dwarsoor die land te benut, wat hulle in staat stel om tot hulle gemeenskappe by te dra deur geldoorplasing en vaardigheidsoordrag. Ontwikkel bedrywe soos agroprosessering, toerisme, visserye en kleinsakeondernemings waar die potensiaal bestaan. Institusionele kapasiteit is n kernvereiste vir die sukses van hierdie benadering, insluitende hervormings om betwiste verhoudings tussen tradisionele en grondwetlike liggame die hoof te bied. Opbou van vermoë Kritieke vermoëns op landsvlak is onder meer regs- en ander instellings, infrastruktuur (telekommunikasie, water, energie en vervoer), die onderwys- en opleidingstelsel, volhoubare bestuur van die omgewing, innovasiestelsels en patrone van ruimtelike ontwikkeling. Menslike vermoëns sluit in onderwys, gesondheid, maatskaplike beveiliging en gemeenskapsveiligheid. Verbeter infrastruktuur Infrastruktuur is nie net vir vinniger ekonomiese groei en hoër indiensneming noodsaaklik nie. Dit bevorder ook inklusiewe groei en bied aan burgers die middele om hulle eie lewens te verbeter en hulle inkomste te verhoog. Infrastruktuur is noodsaaklik vir ontwikkeling. Investeringbesteding in SA het gedaal van gemiddeld byna 30 persent van die BBP vroeg in die 1980 s tot ongeveer 16 persent van die BBP teen die vroeë 2000 s. Openbare infrastruktuurbesteding is ook op lae vlakke volgens historiese standaarde. Suid-Afrika het in effek n geslag van kapitaalbelegging in paaie, spoorlyne, hawens, elektrisiteit, water, sanitasie, openbare vervoer en behuising verloor. Om vinniger en op n meer inklusiewe wyse te groei, moet die 24 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

25 land n hoër vlak van kapitaalbesteding behaal. Bruto vastekapitaalvorming moet teen 2030 ongeveer 30 persent van die BBP wees, en belegging deur die openbare sektor moet ongeveer 10 persent van die BBP wees om n volgehoue impak op groei en huishoudelike dienste te maak. Sowel die openbare as die private sektor kan n belangrike rol speel om infrastruktuur te bou, insluitende grootmaatinfrastruktuur. Sedert die resessie van 2009 is die private sektor onwillig om sy gesonde vlakke van teruggehoue verdienste in produksiekapasiteit te investeer. Terselfdertyd gee die openbare sektor voorrang aan verbruik bo belegging. Die regering besef dit en het n verskuiwing in die samestelling van besteding in die rigting van belegging aangekondig, n noodsaaklike voorvereiste om die dooie punt uit die weg te ruim. Investering deur die openbare sektor kan oor tyd help om private belegging aan te spoor. Die Kommissie se aanbevelings oor ekonomiese infrastruktuur dek finansiering, beplanning en instandhouding. Wie betaal vir ekonomiese infrastruktuur? Sekere tipes infrastruktuur bied breë sosiale en ekonomiese voordele. Om die agterstande in te haal, beteken egter dat koste op kort tot medium termyn moet styg om dienste finansieel lewensvatbaar te maak. Die uitdaging blyk uit die feit dat een nuwe kragstasie (wat MW elektrisiteit opwek) ongeveer twee keer meer kos as die hele gedepresieerde kapitaalvoorraad van bestaande kragstasies (wat MW opwek). Voorts maak hoë vlakke van werkloosheid en ongelykheid sommige van hierdie dienste onbekostigbaar vir die meeste mense tensy dit gesubsidieer word. Die Kommissie se siening is dat gebruikers op lang termyn die grootste deel van die koste van ekonomiese infrastruktuur moet betaal, met behoorlike beskerming vir arm huishoudings. Die regering en die fiskus se rol is om die vereiste waarborge te verskaf sodat die koste oor tyd geamortiseer kan word, om die pryspad sodoende gelyker te maak. Die staat moet ook gepaste regulerings- en bestuursraamwerke instel sodat die infrastruktuur doeltreffend bedryf word en tariewe op gepaste vlakke gestel kan word. Vir infrastruktuur wat finansiële opbrengste voortbring, moet skuld wat aangegaan word om fasiliteite te bou, op die balansstate wees van staatsbeheerde ondernemings of private maatskappye wat die werk doen. Waarborge moet selektief gebruik word om die koste van kapitaal te verlaag en om langtermynfinansiering te verseker. Subsidies aan arm huishoudings moet so direk en so deursigtig as moontlik wees. Sosiale infrastruktuur wat nie finansiële opbrengste lewer nie soos skole of hospitale moet uit die begroting gefinansier word. Die elektrisiteitskrisis van 2008 en ander onlangse verwikkelings het institusionele swakhede rakende staatsbeheerde maatskappye wat vir netwerkinfrastruktuur verantwoordelik is, aan die lig gebring. Duidelike institusionele reëlings, deursigtige aandeelhouersooreenkomste, skoon lyne van aanspreeklikheid en gesonde finansiële modelle om volhoubaarheid te verseker, is nodig om sulke probleme te vermy. Ons doen aanbevelings op elk van hierdie gebiede. Wette wat regulering beheer, is dikwels verwarrend en laat beleid en regulering saamsmelt. Ons stel maniere voor om dit reg te stel. Vir infrastruktuur wat menslike vestiging steun (behuising, water, sanitasie, paaie, parke en dies meer), is die prentjie onnodig ingewikkeld. Die beplanningsfunksie is op plaas- OORSIG 25

26 like vlak gevestig, die behuisingsfunksie op provinsiale vlak, en die verantwoordelikheid vir water- en elektrisiteitsvoorsiening is verdeel tussen diegene wat vir grootmaatdienste en benetting verantwoordelik is. In die praktyk werk hierdie reëlings nie. Menslike nedersettings is oor die algemeen swak beplan, met weinig koördinasie tussen diegene wat waterbenettingsinfrastruktuur installeer en diegene wat vir die verskaffing van grootmaatinfrastruktuur verantwoordelik is. Die verantwoordelikheid vir behuising moet verskuif word na die vlak waar beplanning geskied: die munisipale vlak. Die plan bevat aanbevelings vir doeltreffende stedelike ontwikkeling. Plaaslike regering kom voor verskeie verwante uitdagings te staan, insluitende swak kapasiteit, swak administratiewe stelsels, onbehoorlike politieke inmenging in tegniese en administratiewe besluitneming, en ongelyke fiskale kapasiteit. Die Kommissie is van mening dat daar binne die raamwerk van die Grondwet meer ruimte is vir die asimmetriese toewysing van bevoegdhede en funksies en vir meer diversiteit by die implementering van ontwikkelingsgerigte prioriteite. Om dit te bereik, is langertermynstrategieë nodig, soos om kapasiteitbeperkings te hanteer, om meer proefneming met institusionele vorms toe te laat en om met die nasionale en provinsiale regering saam te werk. Die volgende infrastruktuurbeleggings moet geprioritiseer word: Opgradering van informele nedersettings op gepas geleë grond. Openbare vervoerinfrastruktuur en -stelsels, insluitende die vernuwing van die pendelspoorvloot, gesteun deur verbeterde skakels met padgebaseerde dienste. Ontwikkeling van die Durban-Gauteng-vragkorridor, insluitende n nuwe uitgegraafde hawe op die terrein van die ou Durban-lughawe. Bou van n nuwe steenkoolspoorlyn om die steenkoolafsettings in die Waterberg te ontsluit, verlenging van bestaande steenkoollyne in die sentrale kom en opgradering van die steenkoollyn na Richardsbaai en die ysterertslyn na Saldanha. Ontwikkel, op n tydige wyse, verskeie nuwe waterskemas vir lewering aan stedelike en nywerheidsentrums, nuwe besproeiingstelsels in die Umzimvubu-rivierkom en die Makatinivlakte en n nasionale waterbewaringsprogram om watergebruik en doeltreffendheid te verbeter. Bou infrastruktuur om vervloeide aardgas in te voer en vergroot eksplorasie om plaaslike gasvoorrade te kry (insluitende ondersoeke na skalie en steenkoolbedmetaanreserwes) om die energieverskeidenheid te diversifiseer en koolstofvrystellings te verminder. Vergeleke met die beste internasionale standaarde is Suid-Afrika se IKT-infrastruktuur power. Doeltreffende inligtinginfrastruktuur wat ekonomiese groei en groter insluiting bevorder, vereis n sterker breëband- en telekommunikasienetwerk en laer pryse. Die ekonomiese en indiensnemingsvoordele oorskadu die koste. Verkry ten minste MW hernieubare elektrisiteit teen 2030, voer elektrisiteit uit die streek in, stel verouderende steenkoolkragstasies van MW uit diens en vergroot belegging in energiedoeltreffendheid. Vestig nasionale, regionale en munisipale veseloptiese netwerke om die ruggraat vir 26 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

