ER PHILLIPS KÚRVAN Í BANDARÍKJUNUM HORFIN?

Transcription

1 ER PHILLIPS KÚRVAN Í BANDARÍKJUNUM HORFIN? Jón Seinsson, Seðlabanka Íslands Janúar 2001 INNGANGUR Gangur bandaríska hagkerfisins hefur á undanförnum árum verið órúlegur. Núverandi hagvaxarskeið í Bandaríkjunum er það lengsa í sögunni og þar il fyrir nokkrum mánuðum sýndi hagkerfið nær engin veikleikamerki. Þver á mói hafði hagvöxur ef eihvað er verið að aukas efir því sem liðið hafði á hagsveifluna. Fyrsu fjögur ár hagsveiflunnar voru nokkuð eðlileg en þá var eins og hagkerfið skipi all í einu um gír og síðan hefur hagvöxur verið alsver fyrir ofan það hámark sem hagfræðingar voru ei sinn sammála um að gengi il lengdar (sjá mynd 1). Þessi mikli hagvöxur hefur lei il þess að avinnuleysi hefur farið minnkandi í Bandaríkjunum sanslaus síðan árið Efir samdráarskeiðið sem Hagvöxur í Bandaríkjunum 0% mynd 1 bandaríska hagkerfið gékk í gegnum í byrjun síðasa mynd 2 áraugar náði avinnuleysi hámarki árið 1992 í 7½% (sjá mynd 2). Þegar komið var fram seinni hlua ársins 1996 hafði avinnuleysi fallið niður fyrir 5½%. Á þeim íma rúðu flesir hagfræðingar því að náúruleg avinnuleysi í Bandaríkjunum væri milli 5½-6%. Margir þeirra höfðu því alsverðar áhyggur af því að verðbólga færi í auknum mæli að grafa um sig í bandaríska hagkerfinu, sem myndi leiða il þess að Seðlabanki Bandaríkjanna þyrfi að grípa harkalega inn í leikinn með vaxahækkunum, sem afur myndi á endanum leiða il þess að bandaríska hagkerfið gengi í gegnum ímabundi samdráarskeið. Sem sag, flesir hagfræðingar í Bandaríkjunum voru á því árið 1996 að þáverandi hagvaxarskeið væri senn á enda. 5% 4% 3% 2% 1% Phillips kúrva fyrir Bandaríkin verðbólga 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% % 4% 5% 6% 7% 8% avinnuleysi

2 Þessi skoðun byggðis í grundvallarariðum á kenningum um Phillips kúrvuna. Samkvæm þeim ái avinnuleysissig sem var lægra en náúruleg avinnuleysi að leiða il þess að verðbólga færi vaxandi. Gangur bandaríska hagkerfisins síðan 1996 hefur hins vegar verið all annars eðlis. Eins og sés glögglega á mynd 2 hefur avinnuleysi haldið áfram að lækka en verðbólga hefur í sórum dráum saðið í sað. Raunar lækkaði verðbólga um ei og hálf prósenusig milli áranna 1996 og 1998 á meðan avinnuleysi lækkaði úr 5½ % í 4½ %. Þessi þróun mála hefur lei il þess að æ ofar heyras yfirlýsingar um að Phillips kúrvan séu horfin. Ofar en ekki fylgja yfirlýsingar um að hagsveiflan sé dauð og að það sé óþarfi að hafa áhyggjur af verðbólgu. Slíkar yfirlýsingar eru röksuddar með því að ækniframfarir og inerne bylingin hafi ger lögmál gamla hagkerfisins úrel. Æli það sé eihvað hæf í slíkum saðhæfingum? Svarið við því er í sórum dráum: nei. 1 En hvernig samrýmis þá gangur bandaríska hagkerfisins á síðusu fjórum árum kenningum um Phillips kúrvuna? Svarið við því er í sórum dráum víþæ: Í fyrsa lagi hafa breyingar á aldursamseningu bandarísku þjóðarinnar að öllum líkindum lækkað náúruleg avinnuleysi alsver á síðusu veimur áraugum (sjá Shimer (1998)). Í öðru lagi byggis skýringin á breyingum á verðbólguvæningum í kjölfar breyrar peningamálasefnu í Bandaríkjunum á síðusu uugu árum. Phillips kúrvan er lang því frá að vera vélræn samband milli verðbólgu og avinnuleysis. Verðbólguvæningar eru lykil særð í Phillips kúrvunni og þegar búið er að aka illi il þeirra sýnis gangur bandaríska hagkerfisins alls ekki eins dularfullur og í fyrsu. En il þess að skilja þessi ariði er nauðsynleg að skilja vel áhrif verðbólguvæninga á Phillips kúrvuna. Því æla ég að rekja í suu máli sögu Phillips kúrvunnar og seja síðan fram dæmi sem sýnir á einfaldan há hvernig breyar væningar um verðbólgu gea að sórum hlua skýr það af hverju verðbólga hefur láið sanda á sér á síðusu árum. 1 Hér á ég við saðhæfingarnar um að hagsveiflan sé dauð og að Phillips kúrvan sé horfin. Margir aðhyllas hins vegar annars konar kenningar um nýja hagkerfið sem einfaldlega ganga ú á það að framleiðniaukning í Bandaríkjunum hafi hækkað il frambúðar vegna ækniframfara og inernesins. Það er ef il vill mun meira il í slíkum kenningum. 2

