Útgefandi: Viðskiptadeild Háskólans á Akureyri. Útgáfuár: Dreifingu annast: Upplýsingasvið Háskólanum á Akureyri v/ Norðurslóð 600 Akureyri

Transcription

1

2 2 Útgefandi: Viðskiptadeild Háskólans á Akureyri Útgáfuár: 24 Dreifingu annast: Upplýsingasvið Háskólanum á Akureyri v/ Norðurslóð 6 Akureyri Netfang: forlag@unak.is Sími: ISBN: X Vefútgáfa:

3 3 1. INNGANGUR Rannsóknin Stjórnunarhættir íslenskra fyrirtækja var framkvæmd af Rannsóknarstofnun Háskólans á Akureyri (RHA) fyrir þrjá starfsmenn Viðskiptadeildar Háskólans á Akureyri (HA), þá Helga Gestsson lektor, Inga Rúnar Eðvarðsson prófessor og Ólaf Jakobsson lektor. Markmið rannsóknarinnar var að kanna notkun stjórnunaraðferða við rekstur fyrirtækja svo sem á sviði gæðastjórnunar, þekkingarstjórnunar, stefnumótunar og almennrar stjórnunar og athuga skipulag fyrirtækja. Meðal rannsóknarspurninga sem reynt var að svara er t.d. hvort munur sé á stjórnun og skipulagi milli fyrirtækja á höfuðborgarsvæði, Akureyri og landsbyggð. Ennfremur hvort munur væri eftir starfsgreinum og hvort rekstrarárangur sé ólíkur eftir því hvaða stjórnunaraðferðir fyrirtækin noti. Rannsóknin var fjármögnuð með styrk úr Rannsóknarsjóði Háskólans á Akureyri. Ennfremur var hún gerð möguleg með samningi milli RHA og Viðskiptadeildar HA. Könnunin var vefkönnun (Outcome) sem send var til forstöðumanna fyrirtækja og stofnana eða staðgengla þeirra í tölvupósti. Könnunin hófst 18. maí og henni lauk 18. júní 24. Endanlegt úrtak var 95 fyrirtæki með fimm starfsmenn eða fleiri sem skiptust jafnt milli höfuðborgarsvæðis og annarra svæða. Svör bárust frá 265 fyrirtækjum. Það þýðir að svörun var 29,3.

4 4 2. FYRIRTÆKI OG STJÓRNENDUR Eins og fyrr segir þá bárust svör frá 265 fyrirtækjum. Um helmingur þeirra (48,4) eru staðsett á höfuðborgarsvæðinu, 2,3 eru frá Akureyri og önnur fyrirtæki dreifast um landið (sjá mynd 2.1). Það endurspeglar vel úrtakið sem var valið með landfræðilega dreifingu í huga , ,4 13,1 1 3,8 2,7 2,3 Ves t- firðir,8 Reykjanes Höfuðborgarsvæði Vesturland Norðurland vestra Akureyri Norðurland eystri 3,5 4,6 Austurland Suðurland Mynd 2.1. Staðsetning fyrirtækja í könnuninni. Um 61 fyrirtækjanna er tóku þátt í könnuninni höfðu 2 starfsmenn eða færri á launaskrá eins og sjá má á mynd 2.2. Af því má ráða að þau fyrirtæki sem svöruðu voru fremur stærri fyrirtæki, því um 74 íslenskra fyrirtækja höfðu 2-9 starfsmenn árið 22 og 87 hafði 2 starfsmenn eða færri. 1 Um helmingur fyrirtækjanna höfðu 1-5 háskólamenntaða starfsmenn árið 23, en 22,9 hafði engan háskólamenntaðan starfsmann (mynd 2.3). 3, 6, 25, 5, 2, 4, 15, 3, 1, 2, 5,, > 5 1,, > Mynd 2.2. Fjöldi starfsmanna Mynd 2.3. Fjöldi háskólamenntaðra að meðaltali árið 23 starfsmanna að meðaltali 23 1 Hagstofa Íslands, 24.