27 Sport en n gesonde lewenswyse Sport speel n belangrike rol om welsyn en sosiale samehorigheid te bevorder. Die plan hanteer sport as n dwarsliggende aangeleentheid, met verbandhoudende voorstelle in die hoofstukke oor onderwys, gesondheid en nasiebou. Sport en liggaamsopvoeding is n integrale deel van n kind se ontwikkeling. Die Departement van Basiese Onderwys en die Departement van Sport en Ontspanning het belangrike stappe gedoen om sport weer in skole in te stel. Dit moet uitgebrei word sodat alle skole infrastruktuur vir ten minste twee sportsoorte ontwikkel en in stand hou. Alle gemeenskappe moet toegang tot sportfasiliteite hê en moet die vorming van amateurligas aanmoedig. Die buiteluggimnasium in Soweto is n innoverende inisiatief wat in baie gemeenskappe herhaal kan word. Plaaslike owerhede kan oefening ook bevorder deur te verseker dat stedelike paaie behoorlike sypaadjies het, fietsbane te ontwikkel en maatreëls vir verkeerskalmering te tref. Die plan stel n inisiatief voor om Suid-Afrikaners aan te moedig om te loop, te draf, fiets te ry of aan spanspele deel te neem op die tweede Saterdag van elke maand. Die uitgebreide netwerk van formele en informele sportklubs kan gemobiliseer word om hierdie byeenkomste te organiseer. Die uitbreiding van geleenthede vir deelname aan sport sal help om te verseker dat sportspanne alle sektore van die samelewing verteenwoordig. Dit sal ook verseker dat Suid-Afrika resultate lewer wat pas by sy passie vir sport. breëbandtoegang te verskaf. Private belegging moet die toon aangee op hierdie gebied, aangevul deur openbare fondse wat nodig is om sosiale oogmerke te verwesenlik. Doeltreffende beleide, regulering en institusionele reëlings om dit te verwesenlik, is dringend nodig. By die implementering van hierdie infrastruktuurprioriteite is dit belangrik om te verseker dat landelike gemeenskappe baat vind by sowel grootmaat- as benettingsinfrastruktuur en dat die prysvasstelling van hierdie infrastruktuur sensitief is vir die behoeftes van landelike gemeenskappe. Omkering van die ruimtelike gevolge van apartheid Apartheid het n verskriklike ruimtelike nalatenskap. Hoewel ongeveer 3.2 miljoen huishoudings by nuwe behuising baat gevind het 2 en dienste en infrastruktuur aan baie gemeenskappe verskaf is, is daar nog net beperkte vordering gemaak met die omkeer van verskanste ruimtelike onbillikhede. In sommige gevalle word die ruimtelike verdelings deur beleide van na 1994 versterk deurdat lae-inkomstebehuising aan die buiterand van stede geplaas word. Die omvorming van Suid-Afrika se stede, 2 The Presidency (2011). Development Indicators. OORSIG 27

28 dorpe en landelike nedersettings is n ingewikkelde langtermynprojek wat groot hervormings en politieke wil vereis. Dit is egter n noodsaaklike projek, gesien die enorme sosiale, omgewings- en finansiële koste wat deur bestaande ruimtelike verdelings meegebring word. Die Kommissie beoog n nasionale fokus op ruimtelike transformasie oor alle geografiese skale. Beleide, planne en instrumente is nodig om reisafstande en reiskoste te verlaag, veral vir arm huishoudings. Teen 2030 moet n groter persentasie van die bevolking nader aan werkplekke woon, en die vervoer wat hulle gebruik om te pendel, moet veilig, betroubaar en energiedoeltreffend wees. Dit vereis: Sterk maatreëls om verdere ontwikkeling van behuising op marginale plekke te voorkom Verhoogde stedelike digtheid om openbare vervoer te steun en spreiding te verminder Betroubaarder en bekostigbaarder openbare vervoer en beter koördinering tussen verskillende vervoermodusse Aansporings en programme om werkgeleenthede en belegging na die digte dorpe aan die stadsrand te skuif Gefokusde vennootskappe met die private sektor om die behuisingsgapingsmark te oorbrug. 3 Landelike gebiede bied besondere uitdagings. Meer as n derde van Suid-Afrika se bevolking woon in die voormalige tuislande, en n groot deel van hierdie groep is ekonomies gemarginaliseer. Daar is beleide nodig om huishoudings in hierdie gebiede na die hoofstroomekonomie te bring. Daar is egter landelike gebiede waar vervoerskakels goed 3 Die gapingsmark verwys na mense wat meer verdien as die vlak wat nodig is om n staatsgesubsidieerde huis te kry, maar minder as die vlak wat nodig is om n verband van n handelsbank te kry. is en waar verdigting plaasvind in afwesigheid van effektiewe grondgebruikbestuur en stadsbestuur. Dringende ingryping is hier nodig. Ons voorstelle om lewenskragtige stedelike nedersettings te skep en nuwe lewe in landelike gebiede te blaas, sluit in: Die instelling van nuwe norme en n nasionale ruimtelike raamwerk. Die integrasie van verspreide befondingstrome in n enkele fonds vir ruimtelike herstrukturering. Die heroorweging van die behuisingstoekenning- en -subsidieskema om te verseker dat die instrumente wat gebruik word, in ooreenstemming is met positiewe veranderinge in die beleid oor menslike vestiging. Die hervorming van die beplanningstelsel om gefragmenteerde verantwoordelikheid vir beplanning in die nasionale regering, swak gekoördineerde tussenowerheidsbeplanning, misverstande oor munisipale grense heen en die beperkings van geïntegreerde ontwikkelingsplanne reg te stel. Die versterking van die regering se beplanningsvermoëns. Die ontwikkeling van ruimtelike verdrae op buurtvlak om die burgerlike samelewing, die sakesektor en die staat byeen te bring om probleme op te los. Om burgers in staat te stel om aan ruimtelike visie- en beplanningsprosesse deel te neem. Uitbou van omgewingsvolhoubaarheid en veerkrag Sedert laat in die 19de eeu ontgin Suid-Afrika sy mineralerykdom met weinig ontsag vir die omgewing. Veranderinge is nodig ten einde die natuurlike omgewing te beskerm en terselfdertyd die land in staat te stel om baat te vind by sy mineraalafsettings. Benewens die beduidende niehernubare mineralerykdom 28 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