3 STUTT SAGA PHILLIPS KÚRVUNNAR Árið 1958 biri Nýsjálenski hagfræðingurinn Albon W. Phillips grein sem sýndi neikvæ samband milli verðbólgu og avinnuleysis í Brelandi (Phillips (1958)). Greinin vaki srax mikla ahygli og árið 1960 sýndu bandarísku hagfræðingarnir Rober Solow og Paul Samuelson (1960) að sams konar neikvæ samband hafði verið milli verðbólgu og avinnuleysis í Bandaríkjunum. Sollow og Samuelson gengu hins vegar lengra en Phillips í úlkun á þessu sambandi. Þeir öldu að neikvæ samband milli verðbólgu og avinnuleysis af efirfarandi gerð (1) π = a bu þar sem π sendur fyrir verðbólgu á íma, u sendur fyrir avinnuleysi á íma, a og b eru fasar og b>0, væri ei af grundvallar samböndunum sem réðu gangi hagkerfisins. Phillips kúrva af þessari gerð þýddi að ei grundvallarvalið sem sjórnvöld sóðu fram fyrir í efnahagsmálum var val milli verðbólgu og avinnuleysis. Samkvæm jöfnu (1) er unn að lækka avinnuleysi il frambúðar með því sæa sig við eilíið hærri verðbólgu. Þessi niðursaða leiddi il þess að margir hagfræðingar á 7. árauginum óku að efas um ágæi verðsöðuleika sem ei af aðal markmiðunum í efnahagssefnu þjóðar og óku þess í sað að ala fyrir minna aðhaldi í peningamálum. Ögn hærri verðbólga viris ekki vera há verð fyrir varanlega lækkun á avinnuleysi. Skoðanir af þessu agi höfðu mikil áhrif á efnahagsmálasefnu Bandaríkjanna á 7. árauginum 5% 4% 3% 2% 1% Phillips kúrva fyrir Bandaríkin verðbólga 6% % 3% 4% 4% 5% 5% 6% 6% avinnuleysi mynd 3 verðbólga 14% 12% 10% 8% 6% 4% Phillips kúrva fyrir Bandaríkin og eihvað fram efir þeim áunda. Framan af viris jafna 2% % (1) halda mjög vel (sjá mynd 3). En á áunda árauginum fóru undarlegir hluir að geras. Eins og sjá má á mynd 4 ók avinnuleysi og verðbólga að aukas á sama íma og efir nokkur ár líkis Phillips % 4% 5% 6% 7% 8% 9% avinnuleysi mynd 4 kúrvan meira spíral en línulegri jöfnu. Hagfræðingum varð því ljós að það var 3