5 5 Meðalvelta fyrirtækjanna árið 23 var á bilinu 11-4 milljónir. 36 fyrirtækjanna höfðu veltu á bilinu 11-4 milljónir, 27 fyrirtækjanna höfðu veltu á bilinu 26-1 milljónir og 21 hafði veltu sem var yfir 7 milljónir (sjá mynd 2.4). 4, 7, 35, 3, 25, 2, 15, 6, 5, 4, 3, 1, 5,, < 5 milljónum 5-1 milljónir milljónir 26-1 milljónir 11-4 milljónir 41-7 milljónir > 7 milljónir 2, 1,, Iðnámi Grunnskólanámi Framhaldsskólanámi Háskólanámi Mynd 2.4. Velta fyrirtækjanna árið 23. Mynd 2.5. Menntun stjórnenda. Af þeim stjórnendum sem svöruðu könnuninni höfðu 57 lokið háskólanámi og einungis 6 svarenda höfðu eingöngu lokið grunnskólanámi (sjá mynd 2.5). Sömuleiðis voru 83 svarenda karlar og 17 konur. Meðalaldur svarenda var 44,6 ár og meðalstarfsaldur í núverandi fyrirtæki var 9,6 ár og alls 14,2 ár í greininni. Elsta fyrirtækið í könnuninni var stofnað árið 1862 og það yngsta árið 24. Meðalaldur fyrirtækjanna var 26 ár. Um 6 fyrirtækjanna eru skráð sem einkahlutafélög (ehf) og er það algengasta rekstrarformið eins og sjá má í töflu 2.1. Því næst koma almenningshlutafélög eða 19,77 fyrirtækja í könnuninni. Ef tekið er mið af flokkun Hagstofunnar á fyrirtækjum eftir rekstrarformi er ljóst að svörin eru skekkt þar sem hlutfallslega flest fyrirtæki eru hlutafélög. Í skrá Hagstofunnar voru hlutafélög (almennings og einka) 43,6 og félagasamtök og sjálfseignarstofnanir fylgja þar fast á eftir með 4,8 hlutdeild. 2 Tafla 2.1. Hvert er rekstrarform fyrirtækisins? Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Einstaklingsfyrirtæki /-.74 Einkahlutafélag (ehf) /-5.94 Almenningshlutafélag (hf) /-4.81 Sameignarfélag (sf) /-1.5 Samvinnufélag (svf) /-1.5 Ríkisfyrirtæki /-1.48 Stofnun/fyrirtæki sveitarfélaga /-2.71 Félagasamtök /-2.89 Samlagsfélag /-.74 Annað, hvað? /-2.8 Alls Hagstofa Íslands, 24.

6 6 Að lokum er þess að geta að um 1 fyrirtækja í könnuninni störfuðu í frumvinnslu (landbúnaði eða sjávarútvegi), liðlega 27 í iðnaði og úrvinnslu og um 53 í þjónustu af ýmsu tagi (sjá töflu 2.2). Ef skipting fyrirtækja á atvinnugreinar er borin saman við skiptingu Hagstofunnar á fjölda fyrirtækja og félaga eftir atvinnugreinum 22 kemur í ljós að frumvinnslufyrirtæki voru 4,4 fyrirtækja og félaga, iðnfyrirtæki 11,8 og þjónustufyrirtæki 83,7 af heildarfjölda 3. (Hagstofa Íslands, 24). Þjónustufyrirtæki hafa því minni svörun en aðrar atvinnugreinar miðað við heildarþýði. Tafla 2.2. Í hvaða starfsgrein starfar fyrirtækið? Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Landbúnaði /-1.81 Fiskvinnslu, fiskveiðum /-3.22 Byggingariðnaði /-3.6 Veitur /-1.81 Mannvirkjagerð /-1.5 Öðrum iðnaði /-4.61 Verslun og viðgerðarþjónustu /-3.74 Hótel- og veitingahúsarekstri /-2.63 Samgöngum og flutningum /-2.21 Fjármálaþjónustu /-2.8 Fasteigna-og viðskiptaþjónustu +/-. Opinberri stjórnsýslu /-2.63 Fræðslustarfsemi /-1.29 Heilbrigðis- og félagsþjónustu /-2.43 Annarri þjónustu /-4.9 Annað /-3.56 Alls Hagstofa Íslands, 24.

