AANGEHOOR OP: 2 NOVEMBER [1] Die eiser, mnr Hans Kok (Kok) het twee eise teen die verweerder,

Transcription

1 IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA (ORANJE VRYSTAATSE PROVINSIALE AFDELING) In die saak tussen: SAAKNOMMER: 2578/2004 HANS KOK Eiser En EDWARD JOHN DALTON Verweerder AANGEHOOR OP: 2 NOVEMBER 2007 UITSPRAAK DEUR: C.J. MUSI, R GELEWER OP: 19 MAART 2008 [1] Die eiser, mnr Hans Kok (Kok) het twee eise teen die verweerder, mnr Edward John Dalton, ingestel. [2] Hy beweer, eerstens, dat die verweerder hom op 29 Julie 2001 om ongeveer 17h00 op die plaas Excelsior, distrik Luckhoff, Vrystaat onregmatiglik en opsetlik, alternatiewelik nalatiglik, gewond het deur hom met n vuurwapen te skiet as gevolg waarvan hy

2 2 liggaamlike beserings opgedoen het. Hy het mediese behandeling ontvang en was ook gehospitaliseer. Tweedens beweer hy dat die verweerder op dieselfde plek, datum, en tyd vir hom gesê het dat hy n kaffir is en dat die verweerder hom sal vrek skiet en hom in n erdvarkgat gooi. Die eiser beweer dat die stellings gemaak was met die doel om hom te verkleineer en om sy eergevoel, reputasie en menswaardigheid aan te tas. [3] Verweerder het erken dat hy die eiser gewond het maar het aangevoer dat die verwonding nie redelikerwys voorsienbaar was nie. Hy het ontken dat sy handeling opsetlik was. Wat die tweede eis betref, het hy ontken dat hy die woorde, in paragraaf 2 hierbo genome, geuiter het. [4] Die partye het my versoek om die meriete van die kwantum te skei. Ek het so gelas. [5] Hierdie is n geval van erkenning met teenwerping. Omdat die eis n deliktuele eis vir skadevergoeding, voortspruitend uit die aantasting van die liggaamlike integriteit van die eiser is, dra die

3 3 verweerder die bewyslas om die regverdigingsgrond of verweer te bewys. MABASO v FELIX 1981 (3) SA 865 A te 875 F.H. MINISTER OF LAW AND ORDER v MONTI 1995 (1) SA 35 (A) te 39 G H. Die eiser dra die bewyslas om die beweringe in die tweede eis te bewys. Die partye het ooreengekom dat die verweeder eerste getuienis moet aanbied. [6] Die verweerder het getuig dat hy op die plaas Toermalyn, wat ongeveer sewe kilometers vanaf Excelsior plaas is, woonagtig is. Op 29 Julie 2001 was die woning op Excelsior onbewoon. As gevolg van inbrake op Excelsior het die verweerder, n elektriese ingenieur, n alarmstelsel in die huis geϊnstalleer. Om ongeveer 14h00, op 29 Julie 2001, is die alarm geaktiveer. Die verweerder en sy skoonseun, Mnr Isak Dawid Du Plessis (Isak), is met laasgenoemde se Toyota Tazz motorvoertuig na Excelsior om ondersoek te gaan instel. Verweerder het sy R4 geweer saamgeneem. [7] Te Excelsior het hy n fiets teen die grensheining opgemerk. Tussen hierdie heining en die huis is daar bome en n sinkdam. Hy

4 4 het die eiser gesien stap vanaf die huis se rigting. Die eiser het hom gewaar en terug gehardloop in die rigting van die huis. Hy het die eiser beveel om te stop en hom gewaarsku dat hy hom sal skiet indien hy nie stop nie. Die eiser het egter nie gehoor gegee aan die waarskuwing nie. Hy het n waarskuwingskoot in die lug gevuur, maar die eiser het aaneen gehardloop. Hy het die eiser agtervolg. Hy het in die rigting van die motorhuis op die plaas gehardloop terwyl die eiser al verder in die rigting van die rivier, op die plaas, gehardloop het. By die motorhuis het hy besef dat hy nie die eiser sal inhaal nie want die eiser was reeds 220 tot 230 meter weg van hom af. Hy het gestaan, sy R4 geneem en deur die gaatjie visier aangelê en wag dat die eiser agter die motorhuis en n boom verskyn. Onmiddellik langs die motorhuis is daar n boom. Ongeveer 8 meter oorkant daardie boom is daar n ander boom. Die verweerder het dus gewag totdat die eiser tussen die twee bome verskyn. Toe hy die eiser gewaar, het hy na sy bene gekorrel, terwyl die eiser van regs na links gehardloop het, en ongeveer twintig tree links van die eiser geskiet. Hy wou eiser skrik maak. Hy het n ritseling, in die boom, gehoor en toe hy opkyk het hy nie