4 eihvað meira en líið að kenningunni um að jafna (1) lýsi söðugu sambandi milli avinnuleysis of verðbólgu. En þrá fyrir ófarirnar sem dundu yfir þessa fyrsu kynslóð kenninga um Phillips kúrvuna hafði hugmyndin um samband verðbólgu og avinnuleysis náð nógu mikilli fófesu innan hagfræðinnar il þess að hagfræðingar gáfus ekki upp við að lýsa henni. Á áunda árauginum gengu kenningar um ilvis Phillips kúrvu gegnum röð grundvallarbreyinga. Þær fyrs kom il með kenningum um náúruleg avinnuleysi og áhrif verðbólguvæninga á samband verðbólgu og avinnuleysis. Það voru Milon Friedman (1968) og Edmund Phelps (1967) sem seu fram kenningarnar um náúruleg avinnuleysi og mikilvægi verðbólguvæninga. En eins og sjá má af ímaseningu greina þeirra þá voru þessar kenningar sear fram áður en nokkuð viris vera að jöfnu (1). Það má því ef il vill segja að Friedman og Phelps hafi að einhverju leyi séð fyrir það sem ái efir að geras á áunda árauginum. Samkvæm kenningum Friedmans of Phelps er náúruleg avinnuleysi il komið vegna ýmis konar ófullkomnleika vinnumarkaðar. Í fyrsa lagi er allaf einhver hlui fólks avinnulaus vegna þess að það hefur nýlega hæ í vinnu eða verið rekið og er enn að leya að nýrri vinnu. Í öðru lagi er ákveðinn hlui fólks sem kýs að vera avinnulaus vegna avinnuleysisbóanna sem það þá fær og vegna ýmissar annarrar löggjafar sem gera vinnumarkaðinn ósveiganlegan. Friedman og Phelps héldu því fram að ef avinnuleysi væri þrýs niður fyrir si náúrulega sig.d. með lækkun vaxa af hálfu Seðlabankans eða með auknum ríkisúgjöldum þá myndi það skapa ójafnvægi á vinnumarkaði. Samkvæm kenningum þeirra er ójafnvægið fólgið í því að þegar avinnuleysi fellur niður fyrir náúruleg avinnuleysi er framboð af vinnuafli minna en efirspurn sem leiðir il þess að raunlaun aka að hækka. Fyriræki reyna að bæa sér upp ekuapið sem er fólgið í hærri launum með því að hækka verðið á vörum sínum. En launþegar áa sig fljólega á þessari auknu verðbólgu og biðja um þeim mun meiri launahækkanir. Avinnuleysissig sem er lægra en náúruleg avinnuleysi leiðir því il þess að verðbólga þrýsis hærra og hærra án aflás þar il avinnuleysissigið hækkar á ný og jafnvægi kems á vinnumarkaðinn. Á sama há leiðir avinnuleysissig sem hærra en náúruleg avinnuleysi il þess að verðbólga lækkar þar il avinnuleysið minnkar og jafnvægi kems afur á vinnumarkaðinn. Af þessu sés að verðbólguvæningar eru lykil þáur í kennungum Friedmans og Phelps. Samkvæm þeim sækjas launþegar efir launahækkunum umfram væna 4

5 verðbólgu (þ.e. hækkun raunlauna). Afleiðing þessa er að peninga- og fjármálasefna sjórnvalda geur einungis haf áhrif á avinnuleysi með því að búa il óvæna verðbólgu. Undir slíkum kringumsæðum eru launþegar læsir inn í kjarasamninga sem leiða il raunlaunalækkunar vegna þess að verðbólga reyndis vera meiri en launþegarnir höfðu ger ráð fyrir þegar þeir sömdu. En lægri raunlaun gera það að verkum að fyriræki eru ilbúin að ráða fleira fólk en í venjulegu árferði. Samkvæm kenningum Friedmans og Phelps leiðir aukin verðbólga einungis il ímabundinar lækkunar avinnuleysis en ekki þeirrar varanlegu lækkunar sem jafna (1) gerir ráð fyrir. Phillips kúrvan ekur því efirfarandi form: e (2) π = a π + bx þar sem π e sendur fyrir verðbólguvæningar á íma og n (3) x = u u þar sem u n sendur fyrir náúruleg avinnuleysi á íma. Særðina x mun ég kalla framleiðsluspennu (e. oupu gap). 2 Með ilkomu verðbólguvæninga í Phillips kúrvuna vöknuðu nýjar fræðilegar spurningar: Hvernig myndar fólk væningar sínar og hvernig eiga hagfræðingar að meðhöndla væningar í hagfræðilíkönum? Þessar spurningar urðu fljólega að einu mesa áliamáli kennilegrar hagfræði og leiddu á endanum il bylingar í aðferðafræði kennilegrar þjóðhagfræði. Fyrsa og jafnfram einfaldasa aðferðin sem nouð var við meðhöndlun verðbólguvæninga var að noa afða verðbólgu il þess að nálga væna verðbólgu. Ef þessari aðferð er bei ekur jafna (2) efirfarandi form: (4) π = a π 1 + bx Verðbólguvæningar sem myndaðar eru á þennan há nefnas skammsýnar verðbólguvæningar (e. myopic inflaionary expecaions). Önnur ögn flóknari aðferð 2 Srang il ekið er framleiðsluspenna munurinn á framleiðslu og jafnvægisframleiðslu. En samkvæm lögmáli Okuns er línuleg samband milli þessara veggja særða. 5