7 7 3. SKIPULAG Alls hafði stjórnskipulag verið samþykkt í 154 fyrirtækjum (59) sem svöruðu könnuninni, en 16 fyrirtæki höfðu ekki samþykkt slíkt skipulag. Langalgengasta stjórnskipulagið hjá íslenskum fyrirtækjum er starfaskipulagið (sjá mynd 3.1). Liðlega 67 fyrirtækja er svar barst frá höfðu slíkt skipulag. Það ætti ekki að koma á óvart í ljósi þess að slíkt skipulag miðar að stærðarhagkvæmni og hentar best við framleiðslu á fáum vörutegundum. Starfaskipulag hentar best í litlum og meðalstórum fyrirtækjum 4. Næst algengasta skipulagsformið er fléttuskipulag (17,7). 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, 67,2 17,7 7,6 7,6 Starfaskipulag Deildarskipulag Svæðisskipulag Fléttuskipulag Mynd 3.1 Hvert er stjórnskipulag fyrirtækisins?n=175 Eins og fram kemur í töflu 3.1. er nokkur munur eftir stærð fyrirtækja og hvaða skipulagsform þau hafa valið. Fylgnin er ekki mikil (.21 Spearman) en marktæk (p.,5). Fyrirtæki með færri en 5 starfsmenn skipuleggja starfsemi sína í anda starfaskipulags í ríkari mæli en stærri fyrirtæki. Fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn eru hins vegar líklegri til að hafa deildar- og fléttuskipulag. Tafla 3.1. Stærð fyrirtækja og skipulagsform Starfaskipulag Deildarskipulag Svæðisskipulag Fléttuskipulag < en 5 starfsmenn 74,4 5, 7,4 13,2 > en 5 starfsmenn 51,1 14,9 6,4 27,7 Þegar litið er til þeirrar starfsgreinar sem fyrirtækin starfa í kemur fram munur í vali skipulagsforms. Iðnfyrirtæki nota hlutfallslega mest starfaskipulag en þjónustufyrirtæki minnst. Deildarskipulag er algengast í frumvinnslufyrirtækjum (landbúnaði og fiskveiðum), þegar fléttuskipulagið er hlutfallslega mest notað í þjónustufyrirtækjum. Líkurnar á notkun fléttuskipulags eru nánast tvöfalt meiri í þjónustufyrirtækjum en í frumvinnslufyrirtækjum. Fylgnin á milli starfsgreinar og skipulagsforms er þó lítil (.172) og ekki marktæk (p.,23). 4 Daft, R. F. (24). Organization theory and design. Mason: South-Western.

8 8 Tafla 3.2. Starfsgrein fyrirtækja og skipulagsform Starfaskipulag Deildarskipulag Svæðisskipulag Fléttuskipulag Frumvinnsla 72,2 11,1 5,6 11,1 Iðnaður 84,4 2,2, 13,3 Þjónusta 58,4 9, 11,2 21,3 Annað 61,9 9,5 9,5 19, Stjórnendur fyrirtækja og stofnana voru einnig spurðir um fjölda stjórnþrepa í fyrirtækinu/stofnuninni. Samkvæmt könnuninni þá hafa íslensk fyrirtæki að meðaltali 3 stjórnþrep (almenna starfsmenn, millistjórnendur og framkvæmdastjóra/forstöðumann). Í nokkrum fyrirtækjum var einungis eitt stjórnþrep, en fimm þegar mest lét. Fjöldi stjórnþrepa helst í hendur við fjölda starfsmanna. Þannig hafa erlendar rannsóknir leitt í ljós að fyrirtæki með 1. starfsmenn hafi allt að fjögur stjórnþrep og að stjórnþrepum fjölgi iðulega í sjö þegar starfsfólki fjölgi í Íslensk fyrirtæki falla því vel að erlendu mynstri, þ.e. að hafa tvö eða þrjú stjórnþrep í skipulagsheildum með færri en 5 starfsmenn. 5 Jones, G. R. (24). Organizational theory, design and change. Text and cases. Upper Saddle River: Pearson Education.