29 sluit die land se natuurlike hulpbronne sy aangrensende oseane, grond, water, biodiversiteit, sonskyn en n lang kuslyn in. Vanuit n omgewingsperspektief kom Suid-Afrika voor verskeie verwante uitdagings te staan, waarvan party met mekaar bots. Die land moet die volgende doen: Die natuurlike omgewing in alle opsigte beskerm ten einde vir latere geslagte n nalatenskap van ten minste gelyke waarde na te laat. Die bestandheid van mense en die ekonomie teen klimaatverandering verbeter. Die mineralerykdom ontgin ten einde die hulpbronne voort te bring om lewenstandaarde, vaardighede en infrastruktuur op n volhoubare wyse te verbeter. Die vrystelling van kweekhuisgasse verminder en energiedoeltreffendheid verbeter. Ons stel drie maatreëls voor om die land se natuurlike hulpbronne te beskerm: n Omgewingsbestuursraamwerk. By ontwikkelings wat ernstige omgewings- of maatskaplike gevolge het, moet daarvoor vergoed word deur steun vir verbeterings in die betrokke gebiede. n Teiken vir die hoeveelheid grond en oseaan onder beskerming (tans word ongeveer 7.9 miljoen hektaar grond, 848 km kuslyn en km 2 oseaan beskerm). n Stel aanwysers vir natuurlike hulpbronne, gepaardgaande met die publikasie van jaarverslae oor die gesondheid van geïdentifiseerde hulpbronne om beleid te steun. 4 Klimaatverandering het reeds n impak op Suid-Afrika, met duidelike wisselings in temperatuur en reënval en stygende seevlakke. Navorsing dui daarop dat dit moontlik is om die vrystelling van kweekhuisgasse afkomstig van elektrisiteitsopwekking te verminder en nogtans die mineraal- en mineraalprosesseersektore te laat groei. Die algemene benadering berus op die volgende sleutelvoorstelle: Implementeer die Geïntegreerde Hulpbronplan van 2010 (verkry ten minste MW elektrisiteit uit hernubare energiebronne) om die koolstofvrystelling van die elektrisiteitsbedryf van 0.9 kg per kilowatt-uur tot 0.6 kg per kilowatt-uur te verminder. Verbeter die energiedoeltreffendheid van mynbou en mineraalprosessering teen 2030 met 15 persent. Dit kan die sluiting van die energie-ondoeltreffendste aanlegte behels. 4 Byvoorbeeld, die Departement van Omgewingsake is besig om n standaard vir grondgehalte te definieer en beoog om jaarliks oor die stand van hierdie hulpbron verslag te doen. OORSIG 29

30 Die Geïntegreerde Hulpbronplan stel n effektiewe skaduprys op koolstof in. Aanvullende fiskale hervormings is nodig ten einde die prys van koolstof te verhoog om doeltreffendheid en belegging in groener tegnologieë dwarsdeur die ekonomie aan te moedig. Op kort termyn moet beleid vinnig en effektief reageer om die natuurlike omgewing te beskerm en die gevolge van klimaatverandering te versag. Op lang termyn kan Suid-Afrika, met realistiese, sterk strategieë en wêreldwye vennootskappe, die oorgang na n laekoolstofekonomie bestuur teen n tempo wat in ooreenstemming met die regering se openbare beloftes is, sonder om indiensneming of mededingendheid te benadeel. Verbeter die gehalte van onderwys Die gehalte van skoolonderwys vir die meeste swart kinders is swak. Dit ontsê baie leerders toegang tot werkgeleenthede. Dit verminder ook die verdienstepotensiaal en loopbaanmobiliteit van diegene wat wel werk kry en beperk die potensiële dinamisme van Suid-Afrikaanse ondernemings. Teen 2030 moet Suid-Afrika n onderwysstelsel met die volgende eienskappe hê: Universele vroeë kinderonderwys van hoë gehalte Skoolonderwys van gehalte, met internasionaal mededingende standaarde van geletterdheid en gesyferdheid Verdere en hoër onderwys en opleiding wat mense in staat stel om hulle potensiaal te verwesenlik n Uitbreidende hoëronderwyssektor wat tot stygende inkomste, hoër produktiwiteit en die skuif na n meer kennisintensiewe ekonomie kan bydra n Breër stelsel van innovasie wat universiteite, wetenskapsrade en ander rolspelers in navorsing en ontwikkeling koppel met prioriteitsgebiede in die ekonomie. Verbetering van die gehalte van onderwys vereis streng bestuur, steun van alle belanghebbende partye en tyd. Volgens n 2010-studie 5 van hervorming in 20 onderwysstelsels dwarsoor die wêreld begin gesonde benaderings resultate oplewer on- 5 McKinsey (2010). How the world s most improved schooling systems keep getting better. Mense met gestremdhede Gestremdheid en armoede werk in n bose kringloop. Gestremdheid lei dikwels tot armoede, en op sy beurt lei armoede dikwels tot gestremdheid. Mense met gestremdhede kom voor talle diskriminerende versperrings te staan. Gestremdheid moet in alle fasette van beplanning geïntegreer word, met die besef dat wat vir een persoon werk, dalk nie vir iemand anders geskik sal wees nie. In ooreenstemming met die prioriteite van die plan moet mense met gestremdhede beter toegang tot gehalte-onderwys en indiensneming hê. Pogings om tersaaklike en toeganklike programme vir vaardigheidsontwikkeling vir mense met gestremdhede te verseker, saam met gelyke geleenthede vir hulle produktiewe en lonende indiensneming, moet geprioritiseer word. 30 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

31 geveer ses jaar nadat hervormings ingestel is en verskyn volgehou dividende op die lang termyn. Sedert 1994 is daar beduidende vordering in die onderwys gemaak. Voor 1990 het minder as n kwart van swart leerders matriek voltooi. In 2012 is hierdie syfer naby twee derdes. Suid-Afrika maak snelle vordering met die verbreding van voorskoolse onderwys en bykans 8 miljoen kinders kry n ete by die skool. Skoolbefondsing is gunstig vir armes, en klasgroottes daal in elke provinsie. Tog bestaan daar steeds uitdagings ten spyte van hervormings wat sedert 2009 ingestel is, veral betreffende die toets van leerders en steun vir onderwysersontwikkeling. Dringende optrede is nodig aan verskeie fronte: Huishoudings en gemeenskappe. Behoorlike voeding en dieet, veral vir kinders jonger as drie, is noodsaaklik vir gesonde fisiese en verstandelike ontwikkeling. Die Kommissie doen aanbevelings oor kindervoeding, hulp aan ouers en gesinne om die siklus van armoede te verbreek, en die verskaffing van die beste voorbereiding vir jong kinders insluitende n voorstel dat elke kind ten minste twee jaar voorskoolse onderwys moet kry. Bestuur van die onderwysstelsel. Die vermindering van lae van burokrasie sal meer hulpbronne beskikbaar stel om skole en onderwysers te steun. Die algemene praktykreëls is dat ingrypings, sowel ondersteunend as regstellend, omgekeerd eweredig moet wees aan skoolprestasie. Op hierdie wyse kan skole wat beter presteer, die vryheid gegee word om voort te gaan met hulle werk, so lank daar meetbare verbetering is. Ons doen spesifieke aanbevelings wat fokus op beter steun aan skole, die lewering van die basiese noodsaaklikhede vir n goeie opvoeding en die meting van die regte dinge. Ons stel n veldtog voor om infrastruktuur in arm skole te verbeter, veral in landelike gebiede. Bekwaamheid en kapasiteit van skoolhoofde. Die gemeenskaplike eienskap van alle goed bestuurde skole is leierskap. Die Departement van Basiese Onderwys het onlangs n program ingestel om die bekwaamheid van hoofde en adjunkhoofde te meet. Hierdie opname sal ook help om swak presteerders te identifiseer, gebaseer op leerdertellings, en sal voorsiening maak vir steun aan hoofde en onderwysers. Hoofde moet suiwer op meriete gekies word, moet groter bevoegdhede oor skoolbestuur kry en moet aanspreeklik gehou word vir prestasie. Onderwysersprestasie. Ons voorstelle dek opleiding, besoldiging, aansporings, tyd vir die taak, prestasiemeting, en inhoudelike en pedagogiese steun. Professionalisme en die toestande wat professionele gedrag verbeter, moet herbou word en aanspreeklikheid vir prestasie moet vergroot word. Dit beteken dat professionele ontwikkeling, portuurevaluering, skoolinfra- OORSIG 31