5 5 die eiser gesien nie. Hy het gesien hoe sy volstruis, wat op Excelsior rondloop, in die rigting waar hy die eiser laas gesien het hardloop. [8] Hy het ook in daardie rigting gehardloop en gesien hoe die volstruis die eiser trap. Hy het die volstruis verwilder. Sy skoonseun het op die toneel gekom en hom gehelp om die volstruis van die eiser af weg te hou. Hy het die eiser gevra wat gebeur het, waarop hy gesê het hy weet nie. Die eiser het opgestaan en hy het opgemerk dat hy mank loop. Hy het die eiser gevra waar hy die huis binnegegaan het en hy het gesê by die kombuisdeur. Hulle het om die huis gestap en weer in die rigting van die bome en die dam gestap. Terwyl hulle gestap het, het die eiser hom gesmeek om hom te laat gaan. By die dam het hy die eiser, op sy versoek, water gegee en hom na die heining geneem. By die heining het hy vir die eiser gesê hy moet sy fiets neem en gaan. Hy het eiser laat gaan omdat hy gedink dat die eiser sy les geleer het, aangesien hy deur die volstruis beseer is. Hy het die huis gaan inspekteur en opgemerk dat die kombuisdeur oopgeforseer was en dat daar goedere uit die huis verwyder was.

6 6 Nadat hulle van die gesteelde goedere in die voertuig gelaai het, het hy opgemerk dat die eiser nie weg is nie. [9] Hy het met hom gepraat en eiser het hom gesê dat hy nie in staat is om sy fiets te ry nie. Hy het die eiser versoek om vir hom te wag aangesien hy sy bakkie gaan haal om die eiser na sy bestemming te neem. Met sy terugkeer het hy opgemerk dat die eiser beseer is. Hy het op daardie stadium gedink dat die volstruis die besering veroorsaak het. Hy het die eiser Hopetown hospitaal toe geneem waar sy (verweerder) se huisdokter, Dr Vermeulen, hom ondersoek het. Dr Vermeulen het hom meegedeel dat daar n koeël in die eiser vas sit en dat hy die eiser Kimberley hospitaal toe verwys het. Hy het ontken dat hy die eiser opsetlik raakgeskiet het. Volgens hom was daar genoegsame spelling tussen die boom takke, vir hom om links voor die eiser te skiet. Daar was ook genoeg spasie vir hom om te verseker dat hy nie `n tak sal raak skiet nie. [10] Mener Isak Dawid Du Plessis, die verweerder se skoonseun, bevestig dat hulle na Excelsior gegaan het en dat hulle die eiser op die plaas gesien het. Hy bevestig dat die eiser weggehardloop

7 7 het toe hy hulle gewaar het. Hy bevestig dat sy skoonpa die eiser agtervolg het. Hy het met sy voertuig na die plaashek gery en na `n gesukkel met die sleutels het hy die hek oopgekry en in gery. Hy het gesien hoe die verweerder in die rigting van n volstruis hardloop. Hy het ook in daardie rigting gehardloop en gesien dat die eiser op die grond lê. Dit het gelyk of die volstruis hom trap of getrap het. Die verweerder het die volstruis gekeer. Die eiser het opgestaan en het kruppel gestap. Die eiser en verweerder is na die heining waar die fiets was. Hy (Isak) het die voertuig gaan haal en gery tot waar die eiser en verweerder was. Die eiser het die verweerder gesmeek om hom te laat gaan wat die verweerder wel gedoen het. Nadat hulle vasgestel het dat daar by die huis ingebreek was, het hulle na Toermalyn gery. Hulle het egter opgemerk dat die eiser nog nie weg is nie. Die eiser het aangedui dat hy lam is en dat hy nie sy fiets kan trap nie. Die verweerder het aangebied om hom na sy bestemming te neem. Die verweerder moes egter eers sy bakkie gaan haal het. Hulle het na Toermalyn vertrek en die eiser daar te Excelsior gelos. Hy is later na sy woning.

8 8 [11] Petrus van der Walt Vermeulen se getueinis is dat hy n mediese dokter is vanaf Hy praktiseer sedert 1986 te Hopetown. Hy is die verweerder se huisdokter vir ongeveer in vyftien jaar. Hy het die eiser op 29 Julie 2001 gesien toe die verweerder hom na hospital te Hopetown geneem het. Hy het die eiser behandel en hom oorgeplaas na Kimberley hospital, aangesien hy x strale geneem het en gesien het dat daar `n projektel in die eiser vas sit wat moontlik sy bekkenring kon beseer het. Sy waarneming van die wond het hom tot die gevolgtrekking laat kom dat dit nie n tipiese wond is wat deur n R4 geweer veroorsaak word nie. Volgens hom sou n onversteurde R4 patroon op ongeveer 200 tree die eiser se bene gebreek het of dit sou dwarsdeur die eiser gegaan het. Volgens hom moes iets die patron se momentum versteur het want dit het relatief min skade veroorsaak. [12] Mnr Jacob Daniel Du Plessis (Jacobus) is n privaat ballistiese deskundige sedert Hy was sedert 1980 tot 1992 verbonde aan die forensiese ballistiek eenheid van die SAPD. Tusen 1992 en 1994 het hy operasionele navorsing gedoen. Hy is sedert 1997 n vuurwapen handelaar. Hy het n jagkoeël ontwerp en navorsing