9 9 4. STJÓRNUN Þegar stjórnendur voru spurðir um hvaða stjórnunaraðferðum þeir beiti svöruðu 87 (33,2) að þeir útskýri verkefni, láti starfsfólk vinna á eigin forsendum og fylgist með álengdar (felandi stjórnun). Álíka margir (32,4) veita starfsfólki nauðsynlegar upplýsingar, útskýra ákvarðanir, spyrja og hvetja starfsfólk til dáða (hvetjandi stjórnun). 27,4 blanda saman ólíkum stjórnunaraðferðum (sjá mynd 4.1). Athygli vekur að innan við 3 stjórnenda beita stjórnunarferðum í anda einvaldsstjórnunar, þ.e. að segja starfsfólki nákvæmlega fyrir verkum og fylgjast vel með því (stýrandi stjórnun). Mögulegt er að skýra þessar niðurstöður með tvennum hætti. Annars vegar með því að mikill fjöldi stjórnenda er svara könnuninni stýra þjónustufyrirtækjum og hins vegar hafa þeir hlotið háskólamenntun þar sem þeir hafa tileinkað sér hvetjandi stjórnun ,2 32,4 3 27, ,8 2,7 Felandi stjórnun Hvetjandi stjórnun Blandar saman aðferðum Veitandi stjórnun Stýrandi stjórnun Mynd 4.1. Hvaða stjórnunaraðferðum beitir þú í starfi þínu sem stjórnandi? n=262 Liðs- eða hópstarf er algengt í þeim fyrirtækjum sem svöruðu könnuninni. Alls bárust 26 svör við þeirri spurningu og stjórnendur í 186 fyrirtækjum (71,5) sögðu að liðseða hópstarf væri við lýði í fyrirtækinu. Liðsstarf var algengast í þjónustufyrirtækjum (73,3), þá í iðnaði (7,4) og loks í frumvinnslufyrirtækjum (57,7). Munurinn er ekki tölfræðilega marktækur. Fyrirtæki á landsbyggðinni nota liðstarf mest, en 82,4 svöruðu að þau nýti sér hópstarf, 73,8 fyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu og 6,3 fyrirtækja á Akureyrarsvæðinu. Fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn nota liðsstarf í 87 tilfella en minni fyrirtæki í 67 tilfella. Munurinn er tölfræðilega marktækur. Liðsvinna hefur óveruleg áhrif á rekstrarafkomu fyrirtækjanna í könnuninni enda meirihluti fyrirtækjanna rekinn með hagnaði. Við spurningu um hvers konar hópstarf sé í fyrirtækjum bárust svör frá 185 fyrirtækjum og þar sem mögulegt var að merkja við fleiri en eitt svar bárust alls 37 svör. Verkefnalið (að vinna í teymi að tilteknu verkefni) eru algengasta form hópstarfs og er það að finna í 57 fyrirtækja. Þverfaglegir hópar, þar sem fólk úr mismunandi deildum vinnur saman, eru einnig algengir en slíkir hópar eru við lýði í 39,5 fyrirtækja og síðan koma framleiðsluhópar sem vinna að staðaldri saman í

10 1 framleiðslu eða þjónustu (37,3). Umbótalið er að finna í um 16 fyrirtækja og aðgerðahópa í 13 fyrirtækja (sjá mynd 4.2) , ,5 37,3 2 15,7 13, 1 3,2 Verkefnalið Þverfaglegir hópar Framleiðsluhópar Umbótalið Aðgerðahópar Annað Mynd 4.2. Hvernig hópar eru við lýði í fyrirtækinu (merkt við fleiri en eitt svar ef við á). n= 37. Mikill meirihluti fyrirtækja í könnuninni greiða tímalaun samkvæmt samningum eða 2 fyrirtæki (76). Einnig greiðir fjórðungur fyrirtækja frammistöðutengd laun önnur en ákvæðislaun. Ákvæðisvinna er greidd í liðlega 7 fyrirtækja sem svöruðu könnuninni (sjá mynd 4.3). 8 75, ,1 25,7 4,9 5,3 17 Tímalaun Ákvæðisvinna Frammistöðutengd laun Valréttur Ágóðahlutdeild Annað Mynd 4.3. Hvers konar launakerfi er í fyrirtækinu?merkt við fleiri en eitt svar ef við á. n=359. Alls höfðu 163 fyrirtæki af 262 (62,2) undirritað samning um formlegt samstarf við önnur fyrirtæki. Eins og sjá má af mynd 4.4 þá hafa um 2 fyrirtækja gert samning