32 struktuur, die verskaffing van leerdersteunmateriaal en onderwysersteunstelsels versterk moet word. Onderwysers, individueel sowel as op skoolvlak, moet aanspreeklik gehou word vir leerderprestasie, met behoorlike inagneming van die leeromgewing. Verdere onderwys en opleiding (VOO). Die VOO-stelsel is nie doeltreffend nie. Dit is te klein en die uitsetgehalte is swak. Deurlopende gehalteverbetering is nodig terwyl die stelsel uitbrei. Die gehalte en relevansie van kursusse moet dringend aandag kry. Wanneer gehalte begin verbeter en die indiensneembaarheid van gekwalifeerdes begin styg, sal die vraag na VOO-dienste outomaties styg. Om die sektor bloot uit te brei sonder om op gehalte te fokus, sal waarskynlik duur en demoraliserend vir jongmense wees en sal die stelsel verder stigmatiseer. Teen 2030 moet die VOO-sektor ongeveer 25 persent van die ouderdomsverwante kategorie dek, wat n toename van nagenoeg vandag tot 1.25 miljoen teen 2030 impliseer. Hoër onderwys. Die prestasie van bestaande instellings wissel van wêreldklas tot middelmatig. Deurlopende gehalteverbetering is nodig terwyl die stelsel teen n matige tempo uitbrei. n Groot uitdaging is dat swak skoolonderwys dit duurder maak om gegradueerdes op te lewer, en n betreklik klein aantal swart studente gradueer aan universiteite. Die verhoging van deelname- en gradueerkoerse, met die opsie van n vierjarige universiteitsgraad, gekombineer met oorbruggingskursusse en meer steun vir universiteite om swart studente uit benadeelde agtergronde te help, sal waarskynlik groter opbrengste oplewer. Navorsing en ontwikkeling (N&O). n Gelyktydige fokus op N&O en op die kaliber van onderrig sal die gehalte van hoër onderwys verbeter, maar sonder aandag sal kennisproduksie en innovasie deur ontoereikende mensekapasiteit aan bande gelê word. Universiteite moet sentrums van uitnemendheid word aan die voorpunt van die tegnologie. Deur studente van oorsee te lok, kan universiteite inkomste voortbring en die vaardigheidspoel vergroot. Studente van oorsee wat aan Suid-Afrikaanse universiteite gradueer, moet vir n werkpermit van sewe jaar kwalifiseer om hulle aan te moedig om hier te bly en te werk. Hoewel Suid-Afrika meer aan N&O oor die algemeen moet bestee, moet die institusionele opset ook die skakel tussen innovasie en sakevereistes verbeter. Die regering moet met die private sektor saamwerk om die vlak van N&O te verhoog, met hulpbronne wat geteiken word op die bou van die navorsingsinfrastruktuur wat vir n moderne ekonomie nodig is. Gesondheidsorg van gehalte vir almal Langtermyngesondheidsuitkomste word bepaal deur faktore wat grotendeels buite die gesondheidstelsel is: lewenstyl, dieet en voedingsvlakke, onderwys, seksuele gedrag, oefening, padongelukke en die vlak van geweldpleging. Die Kommissie doen aanbevelings op elk van hierdie gebiede. Prioriteitsgebiede sluit in seksopvoeding, voeding, oefening, en die bekamping van rook en alkoholmisbruik. 32 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

33 Hierdie dinge is sosiale verantwoordelikhede wat verdien om deur elke burger ernstig opgeneem te word en deur gesinne en instellings bevorder te word. Goeie gesondheid is noodsaaklik vir n produktiewe en vervullende lewe. Die Diagnostic Report toon die skrille onderling verwante uitdagings wat deur n verkrummelende gesondheidstelsel en n stygende siektelas gestel word. Suid-Afrika se gebroke openbare gesondheidstelsel moet reggemaak word. Groter gebruikmaking van private sorg, waarvoor gebruikers of gesondheidsversekering betaal, is deel van die oplossing, maar dit is nie n plaasvervanger vir die verbetering van openbare gesondheidsorg nie. n Wortelen-lat-poging om die gehalte van sorg te verbeter, is nodig, veral op primêre vlak. Teen 2030 moet die gesondheidstelsel gehaltesorg aan almal bied, gratis by die dienspunt, waarvoor openbaar of privaat befondste versekering betaal. Die primêre en distriksgesondheidstelsel moet universele toegang bied, met klem op voorkoming, opvoeding, siektebestuur en behandeling. Hospitale moet doelmatig en doeltreffend wees en moet sekondêre en tersiêre sorg van gehalte verskaf vir dié wat dit nodig het. Meer gesondheidsberoepslui moet beskikbaar wees, veral in armer gemeenskappe. Die hervorming van die openbare gesondheidstelsel moet fokus op: Verbeterde bestuur, veral op institusionele vlak Meer en beter opgeleide gesondheidsberoepslui Groter diskresie oor kliniese en administratiewe sake op fasiliteitsvlak, gekombineer met effektiewe aanspreeklikheid Beter pasiëntinligtingstelsels wat meer gedesentraliseerde en tuisgebaseerde sorgmodelle steun n Fokus op moeder- en babagesondheidsorg. Op institusionele vlak verkeer gesondheidsorgbestuur in n krisis. Die Departement van Gesondheid het onlangs n program ingestel om bestuursbekwaamheid te evalueer. Aanvullende hervormings moet die groter delegering van bevoegdheid oor personeel, skofstrukture en roetineverkryging insluit. n Distriksgebaseerde benadering tot primêre gesondheidsorg is deel van die loodsfase van nasionale gesondheidsversekering. Om hierdie benadering te laat slaag, moet die gesondheidstelsel meer personeel kry (insluitende beroepslui en paramedici), asook nuwe vorms van bestuursgesag en versterkte statutêre strukture vir gemeenskapsverteenwoordiging. Die MIV/vigs-epidemie toon Suid-Afrika se vermoë om monumentale sosiale en politieke foute te maak asook sy vermoë om dit reg te stel en n komplekse program doeltreffend te implementeer. Die sukses van die gesondheidstelsel om die epidemie oor die afgelope vyf jaar te bestuur, is lofwaardig. Daar is egter geen ruimte vir selftevredenheid nie. Daar is n voortdurende behoefte aan opvoeding, voorkoming, toetsing en behandeling. Die verlaging van die koers van nuwe infeksies sal die druk op die openbare gesondheidstelsel verlaag. Maar selfs al is daar geen nuwe infeksies nie, sal daar steeds n aansienlike aantal MIV-positiewe mense wees wat behandeling nodig het, wat voortdurende uitdagings stel vir die tuberkulose-infeksiekoers en die risiko dat middelweerstandige MIV-stamme kan ontwikkel. Die epidemie en die implikasies daarvan vir openbare beleid sal waarskynlik nog ten minste n geslag lank voortbestaan moontlik twee geslagte. OORSIG 33