6 var þó mun meira nouð. Samkvæm henni voru verðbólguvæningar á íma línuleg fall annars vegar af verðbólguvæningum á íma -1 og hins vegar af verðbólgu á íma -1. Slíkar verðbólguvæningar má ria með efirfarandi hæi π = απ α π 1 e e (6) ( ). Verðbólguvæningar sem myndaðar eru með þessum hæi kallas aðlögunarvæningar (e. adapive expecaions). Hagfræðingum varð fjólega ljós að aðferðir af þessu agi höfðu verulega ókosi frá fræðilegu sjónarmiði. Ef einkaaðilar mynduðu væningar sínar með slíkum hæi gæu sjórnvöld komið þeim á óvar með kerfisbundnum hæi. Líum á einfal dæmi: Gefum okkur il einföldunar að einkaaðilar myndi væningar um verðbólgu með skammsýnum hæi og að seðlabankinn sjórni verðbólgu fullkomlega. Á íma 0 ilkynnir seðlabankinn að verðbólga verði 5% á íma 1, 3, 5, en að hún verði 0% á íma 0, 2, 4, Þar sem verðbólga var 0% á íma 0 eru verðbólguvæningar 0% á íma 1 en þá er verðbóglan 5%. Á íma 2 eru verðbólguvæningar því 5% en þá er verðbólga 0%, o.sv.fr. Einkaaðilar hafa rang fyrir sér með kerfisbundnum hæi um alla framíð. Ef við gefum okkur að seðlabankinn hafi áhuga á því að halda avinnuleysi eins lágu og möguleg er þá er augljóslega ekker fengið með slíkri hegðun. Avinnuleysissigið myndi sveiflas fram og il baka í kringum náúruleg avinnuleysi. En seðlabankinn gæi valið annars konar sefnu sem leiddi il mun minna avinnuleysis. Ef il dæmis seðlabankinn léi verðbólgu hækka á hverju ímabili gæi bankinn haldið avinnuleysi undir náúrulegu avinnuleysi um ókomna íð. Í því ilfelli eins og dæminu hér að ofan hafa einkaaðilar rang fyrir sér með kerfisbundnum hæi um ókomna íð án þess að þeir læri af misökunum. Sú saðreynd að sjórnvöld gáu komið einkaaðilum á óvar með kerfisbundnum hæi að eilífu þói mikill ókosur frá fræðilegu sjónarmiði. En í fyrsu var alls ekki augljós hvor hæg væri að meðhöndla væningar á einhvern þann há sem kæmi í veg fyrir þea vandamál. Lausnin fanns hins vegar á fyrri hlua 8. áraugarins þegar hugakið hagrænar væningar (e. raional expecaions) hél innreið sína í 6