9 9 gedoen in koeël dinamika. Hy het ook gespesialiseer in die volg van trajekte van koeëls en dwaalkoeëls. [13] Op 31 Julie 2001 het hy die plaas Excelsior besoek. Die verweerder het die plek waar hy stelling ingeneem en geskiet het aan hom uitgewys. Hy het ondersoek ingestel en n gebreekte tak gesien. Sy waarneming was dat daardie tak deur n koeël getref was. Hy was van mening dat die koeël die takkie getref het, onstabiel geraak het en die eiser getref het. Voorts sê hy dat die eiser nie deur die projektiel sou getref gewees het indien dit nie die takkie getref het nie. [14] Mnr Johannes Petrus Du Plessis (Johannes) boer in die Luckhoff distrik, ongeweer 30km van verweerder se plaas af. Op 30 Julie 2001 was hy saam met die verweerder en polisiemanne op Excelsior. Alhoewel hy nie kon onthou hoeveel polisiebeamptes daar was nie was hy seker dat inspekteur Thaele wel daar was. Volgens hom het die verweerder wel die plek tussen die motorhuis en die boom uitgewys as die plek waar hy gestaan het toe hy in die rigting van die eiser geskiet het. Hy het ontken dat verweerder

10 10 die paal aan die regterkant van die motorhuis (punt A) of die ongewing van punt A uitgewys het. [15] Prof Murray is n professor en departmentele voorsitter van die department wiskunde en toegepaste wiskunde. Hy het aan die hand van gegewens en dokumentasie deur die verweerder se prokureur aan hom verskaf, wiskundige berekeninge gedoen. Volgens hom was daar wiskunding, n 2% kans oftewel 1 uit 50 waarskynlikheid dat die koeël die eiser sou tref nadat dit die takkie getref het. Hy getiug dat die koeël in enige rigting kon wegskraam. Die totale waarskynlikheid dat die koeël die eiser sou terf is 1: In kruisondervraging getuig hy dat hierdie gegewens en gevolgtrekekking konserwatief bereken is. Die takkie het n klein gedeelte van die venster waardeur verweerder geskiet het uitgemaak. [16] Dr Cloot is ook by die Universiteit van die Vrystaat werksaam in die department van wiskunde en toegepaste wiskunde. Sy getuienis is dat die takkie slegs die koeël se baan sal versteur. Daar was, volgens hom n 1 uit waarskynlikheid dat n koeël

11 11 die takkie sou tref. Die waarskynlikheid dat dit die eiser sou tref is tussen 1 uit 1000 tot 1 uit Dit was die einde van die verweerder se saak. [17] Namens die eiser het inspekteur Thaele, inspekteur Beckman en die eiser self getuig. [18] Inspekteur Thaele het getuig dat hy op 29 Julie 2001 te Luckhoff gestasioneer was. Op 30 Julie 2001 het hy en n kollega, sersant Kok, na Excelsior gegaan. Die verweerder, Johannes en inspekteur Beckman was ook daar. Die verweeder het punt A uitgewys as die plek waar hy was toe hy na die eiser geskiet het. Punt B was die plek waar die eiser geval het. Hy het onsuksesvol gesoek vir koeëldoppe in die omgewing van punt A. Hy het egter nie vir koeëldoppe gesoek tussen die motorhuis en die boom of in daardie omgewing nie omdat daardie plek nie aan hom uitgewys was nie. Hy (Thaele) het geen punte aan Beckman uitgewys nie. Die verweerder het punt A en punt B uitgewys terwyl hulle almal saam daar gestaan het.

12 12 [19] Inspekteur Beckman is gestasioneer te die kriminele rekord sentrum te Bloemfontein. Op die 30 Julie 2001 is hy met ondersoek na Excelsior plaas. Hy het fotos geneem en ook `n sketsplan opgestel. Hy kon egter nie onafhanklik onthou dat hy die toneel besoek het nie. Hy bevestig dat hy in sy verslag geskryf het dat punt B deur die verweerder uitgewys was. Punt A op sy sleutel toon `n hoekpaal aan. Hy kon nie sê of punt A `n vaste punt of die skiet posisie is nie. Hy kon ook nie onthou wat op die toneel gesê was nie. [20] Mnr Hans Kok, die eiser, se getuines was dat hy oppad was met sy fiets om sy pa te gaan kuier te Willemansheuwel plaas. Toe hy by Excelsior kom was hy dors. Hy het sy fiets teen die heining laat staan en na die plaas huis gestap. Aldaar het hy geklop aan die kombuisdeur. Die deur was oop en hy het binne gegaan maar daar was niemand daar nie. Hy het omgedraai en na die sinkdam beweeg om water te drink. Hy het egter n person met n geweer in sy hand gesien, klaarblyklik die verweerder. Daar was n persoon saam met die verweerder. Hy het die verweerder gesê dat hy slegs water wil hê en die verweerder het gesê kaffir donner uit my plaas