34 Die bou van n nasionale gesondheidversekeringstelsel is n belangrike doelwit. Om dit te laat slaag, is daar vier voorvereistes: verbetering van die gehalte van openbare gesondheidsorg, verlaging van die relatiewe koste van private sorg, werwing van meer beroepslui in sowel die openbare as die private sektor, en die ontwikkeling van n gesondheidsinligtingstelsel wat openbare en private gesondheidsorgverskaffers dek. Hierdie hervormings sal tyd neem, samewerking tussen die openbare en die private sektor vereis en beduidende hulpbronne verg. Maatskaplike beskerming Maatskaplike beskerming bring maatskaplike solidariteit mee en verseker n basiese lewenstandaard. Dit speel ook n belangrike rol om huishoudings en gesinne te help om lewensrisiko s te bestuur, en dit vergemaklik arbeidsmarkoorgange, wat tot n aanpasbaarder ekonomie bydra. volgende voor: n Aanvaarbare minimum lewenstandaard moet gedefinieer word, insluitende wat nodig is om mense in staat te stel om hulle vermoëns te ontwikkel. Die aftreespaar- en risikovoordeelgaping moet oorbrug word deur hervormings, insluitende verpligte bydraes, met oorweging van subsidiëring van hierdie bydraes vir lae-inkomste- of periodieke werkers. Maatskaplike welsynsdienste moet uitgebrei word, met meer onderwys en opleiding vir maatskaplikewerkpraktisyns en n hersiening van befondsing vir organisasies sonder winsoogmerk. Openbare indiensneming moet uitgebrei word, met n fokus op die jeug en vroue. Openbare indiensneming sal teen 2020 na raming die ekwivalent van 2 miljoen voltydse werkgeleenthede bied. n Verbintenis tot huishoudelike voedselen voedingsekuriteit met optrede deur die openbare en die private sektor. Teen 2030 moet Suid-Afrika n omvattende stelsel van maatskaplike beskerming hê wat insluit toelaes vir bestaansbeveiliging, verpligte aftreespaarstelsels, risikovoordele (soos voordele vir werkloosheid, dood en ongeskiktheid) en vrywillige aftreespaarstelsels. n Deel van ons benadering tot maatskaplike beskerming is deur n maatskaplike voordeel, wat skole sonder skoolgelde, gratis basiese dienste en gesubsidieerde openbare vervoer insluit. Benewens die skepping van meer werkgeleenthede in die private sektor sal n beduidende verbreding van openbare indiensnemingsprogramme ook help om te verseker dat minder huishoudings onder n bepaalde inkomstevlak lewe. Om die oogmerke van breër maatskaplike veiligheidsdekking te verwesenlik, stel ons die Bou veiliger gemeenskappe Teen 2030 moet mense wat in Suid-Afrika woon, veilig voel en geen vrees vir misdaad hê nie. Vroue, kinders en kwesbare groepe moet beskermd voel. Hulle moet vertroue in die strafregstelsel hê om misdadigers wat individuele en gemeenskapsveiligheid skend, effektief aan te keer en te vervolg. Die Suid-Afrikaanse Polisiediens en die metropolisie moet professionele instellings wees wat beman word deur opgeleide, gedissiplineerde, etiese persone wat hulle werk waardeer en die gemeenskap dien. Die verwesenliking van hierdie visie vereis geteikende optrede op vyf sleutelgebiede: Versterk die strafregstelsel. Dit vereis samewerking tussen alle departemente in die regering se justisie-, misdaadvoorkoming- en sekuriteitgroep. Die 34 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

35 aanbevelings in die Review of the South African Criminal Justice System sal baie doen om die stelsel se huidige swakhede die hoof te bied. Maak die polisiediens professioneel. Die polisie se gedragskode en kode van professionalisme moet aan bevordering en dissipline in die diens gekoppel word. Werwing moet bekwame, opgeleide beroepslui lok deur n tweebaanstelsel: een vir offisiere en een vir onderoffisiere. Demilitariseer die polisiediens. Die besluit om die polisiemag te demilitariseer en weg te beweeg van sy geskiedenis van brutaliteit, was n sleuteloogmerk van transformasie na Die hermilitarisering van die polisie die afgelope jare het nie groter respek vir die polisie of hoër skuldigbevindingskoerse tot gevolg gehad nie. Dit het hoogstens tot geweld bygedra. Die polisie moet gedemilitariseer word en soos n professionele burgerlike diens bestuur word. Volg n geïntegreerde benadering. Om n veilige samelewing te kry, beteken dat die fundamentele oorsake van misdadigheid getakel moet word, wat n wye verskeidenheid staats- en gemeenskapshulpbronne vereis. Ontwikkel gemeenskapsdeelname. Organisasies van die burgerlike samelewing en burgerlike deelname is nodig om veilige gemeenskappe te vestig. Gemeenskapsveiligheidsentrums moet oorweeg word. Die Kommissie steun die sewepuntplan wat deur die strafregstelsel opgestel is en in Hoofstuk 12 in besonderhede bespreek word. n Bekwame en ontwikkelingsgerigte staat Beter bestuur n Plan is net so geloofwaardig as wat die leweringsmeganisme daarvan lewensvatbaar is. Daar is n wesenlike risiko dat Suid-Afrika se ontwikkelingsagenda kan misluk omdat die staat nie in staat is om dit te implementeer nie. Die Kommissie maak verreikende voorstelle vir institusionele hervorming om die ongelyke en dikwels swak prestasie van die staatsdiens en plaaslike regering reg te stel. n Ontwikkelingsgerigte staat takel die grondoorsake van armoede en ongelykheid. n Suid-Afrikaanse ontwikkelingsgerigte staat sal ingryp om ontwikkeling te steun en te lei sodat die hele samelewing (veral die armes) daarby baat vind, en sal konsensus bou sodat langtermyn nasionale belange voorrang kry bo korttermyn seksionele belange. n Ontwikkelingsgerigte staat moet bekwaam wees, maar n bekwame staat kom nie per dekreet tot stand nie, en ook nie deur wetgewing of verklarings nie. Dit moet gebou word, steen vir steen, instelling vir instelling, en moet oor tyd volgehou en vernuwe word. Dit vereis leierskap, goeie beleide, vaardige bestuurders en werkers, duidelike lyne van aanspreeklikheid, geskikte stelsels, en konsekwente en billike toepassing van reëls. Beleidsonstabiliteit is n kwelling. Hoewel daar gevalle is waar beleid moet verander, onderskat die regering dikwels die ontwrigtende OORSIG 35

36 uitwerking van groot beleidsaanpassings op dienslewering. Daar moet ewewig wees, en dié ewewig ontbreek tans. Om die aspirasie van n bekwame en ontwikkelingsgerigte staat te verwesenlik, moet die land die Parlement se toesigrol versterk, die politiek-administrasie-koppelvlak stabiliseer, die staatsdiens professionaliseer, vaardighede opgradeer en koördinasie verbeter. n Meer pragmatiese en proaktiewe benadering is ook nodig ten einde die interowerheidstelsel te bestuur om n beter verhouding tussen verantwoordelikheid en kapasiteit te verseker. Die staat moet insgelyks bereid wees om te eksperimenteer, om uit ervaring te leer en om uiteenlopende benaderings te volg ten einde gemeenskaplike doelwitte te bereik. Om die staatsdiens te professionaliseer, stel ons die volgende voor: n Administratiewe hoof van die staatsdiens moet geskep word, met verantwoordelikheid om die loopbaanvordering van departementshoofde te bestuur, insluitende die byeenroep van panele vir werwing, prestasiebeoordeling en dissiplinêre prosedures. n Hibriede stelsel vir die aanstelling van departementshoofde moet ingestel word, wat sowel politieke as administratiewe elemente bevat. n Werwingsprogram vir gegradueerdes en n vaardigheidontwikkelingstrategie vir plaaslike regering moet ingestel word om kandidate van hoë gehalte te lok. Die rol van die Staatsdienskommissie by die bevordering van norme en standaarde en die monitering van werwingsprosesse moet versterk word. n Suiwer administratiewe benadering moet vir aanstellings op laer vlakke gevolg word, met senior amptenare wat volle gesag kry om personeel in hulle departemente aan te stel. Die vaardigheidsprofiel van die staatsdiens is n spieëlbeeld van die nasionale vaardigheidsprofiel. Daar is kritieke tekorte aan goeie dokters, ingenieurs, inligtingtegnologieberoepslui, forensiese spesialiste, speurders, beplanners, rekenmeesters, aanklaers, kurrikulumadviseurs en dies meer. Die bestuursvermoë van senior personeel in n komplekse organisatoriese, politieke en maatskaplike konteks vereis voorts meer aandag. Om die tekorte aan sowel tegniese as bestuursvaardighede die hoof te bied, moet die regering n langtermynperspektief aanvaar vir die ontwikkeling van die vaardighede wat hy nodig het deur loopbaanpadbeplanning, mentorskap en nouer verhoudings met universiteite en bestuurskole. Aanspreeklikheid is noodsaaklik vir die demokrasie. Daar is verskeie swakhede in die aanspreeklikheidsketting, met n algemene kultuur van blaamverskuiwing. Die aanspreeklikheidsketting moet van bo tot onder versterk word. Om mee te begin, parlementêre aanspreeklikheid is swak en die Parlement slaag nie daarin om sy mees basiese oorsigrol te vervul nie. Onderwysuitkomste kan nie verbeter nie tensy aanspreeklikheid dwarsdeur die stelsel versterk word, van leerderuitslae tot die lewering van handboeke. Die toenemende aantal betogings oor dienslewering toon dat die staat dit ook vir burgers makliker moet maak om kwellings te opper. Wanneer burgers n openbare gebou binnegaan, moet hulle kan sien watter diens hulle kan verwag en waarheen 36 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