7 þjóðhagfræði. 3 Það var Rober Lucas (1972) sem fyrs kynni þea hugak fyrir þjóðhagfræðingum og olli það á skömmum íma sraumhvörfum í kennilegri þjóðhagfræði. 4 Frá særðfræðilegu sjónarmiði merkja hagrænar væningar að huglægu breyunni π e er skip ú fyrir ölfræðilega væningavirkjann, E [ I], skilyran á upplýsingamenginu I sem einkaaðilar búa yfir þegar væningarnar eru myndaðar. Það er eilíið snúið að úskýra hugakið hagrænar væningar án særðfræði. Ein leið il þess að skilja það er að ímynda sér að einkaaðilarnir sem verið er að gera líkan að þekki líkanið og kunni að leysa það (þ.e. þeir skilja afleiðingar gjörða sinna innan líkansins) og myndi væningar þannig að væningarnar reynas réar að meðalali og þannig að það er engin kerfisbundin villa í væningunum (þ.e. fylgni (e. correlaion) væningaskekkunar við allar særðir sem eru þekkar á þeim íma sem væningarnar eru myndaðar er núll). Ein fysa niðursaða hagfræðinga efir að þeir óku að noa hagrænar væningar var að Phillips kúrvan hvarf alveg í líkönum sem gerðu ráð fyrir að verð væru fullkomnlega sveigjanleg. En jafnvel Lucas, sem er prófessor á Chicago háskóla, þói þea of lang gengið. Lucas (1973) kynni il sögunnar líkan þar sem sum verð eru ákvörðuð einu ímabili áður en þau aka gildi á meðan önnur eru fullkomnlega sveigjanleg. Í slíku líkani ekur Phillips kúrvan efirfarandi form: (7) π = E 1 π + bx, þar sem E -1 π áknar væningar á íma -1 um verðbólgu á íma. Þar sem sum verð eru fyrirfram ákveðin gea þau ekki ekið illi il aðsæðna í hagkerfinu á því ímabili sem þau gilda. Þea geur seðlabankinn ný sér. Ef aðgerðir hans gera það að verkum að sveigjanlegu verðin hækka meira en búis hafði verið við geur hann haf áhrif á avinnuleysissigið. Áhrifin vara þó aðeins á meðan hin verðin eru fyrirfram ákveðin. Um leið og unn er að breya þeim munu þau breyas þannig að ekið sé fullkomnlega illi il þeirrar auknu verðbólgu sem seðlabankinn hefur búið il. Með öðrum orðum, aðgerðir seðlabankans gea aðeins haf áhrif á avinnuleysi að svo miklu leyi sem þær 3 Það virðis vera að enn hafi ekki skapas samsaða meðal íslenskra hagfræðinga um það hvernig eigi að þýða enska hugakið raional expecaions. Ýmsar þýðingar hafa verið noaðar il þessa svo sem ræðar vændir og hagsýnisvæningar. Ég noa hagrænar væningar aðallega vegna þess að mér finns það hljóma beur en einnig vegna þess að það er ofurlíið gildishlaðið á sama há og raional expecaions er gildishlaðið á ensku. 7

8 koma einkaaðilum á óvar. Einkaaðilar aka full illi il allra aðgerða seðlabankans sem unn er að spá fyrirfram og því hafa slíkar aðgerðir engin áhrif á avinnuleysi. Phillips kúrvan sem se er fram í jöfnu (7) nefnis ný-klassíska Phillips kúrvan. Þó ný-klassíska Phillips kúrvan væri um marg ágæ þá var sór hópur hagfræðinga sem þói hún gera of líið úr áhrifum peningamálasefnu seðlabanka. Rannsóknir sýndu að fles verð í hagkerfinu voru fös í skemmri íma en sex mánuði. Samkvæm ný-klassísku Phillips kúrvunni æu áhrif ákveðinna aðgerða seðlabanka því að fjara ú á innan við sex mánuðum. Annars konar rannsóknir sýndu hins vegar að aðgerðir seðlabanka höfðu áhrif á hagkerfið efir langar og breyilegar ímaafir (6-24 mánuði) þver á það sem samrýmis ný-klassísku Phillips kúrvunni. Það leið hins vegar nokkuð langur ími þar il nýjar og beri kenningar komu fram sem leys gáu ný-klassísku Phillips kúrvuna af hólmi. Ásæða þess var í sórum dráum að il þess að búa il beri Phillips kúrvu þurfi að byggja líkön með ófullkominni samkeppni og regbreyileika verða. Þea reyndis nokkuð flókið. Á endanum óks sam að byggja slík líkön. Phillips kúrvan í þessum nýju líkönum hefur verið nefnd ný-keynesíska Phillips kúrvan og ekur efirfarandi form: (8) π βe π + bx, = +1 þar sem 1>β>0 er fasi. Eins og Robers (1995) sýnir er unn að leiða Phillips kúrvu af þessari gerð ú frá nokkrum mismunandi gerðum líkana. Frægusu aðferðirnar voru kynnar af Guillermo Calvo (1983) og Julio Roemberg (1982). Takið efir því að í ný-keynesísku Phillips kúrvunni eru það framsýnar verðbólguvæningar, E π +1, en ekki afðar verðbólguvæningar, E -1 π, eins og í ný-klassísku Phillips kúrvunni sem hafa áhrif á avinnuleysi. Þessi breying gerir gæfumuninn eins og ég mun gera mi besa að úskýra hér að neðan. HVERNIG VIRKA AÐGERÐIR SEÐLABANKANS Á HAGKERFIÐ Áður en lengra er haldið er ré að gea þess að í raunverulegum hagkerfum er Phillips kúrvan ekki eins einföld og ger er ráð fyrir í jöfnu (8). Það er, fleiri særðir en 4 Upphafsmaður hagrænna væningar var John Muh (1961). En grein hans fjallaði um sveiflur í verði landbúnaðarafurða. 8