11 11 um markaðs- og sölumál, liðlega 18 hafa gert samning um dreifingu vöru og þjónustu og 14 hafa undirritað samning við annað fyrirtæki um framleiðslu. 25, 2, 2,5 2,2 18,9 15, 1, 13,7 8,7 8,1 9,9 5,, Sölu - málum Dreifingu vöru og þjónustu Markaðsmálum Framleiðlsu Hönnun Nýsköpun Annað Mynd 4.4. Á hvaða sviðum hefur verið undirritaður samningur um formlegt samstarf við önnur fyrirtæki? Merkt við fleiri en eitt svar ef við á. n=322. Liðlega 4 fyrirtækja í könnuninni hefur boðið út hluta af starfsemi sinni hin síðari ár. Lítill munur var á milli starfsgreina, en útboð verkefna var helmingi algengara í fyrirtækjum með fleiri en 5 starfsmenn (-.223 Spearman, p. <.). Ennfremur var marktækur munur eftir staðsetningu fyrirtækja á landinu (sjá töflu 4.1). Fyrirtæki á landsbyggðinni hafa flest boðið út hluta af starfsemi en fæst fyrirtæki á Akureyrarsvæðinu. Tafla 4.1. Staðsetning fyrirtækja og útboð hluta af starfsemi Hlutfall fyrirtækja sem boðið hafa út hluta af starfsemi sinni Akureyri 3,8 Höfuðborg 38,4 Landsbyggð 56,6 r 2 =-.177, p<.4 Af einstakri starfsemi er algengast að íslensk fyrirtæki hafi boðið út tölvumál, ræstingar og öryggisgæslu. Undir liðnum annað má finna þætti eins og bókhald, flutninga, tryggingar, framleiðslu o.fl.

12 , 23, 2 2,6 19, ,8 5 4,9 Ræstingar Tölvumál Öryggisgæsla Auglýsingar Fræðslumál Annað Mynd 4.5. Hvaða starfsemi hefur fyrirtækið boðið út á seinni árum?merkt við fleiri en eitt svar ef við á. n=24.

13 13 5. GÆÐASTJÓRNUN Það má ráða af niðurstöðum könnunarinnar að gæðastjórnun hafi skotið rótum í íslenskum fyrirtækjum. Um helmingur (127 48,7) stjórnenda fyrirtækja og stofnana sögðu að fyrirtæki þeirra ynni samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar. Álíka mörg fyrirtæki hafa ekki tekið upp gæðastjórnun og 3,5 stjórnenda var ekki viss um hvort gæðastjórnun væri við lýði innan fyrirtækisins. Alls höfðu 82 fyrirtæki innleitt gæðastjórnunarkerfi samkvæmt ISO9 eða voru að hefja innleiðingu þess. Þannig voru 32 fyrirtæki að undirbúa innleiðingu, 34 unnu að uppbyggingu og 16 fyrirtæki höfðu fengið vottun staðfesta (sjá mynd 5.1) ,5 39, 19,5 Í undirbúningi Unnið að uppbyggingu Vottun staðfest Mynd 5.1. Vinnur fyrirtækið samkvæmt ISO9? n=82. Nokkru færri fyrirtæki höfðu hugað að umhverfisstjórnunarkerfi samkvæmt ISO14. Alls voru 24 fyrirtæki með slíkt umhverfisstjórnunarkerfi í undirbúningi, 1 unnu að uppbyggingu þess og aðeins tvö höfðu fengið vottun staðfesta (sjá mynd 5.2).

14 14 7, 66,7 6, 5, 4, 3, 27,8 2, 1,, Í undirbúningi Unnið að uppbyggingu Vottun staðfest 5,6 Mynd 5.2. Vinnur fyrirtækið samkvæmt ISO14? n=36. HACCAP (GÁMES) höfðu alls 54 fyrirtæki er svöruðu könnuninni hugað að. Níu fyrirtæki voru með HACCAP gæðakerfi í undirbúningi, 11 unnu að uppbyggingu þess og 34 höfðu fengið vottun staðfesta (sjá mynd 5.3). 7, 7 6, 6 5, 5 4, 3, 4 3 2, 2 1, 1, Í undirbúningi Unnið að uppbyggingu Vottun staðfest Í undirbúningi Unnið að uppbyggingu Í notkun Mynd 5.3. Vinnur fyrirtækið samkvæmt HACCAP (GÁMES)? n=54. Mynd 5.4. Hefur fyrirtækið mótað eigið gæðakerfi? n=13. Algengast er að íslensk fyrirtæki og stofnanir vinni að gæðastjórnun með því að hanna eigin gæðakerfi. Þannig höfðu alls 13 fyrirtæki er svöruðu könnuninni hannað eigin gæðakerfi. 17 fyrirtæki voru með eigið gæðakerfi í undirbúningi, 21 vann að uppbyggingu eigin gæðakerfis og 65 voru með eigið gæðakerfi í notkun (sjá mynd 5.4). Mjög fá fyrirtæki í könnuninni starfa eftir evrópska gæðalíkaninu (EFQM). Sjö fyrirtæki voru með EFQM í undirbúningi, fimm unnu að uppbyggingu þess og aðeins eitt fyrirtæki hafði fengið ytra mat (sjá mynd 5.5).