37 hulle moet gaan en met wie hulle moet praat as hulle nie tevrede is nie. Aanspreeklikheid in staatsbeheerde ondernemings vervaag as gevolg van n ingewikkelde en onduidelike aanstellingsproses en, by tye, onbehoorlike politieke inmenging. Ons beveel aan dat lyne van aanspreeklikheid duideliker gemaak word deur openbarebelangmandate te ontwikkel wat uiteensit hoe elke staatsbeheerde onderneming die openbare belang dien, sodat daar verseker kan word dat aanstellingsprosesse meritokraties en deursigtig is en koördinasie tussen die beleidsafdeling en die aandeelhouersafdeling verbeter kan word. Verbeterings is aangebring in die doeltreffendheid van dienslewering in dele van die owerheid, spesifiek die Suid-Afrikaanse Inkomstediens en loodsprojekte in die Departemente van Binnelandse Sake, Gesondheid en Justisie. Bedryfsbestuur en stelselverbeterings lê aan hierdie hervormings ten grondslag, en hierdie suksesse moet op meer gebiede in die owerheidsektor herhaal word. Hierdie ervarings toon wat bereik kan word wanneer leiers en personeel daartoe verbind is om saam te werk ten einde prestasie te verbeter. Die doeltreffendheid van die tussenowerheidstelsel is n onderwerp wat tot intense gesprekvoering lei. Die verskillende sfere van regering is onderling afhanklik en ons moet maniere kry om te verseker dat hulle doeltreffender saamwerk. Die plan beoog n verandering in benadering weg van pogings om nuwe strukturele reëlings te kry, wat destabiliserend is, na die identifisering en oplossing van bepaalde swakhede in koördinasie en kapasiteit. Die staat moet die bestuur van die stelsel verbeter, insluitende bemiddelingsooreenkomste tussen distriks- en plaaslike munisipaliteite waar daar duplisering of konflik is oor die toewysing van verantwoordelikhede en hulpbronne. Provinsies moet op hulle kernfunksies fokus en hulle kapasiteit ontwikkel om plaaslike regering te steun en toesig daaroor te hou. Die grondwetlike raamwerk maak voorsiening vir meer differensiasie by die toewysing van bevoegdhede en funksies, en dit moet gebruik word om n beter verhouding tussen die kapasiteit en verantwoordelikhede van provinsies en munisipaliteite te verseker. Die bestaande stelsel kan verbeter word, met opheldering van verantwoordelikhede op die gebied van behuising, water, sanitasie, elektrisiteit en openbare vervoer. Groot stede moet groter fiskale en politieke bevoegdhede kry om die opgradering van menslike vestiging, vervoer en ruimtelike beplanning te koördineer. Op ander gebiede kan streeknutsmaatskappye dienste lewer namens munisipaliteite met minder hulpbronne, maar dit moet deur munisipaliteite gelei word om te voorkom dat demokratiese aanspreeklikheid en dienslewering ondermyn word. Beveg korrupsie Hoë vlakke van korrupsie dwarsboom die samelewing se vermoë om billik en doeltreffend te funksioneer en die staat se vermoë om sy ontwikkelingsmandaat ten uitvoer te bring. Volgens Transparency International se internasionale opname van korrupsie het die vlak van korrupsie tussen 2001 en 2010 gestyg. Korrupsie behels dikwels deelnemers in sowel die openbare as die private sektor. Die persepsie van hoë vlakke van onwettige handelinge op senior regeringsvlakke maak die stryd teen korrupsie soveel moeiliker. Sterk sosiale faktore speel n bydraende rol. Persepsies dat die struktuur van die ekonomie onregverdig is, historiese onbillikheid en nuwe vorms van bemagtiging wat individue OORSIG 37

38 met die regte politieke bande bevoordeel, bevorder n kultuur waarin korrupsie gedy, in die regering asook in die sakesektor. Hierdie onderliggende sosiale verskynsels moet die hoof gebied word as deel van die stryd teen korrupsie. Politieke wil is noodsaaklik om hierdie plaag te bekamp. Politieke wil word gemeet deur te bepaal hoeveel geld aan die bekamping van korrupsie bestee word, die regsarsenaal wat korrupsiebestrydende instellings tot hulle beskikking het, die onafhanklikheid van teenkorrupsie-owerhede van politieke inmenging en die konsekwentheid waarmee die reg toegepas word. Inkonsekwentheid word geïmpliseer as daar sag opgetree word in kleiner sake of ongewoon hard opgetree word oor korrupsie waarby politieke opponente betrokke is. Benewens politieke wil moet korrupsie aan drie fronte beveg word: afskrikking, voorkoming en opvoeding. Afskrikking help mense om te verstaan dat hulle waarskynlik gevang en gestraf sal word. Voorkoming gaan oor stelsels (inligting, oudit en dies meer) wat dit moeilik maak om by korrupte dade betrokke te raak. Die sosiale dimensies van korrupsie moet aandag kry deur op waardes te fokus deur opvoeding. Ons stel verskeie maatreëls voor om Suid-Afrika se teenkorrupsie-arsenaal te versterk: Bekwame, vaardige instellings soos die Openbare Beskermer en die Spesiale Ondersoekeenheid moet toereikend befonds en beman word en vry van eksterne inmenging wees. Duisende sake word ondersoek, maar min beland in die hof. Gespesialiseerde spanne aanklaers en spesiale howe moet ingestel word. Die regering se verkrygingsbeleide laat die lyne vervaag wat korrupsie betref, en die staat se verkrygingstelsel het oormatig geburokratiseer geword. Die klem op nakoming deur regmerkies te maak, maak die stelsel duur, lomp, ondoeltreffend en vatbaar vir bedrog. Ons stel voor groter sentrale toesig oor groot en langtermyntenders, om dit onwettig te maak vir staatsamptenare om sekere tipes sakeondernemings te bedryf en om individue aanspreeklik te maak vir verliese in gevalle van bewese korrupsie. Die land het nog skaars begin om samelewingsfaktore wat tot korrupsie bydra, die hoof te bied. Suid-Afrika se geskiedenis van staatsgesteunde begunstiging laat etiese standaarde verder vervaag. Die ervaring internasionaal toon dat korrupsie beduidend verminder en die publiek se vertroue herstel kan word met politieke wil en volgehoue toepassing van die regte strategieë. Leierskap en verantwoordelikheid dwarsdeur die samelewing Die suksesvolle implementering van hierdie plan vereis sterk leierskap van die regering, die sakesektor, arbeid en die 38 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