9 verðbólga, verðbólguvæningar og avinnuleysi hafa áhrif á þea samband. Ég kýs hins vegar að lía framhjá öðrum særðum í þessari rigerð svo hún verði ekki úr hófi flókin. Hingað il höfum við ger ráð fyrir því að seðlabankinn gei sjórnað verðbólgu fullkomnlega. Sú forsenda er hins vegar einungis rélæanleg ef söðug samband er milli peningamagns og verðbólgu. Þar sem slík samband hefur ekki verið il saðar á síðusu áraugum í flesum vesrænum ríkjum munum við nú hverfa frá forsendunni um að seðlabankinn sjórni verðbólgu og gefa okkur þess í sað að seðlabankinn sjórni avinnuleysi. Við fyrsu sýn gæi virs sem hér sé um enn verri forsendu að ræða. En í flóknari líkönum er samband milli avinnuleysis og vaxa sem gerir það að verkum að forsenda um að seðlabankinn sjórni vöxum er (nokkurn vegin) jafngild því að seðlabankinn sjórni avinnuleysi. Ég vil hins vegar ekki kynna það samband formlega il sögunar því það myndi flækja rigerðina um of. Til þess að lesendur ái sig beur á eðli jöfnu (8) mun ég nú leysa hana fyrir verðbólgu á íma, π. 5 Ahugið fyrs að jafna (8) gildir ekki aðeins fyrir verðbólgu á íma heldur einnig fyrir verðbólgu á íma +1, +2, o.s.fr. Þess vegna geum við ekið jöfnu (8) fyrir íma +1 og sungið henni inn fyrir π +1 í jöfnu (8) fyrir íma : π = βe βe + 1π 2 + bx bx. (9) ( + ) Samkvæm kunnu lögmáli úr líkindafræði er (10) E E+ 1 π + 2 = Eπ + 2, sem gerir það að verkum að við geum skrifað jöfnu (9) sem 2 (11) β E π + b( x βe x ) π. = Ef við síðan gerum þea afur og afur fyrir π +2, π +3, ec. upp í π +j-1 fáum við 5 Hér mun ég leysa jöfnu (8) fram í ímann eins og það er kallað. Þessi aðferð er ein mikilvægasa lausnaraðferð hagfræðilíkana með hagrænar væningar. 9

10 j i (12) π = β Eπ + j + b β E x+ i. j i= 0 Nú þurfum við að gefa okkur eina æknilega forsendu il þess að lausnin gangi upp. Við gefum okkur að bæði π og x fari aldrei upp fyrir eihvað hámark eða niður fyrir eihvað lágmark. Þ.e., við gefum okkur þessar vör særðir sefni aldrei á plús eða mínu óendanleg. Ahugið að ef þessi forsenda er uppfyll þá gildir að (13) β j E π 0 þegar j. + j Ásæða þess að þea gildir er að við höfum gefið okkur að verðbólga fari aldrei lengra frá núlli en eihvað hámark sem afur þýðir að verðbólguvæningar fara heldur ekki lengra frá núlli en sama hámark (því annars væru þær augljóslega rangar). En ef svo er þá þrýsir β j allri særðinni að núlli þar sem 0<β<1. Því má ria jöfnu (12) sem (14) j π = bx + b β E x + j, = j 1 þar sem þar sem summan í jöfnu (14) sendur fyrir markgildið af summunni í jöfnu (12) þegar j sefnir á óendanleg. Af jöfnu (14) sés að samkvæm ný-keynesísku Phillips kúrvunni er verðbólga á íma summan af núverandi framleiðsluspennu og vænri framleiðsluspennu um allra framíð (munið að ég hef skilgrein framleiðsluspennu sem munurinn á avinnuleysi og náúrulegu avinnuleysi). Væn framleiðsluspennan í framíðinni er reyndar margfölduð með afvöxunarþæi sem í heildarjafnvægislíkani er jafn afvöxunarþæinum í nyjafalli einsaklinganna (sem afur er jafn jafnvægisraunvöxum í slíku líkani). Afvöxunarþáurinn er því alinn vera nálæg En það þýðir að væn framleiðsluspenna í framíðinni vegur að öllu jöfnu 20 sinnum þyngra í því að ákvarða verðbólgu en samíma framleiðsluspenna. Þea er gríðarlega mikilvæg niðursaða sem gjörbreyir því hvernig hugsa ber um Phillips kúrvuna. Í sað þess að samíma framleiðsluspenna ráði verðbólgu eru það í raun væningar um framíðar framleiðsluspennu sem eru alls ráðandi. Þea þýðir að þó framleiðsluspenna sé ímabundið jákvæð eins og búas má við að hún hafi verið á 10