15 15 6, 5, 4, 3, 2, 1,, Í undirbúningi Unnið að uppbyggingu Vottun staðfest Í undirbúningi Unnið að up pby ggingu Í notkun Mynd 5.5. Starfar fyrirtækið samkvæmt evrópska gæðalíkaninu (EFQM)? n=13. Mynd 5.6. Starfar fyrirtækið samkvæmt altækri gæðastjórnun (TQM)? n=23. Altæk gæðastjórnun (TQM) er sömuleiðis lítið notuð í íslenskum fyrirtækjum. Sex fyrirtæki eru á undirbúningsstigi, átta vinna að uppbyggingu og níu eru með altæka gæðastjórnun í notkun (sjá mynd 5.6) Tölfræðilegar aðferðir Greining gæðakostnaðar Greining ferla Greining heildarkostnaðar Kvartanir eru skráðar Mælingar á ánægju viðskv. Mynd 5.7. Hvað af eftirfarandi er gert í þínu fyrirtæki. Merkt við fleiri en eitt svar. n=546. Þegar stjórnendur fyrirtækja og stofnana voru spurðir um ýmsa þætti er tengjast gæðastjórnun kom í ljós að innan fyrirtækjanna var hugað að mörgum gæðamálum. Þar sem mögulegt var að merkja við fleiri en einn þátt voru svörin alls 546. Í 167 fyrirtækjum (74,8) var heildarkostnaður greindur og í 124 (54,9) fyrirtækja voru einstök ferli greind. Þá voru kvartanir skráðar hjá 11 (48,7) fyrirtækja er svöruðu, framkvæmdar voru skiplegar mælingar á ánægju viðskiptavina í 63 (27,9) fyrirtækjum og tölfræðilegar aðferðir eru notaðar til að greina breytileika ferla í 55 fyrirtækjum (24,3) (sjá mynd 5.7). Athyglisvert er að mikill munur er á útbreiðslu gæðastjórnunar eftir starfsgreinum, stærð fyrirtækja og staðsetningu fyrirtækja á landinu. Tafla 5.1 leiðir í ljós að hugmyndir gæðastjórnunar eru helst notaðar í fyrirtækjum í frumvinnslu og iðnaði og mun síður í þjónustufyrirtækjum. Þannig eru frumvinnslufyrirtæki nánast tvisvar sinnum líklegri til að nýta sér aðferðir gæðastjórnunar en þjónustufyrirtæki. Fylgni milli starfsgreinar og gæðastjórnunar er.23 (p..).

16 16 Tafla 5.1. Starfsgrein fyrirtækja og gæðastjórnun Hlutfall fyrirtækja sem vinna samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar Frumvinnsla 76. Iðnaður 59.7 Þjónusta 39, Annað 4, Ennfremur er marktækur munur á milli stæðrar fyrirtækja og notkunar gæðastjórnunar (sjá töflu 5.2). Fylgnin er (p. ). Nánast 7 fyrirtækja sem eru með fleiri en 5 starfsmenn starfa samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar en liðlega 4 með færri en 5 starfsmenn. Tafla 5.2. Stærð fyrirtækja og gæðastjórnun Hlutfall fyrirtækja sem vinna samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar < en 5 starfsmenn 42,2 > en 5 starfsmenn 69,8 Þá er þess að geta að fyrirtæki sem eru staðsett utan höfuðborgarsvæðis beita frekar aðferðum gæðastjórnunar þó sá munur sé ekki marktækur. Skýringin á því er að hlutfallslega fleiri framleiðslufyrirtæki eru á landsbyggðinni. Tafla 5.3. Staðsetning fyrirtækja og gæðastjórnun Hlutfall fyrirtækja sem vinna samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar Akureyri 55,1 Höfuðborg 41,6 Landsbyggð 56,6

17 17 6. VERKEFNASTJÓRNUN Verkefnastjórnun (project management) er notuð skipulega af 91 (35,3) fyrirtæki sem þátt tóku í könnuninni. 15 (58,1) fyrirtæki nota ekki verkefnastjórnun og 6,6 stjórnenda veit ekki hvort verkefnastjórnun sé beitt innan fyrirtækis eða stofnunar. Liðlega helmingur fyrirtækja á landsbyggðinni notar verkefnastjórnun, 36,5 fyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu og 22,7 fyrirtækja á Akureyri. Sömuleiðis er verkefnastjórnun notuð skipulega af helmingi fyrirtækja með fleiri en 5 starfsmenn, en 31 fyrirtækja með færri en 5 starfsmenn. Nokkur munur er á milli starfsgreina og notkunar verkefnastjórnunar. Um 36 iðn- og þjónustufyrirtækja nota verkefnastjórnun, en 23 frumvinnslufyrirtækja.