13 13 uit en n skoot afgevuur. Hy het geskrik en weggehardloop. Hy het verby die huis en skuins in die rigting van die kanaal gehardloop. Hy het toe geval. Hy het op daardie stadium gedink dat hy in n erdvarkgat getrap het. Die verweeder en die ander persoon (Isak) het daar opgedaag en die verweerder het toe gesê hy is baie lus en skiet hom vrek en trap hom in n erdvarkgat. [21] Hy het probeer opstaan maar hy kon nie. Die volstruis het eerste by hom aangekom maar die volstruis het hom nie getrap nie, die verweerder het hom beveel om die plaas te verlaat. Hulle het tot by die heining gestap en verweeder het gesê hy moet sy fiets vat en maak dat hy wegkom. Hy kom egter sy nie fiets ry nie. Die verweerder het hom gevra wat fout is en hy het hom gesê dat hy hom geskiet het. Hy het op sy sy gaan lê, die verweerder het gesê dat hy nie daar moet vrek gaan nie hy gaan hom dokter toe neem. Verweeder en die ander persoon het weggery. Die verweeder het na n lang tyd- dit was al donker teruggekeer en hom hospitaal toe geneem nadat hulle diesel in die bakkie gegooi het by die verweeder se plaas.

14 14 [22] Die volgende feite is dus gemenesaak: Dat die eiser die opstal te Excelsior plaas betree het. Dat die alarmstelsel te Excelsior geaktiveer was. Dat die verweeder en Isak ondersoek gaan instel het en die eiser op die plaas gevind het. Die verweeder n waarskuwingskoot afgevuur het met sy R4 nadat hy met die eiser gepraat het. Dat die eiser weggehardloop het. Dat die verweerder n tweede skoot afgevuur het welke skoot die eiser getref het. Dat die eiser deur die verweeder na die hospital te Hopetown vervoer is. [23] Die geskilpunte wat beoordeel moet word is van watter posisie die tweede skoot gevuur was en tweedens of die verweeder opsetlik opgetree het en derdens of hy nalatiglik die eiser beseer het. [24] Ek stem saam met mnr Nortier dat die verweeder se weergawe verdag voorkom. Dit is nie duidelik waarom hy nie aangedring het dat die punt vanwaar hy gevuur het gefotografeer moet word nie. Dit is ook nie duidelik waarom daar nie vir n koeëldop gesoek was in die omgewing van die motorhuis nie. Hierdie kritiek moet eintlik

15 15 primêr uitgespreek word teen die polisie se ondersoek metodiek of te wel, wat heirdie saak betref, gebrek daaraan. Die polisie het nie n ordentlike of behoorlike soektog van stapel gestuur om die koeëldop of koeëldoppe te kry nie. Die polisie het fotos geneem van die woning en die skade aan die woning sonder om te konsentreer op die skiet voorval self. Indien daar op die skietvoorval gekonsentreer was sou `n mens verwag het dat die polisie minstens aantekeninge sou gemaak het ten aansien van waar die verweerder gestaan het toe hy geskiet het. Nêrens in die polisiedossier is daar so `n aantekening nie. Die verweeder se weergawe dat hy wel die plek aan die polisie uitgewys het moet aanvaar word want Beckman kan nie onthou of dit gedoen was nie en Thaele sê dat Beckman in beheer was van die uitwysings en neem van fotos. Thaele se getuienis is dat hy in die omgewing van punt A gesoek het vir `n koeëldop. Dit is vreemd dat hy glad nie gaan soek het vir `n koeëldop waar die waarskuwingskoot gevuur was nie. Johannes staaf die verweerder se getuienis. [25] Alhoewel Thaele aanvanklik getuig het dat punt A in die omgewing van die hoekpaal uitgewys was as die plek van waar die