11 síðusu árum í Bandaríkjunum þá gea breyingar á væningum um framíðina auðveldlega vegið upp á mói og ger það að verkum að verðbólga eyks ekki. Þea er að mínu mai ei af því sem hefur komið í veg fyrir að verðbólga í Bandaríkjunum hafi aukis á síðusu árum. En hvernig ákvarðas væningar um framleiðsluspennu í framíðinni? Ef við gerum ráð fyrir að Seðlabanki Bandaríkjanna sjórni avinnuleysissiginu þá byggjas væningar um framleiðsluspennu í framíðinni aðallega á ilrú almennings um hegðun Seðlabankans. Sóra spuningin er hvor (þ.e. hversu of og mikið) Seðlabankinn freisis il þess að reyna að keyra avinnuleysi niður fyrir náúruleg avinnuleysi. Ef almenningur heldur að Seðlabankinn sé mjög veikur fyrir slíkum freisingum verða væningar um framleiðsluspennu í framíðinni háar. Ef hins vegar almenningur hefur rú á því að Seðlabankinn falli ekki í freisni en haldi þess í sað avinnuleysi í hvívena nálæg náúrulegu avinnuleysi verða væningar um framleiðsluspennu í framíðinni nálæg núlli. Til þess að áa okkur beur á þessu skulum við lía á einfal dæmi. Gerum ráð fyrir því að á hverju ímabili velji Seðlabanki Bankaríkjanna annað hvor að haga aðgerðum sínum þannig að avinnuleysið sé jafn náúrulegu avinnuleysi eða þannig að avinnuleysið sé einu próseni undir náúrlegu avinnuleysi. En gerum einnig ráð fyrir því að sjórn Seðlabankans á avinnuleysi sé ófullkomin að því leyi að yri áföll gei keyr avinnuleysið annað hvor ofar eða neðar en Seðlabankinn vill. Við skulum hins vegar gera ráð fyrir að ekki sé hæg að spá fyrir um þau yri áföll sem skella munu á hagkerfinu fyrir fram og að áhrif yri áfallanna sé núll að meðalali. Af þessum sökum hafa yri áföllin engin áhrif á væningar um framleiðsluspennu í framíðinni. Gerum síðan ráð fyrir því að almenningur ákvarði væningar sínar með því að ákvarða líkurnar, p, á því að Seðlabankinn þrýsi avinnuleysi niður fyrir náúruleg avinnuleysi. Af þessu leiðir að verðbólga verður (15) j π = bx + b β p 1%. = j 1 Bæum nú inn ölum. Gerum ráð fyrir að b = 0,5, β = 0,95. Gerum síðan fyrs ráð fyrir að x = 0 og p = 0,5. Það er, við gerum ráð fyrir því að það sé engin þensla og að líkurnar á því að Seðlabankinn búi il þenslu á ileknu ári í framíðinni séu 50%. Þá 11