39 burgerlike samelewing. Suid-Afrika het leiers dwarsoor die samelewing nodig om saam te werk. Net soos die oorgang van apartheid n wen-wen-oplossing was pleks van n kortsigtige magstryd, sal die stryd teen armoede en ongelykheid voordele inhou vir almal wit en swart, ryk en arm. In die lig van die land se verdeelde verlede is leiers soms voorstanders van posisies wat eng, korttermynbelange dien ten koste van n breër langtermynagenda. Dit is noodsaaklik om uit hierdie siklus uit te breek, met leiers wat gewillig en in staat is om groter verantwoordelikheid te aanvaar ten einde Suid-Afrika se uitdagings die hoof te bied. Om hierdie plan suksesvol te implementeer, het die land vennootskappe dwarsoor die samelewing nodig wat saamwerk vir n gemeenskaplike doel. Op die oomblik het Suid-Afrika hoë vlakke van wantroue tussen groot sosiale vennote. n Goeie kringloop van die opbou van vertroue en betrokkenheid by samesprekings om die knellendste uitdagings die hoof te bied, is nodig een wat n langtermynsiening volg. Die regering sal verantwoordelik wees vir n groot deel van die aanbevelings in die plan. Om hierdie aanbevelings te implementeer, sal die regering sy aanspreeklikheidsketting moet versterk, sy kapasiteit moet verbeter, bereid moet wees om moeilike besluite te neem en om met andere in die samelewing saam te werk om uitdagings die hoof te bied. Dit beteken om eerlik en opreg met die publiek te kommunikeer, terwyl burgers vir hulle dade aanspreeklik gehou word. Leiers, veral in die regering, moet ook moeilike besluite en kompromieë hanteer. Sterk leierskap beteken om sulke besluite te neem en die samelewing effektief te oortuig dat die beste pad gevolg word. Die staat stel die etiese standaard vir die samelewing as geheel. As die persepsie bestaan dat korrupsie in die regering aanneemlik is, sal dit n uitwerking hê op die manier hoe die samelewing optree. Dit maak dit nog belangriker dat die regering moet optree teen die hoë vlakke van korrupsie in sy geledere. Die private sektor het ongeveer driekwart van Suid-Afrika se werkers in diens en lewer meer as twee derdes van die belegging en N&O-besteding op. Suid-Afrika het n florerende private sektor nodig wat in produksiekapasiteit investeer. Die winsmotief dryf sakeondernemings, maar maatskappye kan nie groei nie tensy hulle bedrywig is in n omgewing waar indiensneming en inkomstevlakke styg. Wetgewing vereis van sakeondernemings om aandag te gee aan diensbillikheid, swart ekonomiese bemagtiging, die omgewing, vaardigheidsontwikkeling, plaaslike inhoud, kleinsakeontwikkeling, maatskaplike gemeenskapsverantwoordelikheid en verskeie liggingspesifieke vereistes OORSIG 39

40 soos ontwikkelingstrategieë vir mynbougebiede. In hierdie ingewikkelde konteks is dit in die langtermynbelang van alle ondernemings dat die land vinniger moet groei en dat meer mense in diens geneem moet word. Dit is ook in belang van ondernemings dat die vlak van ongelykheid verlaag moet word. Ongelykheid verhoog die koste om sake te doen, trek die markstruktuur skeef en beperk uiteindelik groeigeleenthede. Dit skep ook wantroue en spanning. Buitensporige besoldiging vir uitvoerende beamptes dra weinig daartoe by om n meer inklusiewe samelewing te bou waar almal voel dat hulle in die vrugte van ontwikkeling deel. Dit is onprakties om salarisse deur wetgewing te reguleer, maar die leierskorps moet verseker dat maatskappye verantwoordeliker optree. Ondanks gesonde balansstate investeer baie Suid-Afrikaanse maatskappye nie omdat die wêreldekonomie swak bly. Maatskappye is ook besorg oor veranderinge in beleid en die reguleringsomgewing wat koste kan verhoog. Lae belegging is in n mate ook die gevolg van ontoereikende infrastruktuur wat deur staatsbeheerde ondernemings verskaf word. Suid-Afrika moet hierdie siklus van lae groei en lae belegging verbreek. Die regering het n belangrike rol om te speel deur vertroue te bou om langtermynbelegging aan te moedig. Die sakesektor het ook n rol om te speel as almal meer investeer, sal die private sektor die ekonomiese wins kry. Suid-Afrika het n goed ontwikkelde en lewendige vakbondbeweging. Vakbonde speel histories n rol in die politiek en besef dat die kwessies wat hulle lede raak, nie by die fabriekshek eindig nie. Vakbonde bevorder die belange van hulle lede en gee n stem aan kwesbare werkers, soos plaaswerkers, huishulpe en los werkers. Die regte en voordele wat werkers gekry het en stygings in lewenstandaard wat die meeste werkers sedert 1994 ondervind, is n beduidende wins vir die land. Om aan te hou vordering maak met die verhoging van inkomste en lewenstandaarde, moet produktiwiteit ook toeneem. Suid-Afrika se arbeidsmark word dikwels gekenmerk deur twiste tussen winsgewende maatskappye en redelik goed besoldigde werknemers. Uitkomste wat in bedingingsprosesse bepaal word, laat weinig ruimte vir nuwe toetreders om die werkplek te betree. Om hoë vlakke van werkloosheid die hoof te bied, veral onder die jeug, sal buitengewone maatreëls verg. Vakbondleierskap is van kritieke belang om te verseker dat winste deur lede op lang termyn volhoubaar is. Om dit te verwesenlik, moet produktiwiteit en indiensneming deurlopend styg. In n ontwikkelingsgerigte staat deel vakbonde verantwoordelikheid vir die gehalte van dienste gelewer, vir die verbetering van regeringsprestasie en vir die bekamping van korrupsie en ondoeltreffendheid. 40 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

41 Leiers in die burgerlike samelewing verteenwoordig burgers oor kwessies wat hulle die naaste aan die hart lê en moet ernstig opgeneem word. Hierdie leiers is daarvoor verantwoordelik om te verseker dat kritiek en protes met waardigheid en volwassenheid geskied. Hoewel leiers van die burgerlike samelewing soms net eng belange in n breë en uiteenlopende samelewing verteenwoordig, vorm hulle n integrale deel van n lewendige demokrasie wat mense by hulle eie ontwikkeling betrek. Kritieke suksesfaktore vir die plan Die rol van die Nasionale Beplanningskommissie is om die regering en die land te adviseer oor kwessies rakende die land se langtermynontwikkeling. Dit is n plan vir die hele land, en alle dele van die samelewing moet verantwoordelikheid aanvaar om dit n werklikheid te maak. Om die plan suksesvol te implementeer, het die Kommissie n aantal kritieke suksesfaktore geïdentifiseer. Gefokusde leierskap Omdat die plan bedoel is om fundamentele verandering oor n tydperk van byna twee dekades teweeg te bring, vereis dit n mate van beleidskonsekwentheid wat oor veranderinge in leierskap in die regering, die sakesektor en arbeid heen strek. Baie aspekte van die plan sal jare se werk vereis om resultate op te lewer. Byvoorbeeld, die oorgang na n laekoolstofekonomie sal langtermynbeleide vereis, en regulasies vir ruimtelike beplanning sal dekades neem om die geografiese verdelings van apartheid te oorkom. Beleidsveranderinge moet versigtig benader word op grond van ondervinding en bewyse sodat die land nie sy langtermynoogmerke uit die oog verloor nie. n Plan vir almal Breë steun dwarsoor die samelewing is nodig vir die suksesvolle implementering van die plan. In n lewendige demokrasie sal hierdie steun nie onkrities wees nie. Lewendige debatvoering is noodsaaklik om breë konsensus en breed gebaseerde eienaarskap van die plan te bou. Opbouende debatvoering dra ook tot nasiebou by en stel Suid-Afrikaners in staat om n beter begrip te ontwikkel en om eienaarskap van hulle kollektiewe prioriteite te neem. Verskillende dele van die plan vereis aanvaarding en opoffering van verskillende sektore. Wanneer daar verskille ontstaan, is dit belangrik dat die redes vir meningsverskil bespreek en uitvoerig verduidelik moet word, sodat daar breë konsensus oor die pad vorentoe kan wees. Die Nasionale Beplanningskommissie kan sy byeenroepbevoegdheid gebruik om belanghebbendes bymekaar te bring ten einde dialoog te fasiliteer en oplossings te ontwikkel. Institusionele vermoëns n Groot deel van die plan handel oor die institusionele hervormings wat nodig is om swakhede in die openbare sektor te oorkom, veral waar openbare agentskappe nie in staat is om hulle verantwoordelikhede teenoor arm gemeenskappe na te kom nie. Hierdie voorstelle gaan oor die ontwikkeling van die eienskappe wat nodig is om die plan te steun. Die bou van institusionele vermoëns vereis tyd en moeite. Die hoofstuk oor die bou van n bekwame en ontwikkelingsgerigte staat bied rigtingwysers oor die benadering wat gevolg moet word. Instellings verbeter deur voortdurende leer en inkrementele stappe; deur die ernstigste probleem te takel en op te los en dan na die volgende prioriteit oor te gaan. Dit vereis goeie bestuur, n verbintenis tot hoë prestasie, n onversetlike fokus op etiek en n gewilligheid om uit ondervinding te leer. OORSIG 41