16 16 verweerder gevuur het sê hy duidelik in kruisondervraging dat hy nie seker is nie aangesien Beckman in beheer was. Die getuienis van die ballistiese deskundige met betrekking tot die versteuring van die koeël staaf ook die verweerder se weergawe. Indien die verweerder van punt A sou geskiet het sou daar niks gewees het wat die koeël versteur of deflekteer het nie. Dit sou`n oopskoot gewees het. Die verweerder was onderwerp aan lang en deurtastende kruisondervraging. Hy het na my oordeel by sy weergawe gehou en goed getuig. Myns insiens is daar weinig skort met sy getuienis. Sy getuienis strook ook met die waarskynlikhede indien daar gekyk word na die aard en erns van die beserings van die eiser. Die ballistiese deskundige sowel as Dr Vermuelen ondersteun ook sy getuienis. Ek aanvaar sy getuienis. [26] Ek stem saam met mnr Nortier dat Johannes se getuienis vatbaar is vir kritiek. Dit was duidelik dat hy nie onpartydig en objektief was nie. Ek het egter nie die indruk gekry dat hy opsetlik n leuen vertel het ten aansien van die gebeure van 31 Julie 2001 nie. Hy het wel wat die hipotetiese stellings wat aan hom gemaak is betref, sover moontlik probeer om die verweerder te beskerm.

17 17 [27] Isak se getuienis neem nie die aangeleentheid veel verder nie. Hy het nie die tweede skoot gehoor nie. Die kritiek teen sy getuienis is ongeregverdig. Die eiser self het nie die skoot hoor klap nie. Waarom is dit onwaarskynlik dat Isak nie die skoot gehoor het nie? Ek vind dit nie vreemd dat Isak nie agter die eiser aangehardloop het nie. Dit is duidelik dat hulle nie geweet het of die persoon bewapen was of nie. Die verweerder het `n wapen gehad. Hy het agter die eiser gehardloop terwyl Isak met sy voertuig die perseel binnegegaan het. Die proposisie dat die besluit om op eiser te vuur in die pad geneem was is vir my onaanvaarbaar. [28] Jacobus se getuienis is duidelik konsekwent en sinvol. Ek het geen probleem om sy getuienis te aanvaar dat die koeël versteur was. Sy getuienis word ook onderskraag deur die dokter se getuienis met betrekking tot die beserings. Sy getuienis dat daardie tak die koeël se rigting kon versteur het aanvaar ek. Prof Murray en Dr Cloot se getuienis ten aansien van die wiskundige waarskynlikheid aanvaar ek ook. Ek het geen rede om hulle brekeninge te betwyfel nie. Alhoewel hulle nie fisies op die toneel

18 18 was nie was hulle alle gegewens gegee en het hulle ook insae gehad in die fotos van die toneel. [29] Beckman se getuines is vaag en hy kan niks onafhanklik onthou nie. Die sketsplan wat hy opgestel het is foutief. Die punte wat hy aangebring het is onvoldoende beskryf of toegelig. Hy was uitgeroep om n poging tot moord aanklag te ondersoek maar dit blyk duidelik uit die fotos dat hy n huisbraak met die opset om te steel en diefstal toneel ondersoek het. Dit is die rede waarom hy na die eiser as die verdagte verwys. Dit verduidelik moontlik ook waarom hy nie pertinent fotos geneem het van die plek van waar die verweerder sou geskiet het nie. [30] Thaele se getuienis was, sou reeds genoem, aanvanklik baie duidelik en hy het selfversekerd voorgekom. Toe daar aan hom uitgewys word dat hy nie in sy verklaring genoem het dat die verweerder punt A uitgewys het nie is sy antwoord dat Beckman dit moes gedoen het. Thaele was die ondersoekbeampte op daardie stadium. Dit is vreemd dat hy nie in sy verklaring melding gemaak het van die uitwysing nie. Hy getuig dat die verweerder hulle in die woning geneem het maar dat hy geen skade

19 19 waargeneem het nie. Dit is onwaarskynlik. Die getuienis van Johannes, die verweerder en Isak is dat die deur beskadig was. Die fotos toon ook duidelik aan dat die deur beskadig was. Thaele word ook deur Johannes weerspreek met betrekking tot die uitwysing. Beckman kan nie onthou nie. Daar is objektiewe getuienis van n tak wat gebreek was. Die mediese en ballistiese getuienis stook ook nie met Thaele se oopskoot getuienis nie. Thaele het ook nie vir `n koeëldop gesoek by die plek vanwaar die waarskuwingskoot gevuur was nie. Sy getuienis dat hy wel vir `n koeëldop in die omgewing van punt A gesoek het aanvaar ek nie. Thaele se getuienis ten aansien van aspekte anders as die uitwysing was ook baie vaag en gekenmerk deur die woorde ek kan nie onthou nie of as ek mooi onthou. [31] Die eiser was n patetiese getuie. Sy weergawe dat hy die plaashuis betree het om water te vra is duidelik n leuen. Sy getuienis dat hy nie verder as die kombuis van die huis beweeg het nie is ook n leuen. Die alarm sou nie geaktiveer gewees het indien hy nie verder in die huis beweeg het nie. Sy getuienis met betrekking tot wat presies daar gebeur het is ook onwaarskynlik.