12 verður π = 5% samkvæm jofnu (15). Til samanburðar skulum við gera ráð fyrir að x = 2% og p = 0,25. Þ.e., við gerum ráð fyrir því að það sé alsverð þennsla (sem gæi verið il komið vegna yri áfalla) en að ilrú almennings á Seðlabankanum hafi hins vegar aukis il muna. Þá verður π = 3,5% samkvæm jöfnu (15). Svo að þrá fyrir mikla þennslu er verðbólgan lægri í seinna dæminu vegna aukins rúverðuleika Seðlabankans. HEFUR PHILLIPS KÚRVAN Í BANDARÍKJUNUM HORFIÐ? Eins og ég hef áður nefn þá el ég að ein af aðal skýringunum á því af hverju verðbólga hefur ekki hækkað á síðusu árum í Bandaríkjunum þrá fyrir mikla þennslu sé sú að rúverðuleiki Seðlabanka Bandaríkjanna hefur aukis il muna. Með öðrum orðum Phillips kúrvan í Bandaríkjunum er hvergi nærri horfin. Hún lifir góðu lífi en hún er flóknara samband en flesir gera sér grein fyrir. Phillips kúrva fyrir Bandaríkin verðbólga 14% 12% % % 6% % % % 3% 5% 7% 9% 11% avinnuleysi mynd 5 Ásæður þess að rúverðuleiki Seðlabanka Bandaríkjanna hefur aukis á síðusu árum eru margar og flóknar. Mikilvægasa ásæðan er hins vegar ilölulega einföld. Í byrjun níunda áraugarins breyis hegðun Seðlabankans verulega. Hann fór á skömmum íma að aka verðbólgu mun fasari ökum en áður og hvikaði hvergi þó það kosaði bandaríska hagkerfið djúpa kreppu. Árangurinn sés á mynd 5. Bankanum hefur ekis lækkað verðbólgu úr því að vera um 12% í það að vera milli 2-3%. En þrá fyrir svo lila verðbólgu hefur hann hvergi hvikað frá þessari nýju sefnu og sýnir nú klærnar þegar fyrsu merki verðbólgu koma fram. Í fyrsu öldu flesir að þessi nýja sefna bankans væri ímabundin og il komin vegna hinna sérsöku aðsæðna sem sköpuðus í byrjun níunda áraugarins. En smá og smá hefur almenningur sannfærs um það að þessi nýja sefna bankans sé komin il að vera. Þar að auki hefur velgengni bankans á síðusu uugu árum ger það að verkum að póliískur þrýsingur á hann hefur snar minnkað. Einu sinni var það svo að forsear Bandaríkjanna voru sífell vælandi uaní bankasjórna Seðlabankans il þess að reyna að fá hann il þess að lækka vexi. Í dag heyrir slíkur þrýsingur nánas sögunni il. 12

13 Afleiðingin af þessu ferli er að hegðun verðbólguvæninga hefur gjörbreys il hins bera sem afur þýðir að nú er mun auðveldara fyrir Seðlabankann að halda niðri verðbólgu. Bankinn hefur því noið góðs af eins konar jákvæðum víahring sem hefur ger það að verkum að hann hefur geað leyf sér hlui sem fyrir íu árum hefðu verið nær óhugsandi. Forsenda þess að þea ferli ga á sér sað í Bandaríkjunum var sjálfsæði Seðlabanka Bandaríkjanna. Án þess hefði forseinn ekki þurf að væla uaní bankasjóra Seðlabankans. Hann hefði einfaldlega gripið fram fyrir hendurnar á honum. Þeir sem hafa lesið nýlega bók Bob Woodwords (2000) via að án sjálfsæðis Seðlabankans hefði peningamálasefna Bandaríkjanna verið all önnur og mun aðhaldsminni á síðusu uugu árum. En þá hefði sá jákvæði víahringur sem lýs er hér að ofan líklega aldrei á sér sað. 13

14 HEIMILDIR: Calvo, Guillermo A. (1983): Saggered prices in a uiliy-maximizing framework, Journal of Moneary Economics, 12: Friedman, Milon (1968): The role of moneary policy, American Economic Review, 58: Lucas, Rober E., Jr. (1972): Expecaions and he neuraliy of money, Journal of Economic Theory, 4: Muh, John F. (1961): Raional expecaions and he heory of price movemens, Economerica 29: Phelps, Edmund S. (1967): Phillips curves, expecaions of inflaion and opimal unemploymen over ime, Economica, 34: Phillips, Albon W. (1958): The relaion beweem unemploymen and he rae of change of money wage raes in he Unied Kingdom, , Economica, 25: Robers, John M (1995): New Keynesian economics and he Phillips curve, Journal of Money, Credi and Banking, 27: Roemberg, Julio J. (1982): Sicky prices in he Unied Saes, Journal of Poliical Economy, 90: Shimer, Rober (1998): Why is he U.S. unemploymen rae so much lower?, í Ben. S. Bernanke og Julio J. Roemberg, risjórar, NBER Macroeconomic Annual 1998, bls Cambridge, Bandaríkjunum: MIT Press. Solow, Rober og Paul Samuelson (1960): Analyical aspecs of ani-inflaion policy, American Economic Review, 50: Woodward, Bob (2000): Maesro. New York, Bandaríkjunum: Simon & Schuser. 14