42 Verskeie uitdagings vereis aandag, insluitende n kritieke gebrek aan vaardighede, n komplekse tussenowerheidstelsel, hoë vlakke van korrupsie, swak lyne van aanspreeklikheid, ontoereikende wetgewende toesig en n lang geskiedenis van vervaging van die skeidslyne tussen party en staat. Dit is moeilike kwessies, en dit vereis eerlike nadenke, deeglike beplanning en beslissende leierskap. moet word tussen mededingende vereistes, soos die vergroting van personeelgetalle, toereikend besoldigde geskoolde beroepslui en die verbetering van voordeeldekking. Die plan beoog n drieledige mensehulpbronstrategie wat n langtermyn-opleidingstrategie, beter uitsette van die hoëronderwyssektor en strategiese toewysing van skaars hulpbronne behels. Hulpbronmobilisering en ooreenstemming oor kompromieë Die Nasionale Ontwikkelingsplan sal hulpbrontoewysing oor die volgende twee dekades rig, maar dit sal nie jaarlikse begrotings bepaal nie. Die beste manier om hulpbronne te genereer om die plan te implementeer, is om die ekonomie vinniger te laat groei. As die ekonomie met meer as 5 persent per jaar groei, sal staatsinkomste en die wins van private maatskappye oor die volgende 20 jaar meer as verdubbel. Die plan steun die regering se voorneme om hulpbronne geleidelik te kanaliseer na belegging wat die ekonomie hervorm, meer geleenthede skep en vermoëns vergroot. As gevolg daarvan sal ander dele van die nasionale begroting stadiger moet groei. Groter besteding aan belegging is net die eerste stap. Suid-Afrika moet ook die gehalte van hierdie besteding verbeter deur beter beplanning, gesonde verkrygingstelsels en groter mededinging in die ekonomie. Daar bestaan n behoefte aan groter doeltreffendheid op alle gebiede van staatsbesteding, omdat die totale bedrag op medium termyn waarskynlik betreklik stadig gaan groei. Besondere aandag moet aan die bestuur van die staat se loonrekening gegee word sodat hulpbronne vir ander prioriteite beskikbaar gestel kan word. Dit behels dat n balans gevind sal Volgorde en bereidheid om te prioritiseer Die regering moet bereid wees om te prioritiseer. Die Kabinet en senior openbare amptenare moet die meeste van hulle aandag op n paar strategiese prioriteite toespits. Hierdie plan bied so n strategiese raamwerk. Dit identifiseer hoëvlakprioriteite en, op sommige gebiede, n spesifieke volgorde. Byvoorbeeld, die plan skets die behoefte om die gehalte van VOO-kolleges te verbeter voordat kapasiteit vinnig uitgebrei word. Die implementering van hierdie plan sal n aantal moeilike, potensieel ongewilde besluite vereis. Duidelikheid oor verantwoordelikheid n Herhalende tema in die plan is dat die aanspreeklikheidsketting versterk moet word. Die publiek moet n duideliker idee kry van wie waarvoor verantwoordelik is. Daar moet stelsels wees om alle leiers in die samelewing aanspreeklik te hou vir hul optrede. Swak stelsels wat swak presteer, maak dit moeilik om verantwoordelik toe te wys, wat dikwels tot gevolg het dat niemand aanspreeklik is nie. Die plan noem die voorbeeld van wat gebeur wanneer daar bevind word dat die water in n dorp ondrinkbaar is. Die media pak die skuld op die Minister van Waterwese. Die gemeenskap blameer die burgemeester. Die burgemeester sê dis die hoof van die waternutsonderneming se skuld. Die hoof van die waternutsonderneming blameer die tegniese 42 NASIONALE ONTWIKKELINGSPLAN

43 ingenieur. Die ingenieur sê die instandhoudingsbegroting is die afgelope drie jaar besnoei en nou is die water ondrinkbaar. Die hoof van finansies in die munisipaliteit sê die begroting is besnoei omdat geld vir instandhouding vir personeelkoste aangewend moes word. Die burgemeester sê die salarisstruktuur is op nasionale vlak deur die Suid-Afrikaanse Plaaslikeregeringsvereniging beding. Die vereniging sê munisipaliteite kan hulle aan hierdie ooreenkomste onttrek as dit onbekostigbaar is. En so gaan dit aan. Suid-Afrika se tussenowerheidstelsel is ingewikkeld, maar hierdie uitdaging is nie n verskoning om lyne van verantwoordelikheid te laat vervaag nie. Die instelling van die Departement van Prestasiemonitering en -evaluering is n positiewe stap om die aanspreeklikheidsketting sterker te maak. Die Kommissie doen ook n oproep dat aandeelhouersooreenkomste met staatsbeheerde ondernemings en prestasieooreenkomste met kabinetsministers bekend gemaak word. Daar moet duidelikheid wees wanneer partye buite die regering verantwoordelik is vir die implementering van dele van die plan. Die sakesektor, arbeid en die burgerlike samelewing is uiteenlopende groepe en praat selde uit een mond. Desondanks is duidelike verantwoordelikhede en aanspreeklikheidskettings, ook met sosiale vennote, noodsaaklik vir die sukses van die plan. Op baie gebiede kan die sakesektor, arbeid en die burgerlike samelewing identifiseer hoe hulle tot die plan se prioriteite kan bydra. In sommige gevalle sal hierdie rol egter geformaliseer moet word. Samewerking om bepaalde oogmerke van die plan te verwesenlik, sal help om vertroue sowel binne as tussen sektore te bou. snelle en volgehoue vordering met die vermindering van armoede en ongelykheid te maak, moet Suid-Afrika die toekoms bepaal en vandag daarmee begin. Hierdie plan skets n nuwe ontwikkelingsbenadering wat beoog om gemeenskappe, die jeug, werkers, werkloses en die sakesektor te betrek by n vennootskap met n bekwamer staat. Die doel is om die vermoëns van individue en van die land te ontwikkel en geleenthede vir almal te skep. Dis belangrik dat die plan klem plaas op die dringende behoefte om vinniger vordering aan verskeie fronte te maak om armoede en ongelykheid volhoubaar te verminder. Die Nasionale Ontwikkelingsplan berus op uitgebreide navorsing, oorlegpleging en betrokkenheid. Hoewel dit nie volmaak of volledig is nie, doen die plan stewige voorstelle aan die hand om die land se probleme op te los en om die betrokkenheid van Suid-Afrikaners uit alle lewensfere by die bou van ons toekoms te verdiep. Die land wat ons teen 2030 wil bou, is regverdig, redelik, voorspoedig en billik. Bowenal is dit n land wat elke enkele Suid-Afrikaner met trots sy of haar tuiste kan noem. Dit hang van alle Suid-Afrikaners af om n rol te speel om die toekoms te bepaal. Ter afsluiting Om oor die volgende twee dekades sinvolle, OORSIG 43