20 20 Dit is onwaarskynlik dat hy onskuldiglik op die plaas was en weggehardloop het toe hy die verweeder gesien het. Die verweerder het hom beveel om te stop en n waarskuwingskoot afgevuur. Die maklikste ding om te doen sou wees om te stop en te verduidelik wat hy op die plaas soek. Sy ontkenning dat hy goedere uit die huis verwyder het is ook nie waar nie. Hy weerspreek ook sy getuienis en pleitstukke ten aansein van wat presies die verweerder vir hom sou gesê het. Ek aanvaar nie die eiser se weergawe nie. [32] Hierdie aangeleentheid moet dus op die verweerder se weergawe beslis word. Op die verweerder se weergawe is daar nie sprake van opset in die vorm van dolus directus nog is sy weergawe vatbaar vir n bevinding dat daar dolus eventualis was nie. Ek is nie oortuig dat die verweerder willens en wetens met die doel om die eiser te beseer of te dood na hom geskiet het nie. Ek is ook nie oortuig dat die verweerder die raakskiet van die eiser subjektief voorsien het en hom daarmee vereenselwig het nie. Die enigste vraag, ten aansien van die eerste eis, is of hy nalatiglik die eiser verwond het.

21 21 [33] Die toets vir nalatigheid was in KRUGER v COETZEE 1966 (2)SA 428 (AA) te 430 E - F as volg gestel For the purpose of liability culpa arises if (a) A diligens paterfimilias in the position of the defendant. (i) Would foresee the reasonable possibility of his conduct injuring another in his person or property and causing him, patrimonial loss; and (ii) Would take reasonable steps to gaurd against such occurrence; and (b) The defendant failed to take such steps Volgens die verweerder was hy bewus daarvan dat sy handeling gevaarlik was en dat hy voorsorg getref het om die gevolg te vermy en dat hy redelikerwys nie kon voorsien het dat die koeël die eiser sal tref nie. [34] Mnr Benade het geargumenteer dat dit n kuns is om n bewegende teiken te tref. Volgens hom is dit moeiliker om n bewegende tieken te tref indien jy spesiaal 20 treë voor die tieken

22 22 op die grond mik en skiet. Die situasie word nog ingewikkelder as die projektiel iets tref; onstabiel raak en n dwaalkoeël raak wat in enige rigting kan beweeg. Die verweerder, so is geargumenteer, kon dus nie voorsien dat sy handeling die skade as gevolg sou hê nie. Mnr Nortier daarenteen het geargumenteer dat die verweerder nie die spesifieke wyse waarop die skade ingetreë het moes voorsien het nie. [35] All die relevante feite en omstandighede moet in die weegskaal geplaas word om te beoordeel of die verweerder nalatig was of nie. In CAPE TOWN MUNICIPALITY v BUTTER 1996 (1) SA 473 (C) te 482 E - F is daar tereg die volgende gesê: It needs to be emphasised, once again, that in considering issues of negligence what is, or what is not reasonably foreseeable and what steps if any, ought to be taken by the reasonable person to avert such foreseeable harm must always depend upon the particular circumstances of each case, that no hard and fast rule can be laid down and that in general it is futile to seek guidance from the facts and results of the other cases [36] Mnr Nortier se argumente was geskoei op die sogenaamde abstrakte benadering en hy het benadruk dat die verweerder se

23 23 optrede, oor die algemeen n onredelike risiko van skade aan die eiser veroorsaak het. Die verweerder moes dus oor die algemeen skade aan eiser redelikerwys voorsien het. Mnr Benade, in navolging van die relatiewe benadering tot voorsienbaarheid het geargumenteer dat ek nie moet veronderstel dat die raakskiet van die eiser voorsienbaar was, eenvoudig omdat dit gebeur het nie. In MUKHEIBER v RAATH and ANOTHER 1999 (3) SA 1065 (SCA) was beide benaderings in oënskou geneem deur die Hoogste Hof van Appeal. Die hof het by monde van Olivier J A te paragraaf 41 tot die slotsom gekom dat The two approaches differ in methology and approach, but not in substance. If properly applied, they would generally give the same legal result in each case [37] In HERSCHEL v MRUPE 1954 (3) SA 464 (A) haal SCHREINER JA met goedkeuring aan wat GREENBERG JA in COWAN v BALLAN 1945 AD 81 te 95 gesê het, te wete The duty of the court is to decide whether the conduct of the respondent was that of a reasonably prudent person, which involves two questions viz : (1) What danger or harm would such a person have anticipated in the circumstances in which the respondent found

24 24 himself; (2) What then would have been the conduct of such a person in the circumstances In HERSCHEL v MRUPE supra te 477 A- B het Schreiner JA bogenoemde aanhaling as volg toegelig: No doubt there are many cases where once harm is foreseen it must be obvious to the reasonable man that he ought to take appropriate avoidable action. But the circumstance may be such that a reasonable man would foresee the possibility of harm but would nevertheless consider that the slightness of the chance that the risk would turn into actual harm, correlated with the probable lack of seriousness if it did, would require no precautionary action on his part. Apart from the cost of difficulty of taking precautions which may be a factor to be considered by the reasonable man, there are two variables, the seriousness of the harm and the chances of its happening. If the harm would probably be serious if it happened the reasonable man would guard against it unless the chances of it happening were very slight. If, on the other hand, the harm, if it happened, would probably be trivial the reasonable man might not guard against it even if the chances of its happening were fair or substantial [38] Die appèlhof het in MOUBRAY v SYFRET 1935 AD 199 te 202 benadruk dat:

25 25...In order to determine whether in a particular case there was or was not negligence, we must take into account all the surrounding circumstances, time, place, custom, local habits as well as special and perculiar facts of the case. Die verweerder het gepoog om by wyse van deskundige getuienis aan te toon dat die verwonding van die eiser wiskundig nie voorsienbaar was nie. Mnr Nortier het die deskundiges se getuienis gekritisier en tereg daarop gewys dat hulle nie die toneel besoek het nie. Die gevolgtrekkings is gebaseer op gegewens wat verweerder hulle gegee het. In elk geval word daar nie van n persoon verwag om die skade met wiskundige presiesheid te voorsien nie. The foreseeability of a possibility of harm cannot be determined by mathematical calculation; it depends on a consideration of all the circumstances of a case, and particularly the potential gravity and extent of the harm risked PRINCIPLES OF DELICT: J C VAN DER WALT et JR MIDGEY 3de uitgawe paragraaf 119. [39] Die getuienis van Prof Murray en Dr Cloot het die waarskynlikheid dat die tak deur die koeël getref kon word sowel as die

26 26 waarskynlikheid dat die koeël die eiser sou tref uiteengesit. Behalwe vir die feit dat hulle berekeninge nie die spoed waarteen die eiser gehardloop het as factor in ag ge neem het nie is daar ook nie enige aanduiding van wat die wind snelheid was en in wattar rigting die wind gewaai het nie. So ook is daar nie getuienis ten aansien van watter invloed `n sterk wind of n matige wind op die koeël sou gehad het nie. Na my mening is hulle getuienis nie behulpsaam om in die lig van die heersende omstandighede daardie dag die voorsienbaarheid van skade uit te skakel nie. Dit is ook nie genoegsaam om aan te toon dat die risiko van skade klein was nie. Die feit van die saak is dat die koeël in enige rigting, insluitend die rigting waarin die eiser gehardloop het, kon beweeg het. Dit is duidelik dat die verweerder se handeling die skade veroorsaak het. Die verweerder het geweet dat n vuurwapen - n R4 nogal - n gevaarlike voorwerp is. n Groter mate van sorg moet aan die dag gelê word deur n persoon wat n voorwerp wat inherent gevaarlik is soos n vuurwapen hanteer. HAVENGA v MINISTER OF POLICE, JUSTICE AND PRISON 1981 (2) SA 344 (T). te 351 H 325 A. Op die verweerder se eie getuienis het hy

27 27 geweet dat sy handeling deur na die eiser te skiet gevaarlik was en daarom het hy voorsorg probeer tref om hom nie raak te skiet nie. [40] Die verweerder se getuienis is dat hy bewus was uit ervaring opgedoen as n kind of jongman, n jagter, `n lid van die weermag en as lid van die kommandos dat eerstens dit gevaarlik is om in die algemene rigting van n persoon te skiet en tweedens dat n tak of `n harde voorwerp `n koeël se trajek kan beinvloed. Hy het ook geweet en besef dat indien die koeël die eiser sou tref dit groot skade kon veroorsaak. Hy moes dus, myns insiens, voorsien het dat sy handeling skade kan veroorsaak en hy moes soos wat hy gedoen het stappe geneem het om dit te vermy. Het hy onder die omstandighede redelike stappe geneem om dit te vermy? Die verweerder het n ent agter die eiser gehardloop. Hy het ongeveer 8 tot 10 meter agter bome wat hy nie behoorlik bestudeer het nie n skoot afgevuur. Daar was volgens hom `n area van 1 m na 2m waardeur hy kon skiet aangesien daar geen takke in daardie venster was nie. Daar was takke wat van beide

28 28 bome gehang het. Hy het geweet dat takkies die koeël se gang kan beinvloed. Hy het die skoot afgevuur terwyl hy die loop na links beweeg het, waarskynlik met sy een oog toe, terwyl die esier ook beweeg het in die rigting waarin hy gemik het. Sy beweging na links het beteken dat hy noodwendiglik die loop van die vuurwapen in die rigting van die boom aan sy linkerkant moes beweeg. Hy moes ook geweet het dat hy nie alle takke of voorwerpe wat moontlik deur die koeël getref kon word deur sy visier kon sien nie. [41] Die ballistiese deskundige se getuienis is dat n persoon wat deur n gaatjie visier skiet se visie erg beïnvloed word. Hy stel dit as volg: n Mens se kop is laag oor die wapen, jou oog word baie meer rondom, jy kyk hier deur hierdie gaatjie. So die blootstelling wat n mens het rondom die algemene waarneming met dit wat hier om jou is hier naby jou is, is uit die aard van die saak basies uitgeskakel. Die takkie wat getref is en hier op hierdie kort afstand, want die visiere is nou hoog, dit wil sê die koeël beweeg so op, hy gaan deur jou kruispunt, so hier op hierdie stadium hierbo is die loop nog op hierdie kort afstand omtrent 4cm laer. Dit is nie noodwendig dat hy die takkie sou gesien het nie,.... Dit is duidelik dat die verweerder ook as gevolg hiervan meer versigtigheid aan die dag moes gelê het juis vanwee die feit dat hy nie dooierus geneem

29 29 het alvorens hy geskiet het nie en hy geweet het dat takke die projektiel se trajek kan verander omdat dit onstabiel raak en dan in enige rigting kon beweeg. [42] Die eiser was nie `n bedreiging vir die verweerder nie. Hy het geen goedere van die verweerder in sy besit gehad nie. Die verweerder was in elk geval bewus daarvan dat daar nie items van groot waarde in die huis gesteel kon word nie. Na my mening het die verweerder nie redelike stappe geneem om die skade wat by redelikerwys moes voorsien het vermy nie. Hy het dus die eiser nalatiglik verwond. [43] Meneer Benade het geargumenteer dat die eiser bydraend nalatig was. Die verweerder dra die bewyslas om aan te toon dat die eiser bydraend nalatig was. SCHOEMAN v UNIE EN SWA VERSEKERINGSMAATSKAPPY BPK 1989 (4) SA 721 (C). Die eiser het in die verweerder se woning ingebreek en goedere daaruit verwyder nadat hy die plaas onwettiglik betree het. Hy moes toe al voorsien het dat hy moontlik of in alle waarskynlikheid deur die plaaseienaar gearresteer en moontlik beseer kan word indien hy op daardie persele betrap word. Toe hy inderdaad deur

30 30 die verweerder beveel was om te stop het hy nie gehoor gegee nie. n Waarskuwingskoot is in die lug gevuur maar steeds het hy nie gestaan nie. Hy moes toe voorsien het dat die persoon na hom sou skiet met daardie vuurwapen. Hy moes dus bewus gewees het dat hy beseer kan word. Indien hy gestaan het toe hy so beveel was sou hy heel waarskynlik nie beseer gewees het nie. Hy kon dus die skade vermy of beperk het. Hy was na my oordeel bydraend nalatig. [44] Die verweerder moes besef het dat die afvuur van die vuurwapen nie die moeite werd was nie. Die kool was net nie die sous werd nie. Sy handeling het myns insiens, groter afgewyk van wat `n redelike persoon onder die omstandighede sou doen. Die verweerder kon n tweede waarskuwingskoot gevuur het. Alhoewel die eiser se handeling ook kort skiet van die handeling van n redelike persoon is dit minder as die van die verweerder. In ag genome al die omstandighede is ek van mening dat die verweerder 80% nalatig was en die eiser 20%.

31 31 [45] Wat die tweede eis betref is dit duidelik dat die eiser se getuienis nie aanvaar kan word nie. Ek het reeds hierin genoem dat hy homself weerspreek het wat hierdie aangeleentheid betref. Ek aanvaar die verweerder se getuienis dat hy nie die gewraakte woorde geuiter het nie. Die tweede eis behoort van die hand gewys te word. [46] Die eiser was substansieël suksesvol wat die eerste eis betref. Die verweerder aan die anderkant was ook genoodsaak om die tweede eis te verdedig welke hy suksesvol gedoen het. Daar is geen rede waarom ek nie op hierdie stadium reeds koste bevele kan maak nie. Die partye het ook nie tot die teendeel geargumenteer nie. [47] Gevolglik maak ek die volgende bevel: (a) Die eerste eis slaag. Die skade in verband daarmee word as volg verdeel: Die verweerder is verantwoordelik vir 80% van die eiser se skade en die eiser vir 20% daarvan. Die verweerder word gelas om die koste van die eerste eis te betaal.

32 32 (b) Die tweede eis word van die hand gewys met koste, uitsluitende `n gedeelte van die koste van 15 September 2006 soos deur die partye ooreengekom. C.J. MUSI, R Namens eiser: MR L R NORTIER AN OPDRAG VAN: ROSENDORFF REITZ BARRY DERDELAAN 6 BLOEMFONTEIN Namens verweerder: MR H J BENADE AN OPDRAG VAN: SYMINGTON & DE KOK NELSON MANDELA RYLAAN 69B BLOEMFONTEIN

33 33