18 18 7. ÞEKKINGARSTJÓRNUN Þekkingarstjórnun er tiltölulega ný af nálinni og því fróðlegt að vita hvaða útbreiðslu hún hefur hlotið í íslenskum fyrirtækjum. Í könnuninni var þekkingarstjórnun skilgreind sem kerfisbundin viðleitni til að nýta þekkingu innan fyrirtækja til að bæta rekstrarárangur. Með þá skilgreiningu í huga voru stjórnendur fyrirtækja og stofnana spurðir hvort mótuð hefði verið sérstök stefna um þekkingarstjórnun innan fyrirtækisins. Alls svöruðu 52 (21) stjórnendur þeirri spurningu játandi, en 196 (79) neitandi. Óverulegur munur er á staðsetningu fyrirtækja í því efni, en fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn hafa mótað stefnu í þekkingarstjórnun í 3 tilvika borið saman við 18 í minni fyrirtækjum. Frumvinnslufyrirtæki hafa mótað stefnu í 8 tilvika, iðnfyrirtæki í 17 tilvika, þjónustufyrirtæki í 21 tilvika og önnur fyrirtæki í 42 tilvika. Ekki er marktækur munur á rekstrarárangri fyrirtækja eftir því hvort þau hafa mótað stefnu um þekkingarstjórnun eða ekki enda voru 65,5 fyrirtækja í könnuninni rekin með hagnaði árið 23. Næsta spurning laut að því að spyrja hvar fyrirtækin væru stödd varðandi innleiðingu þekkingarstjórnunar. Við þeirri spurningu bárust svör frá 227 fyrirtækjum. Liðlega helmingur fyrirtækjanna (116) svara því til að þekkingarstjórnun sé ekki í notkun og engin áform séu um að innleiða hana. Í 55 fyrirtækjum (24,2) eru aðferðir þekkingarstjórnunar nýttar, í 28 (12,3) fyrirtækjum er verið að kanna þörf fyrir þekkingarstjórnun, í 21 (9,2) fyrirtæki er unnið að innleiðingu þekkingarstjórnunar og í sjö fyrirtækjum (3,1) hefur þekkingarstjórnun verið athuguð og ákveðið að innleiða hana ekki (sjá mynd 7.1) , , ,3 9,2 3,2 Ekki í notkun ÞST í notkun Kanna þörf fyrir ÞST Unnið að innleiðingu ÞST Ákveðið að innleiða ekki Mynd 7.1. Hvar er fyrirtækið statt varðandi innleiðingu þekkingarstjórnunar. n=227 Fyrirtæki hafa aðallega mótað tvær meginstefnur varðandi þekkingarstjórnun. Annars vegar skjalavörslustefnu, þ.e. að fjárfesta í upplýsingatæknikerfum sem vista, greina og heimila margföld not þekkingar. Hins vegar er samskiptastefna er einkennist af því að þróa netverk til samskipta þannig að unnt sé að miðla leyndri þekkingu. Einnig er mögulegt að blanda saman þessum stefnum. Svör bárust frá 147 fyrirtækjum. Af

19 19 mynd 7.2 má ráða að flest íslensk fyrirtæki hafi blandaða stefnu, en stjórnendur í könnuninni svöruðu á þá leið í 41,5 tilvika. Allt að 26 fyrirtækja í könnuninni hafa ekki mótað stefnu varðandi þekkingarstjórnun. Tæp 16 fyrirtækja höfðu mótað samskiptastefnu og um 14 notuðu skjalavörslustefnu eingöngu. 45, 4, 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5,, 13,6 15,6 Skjalavörslustefnu Samskiptastefna 41,5 Blönduð stefna 25,9 Engin stefna 3,4 Annað Mynd 7.2. Hvaða stefnu hefur fyrirtækið mótað varðandi miðlun þekkingar innan fyrirtækisins? n=147. Athyglisvert er að kanna hvaða aðferðir íslensk fyrirtæki beita til að virkja leynda þekkingu starfsmanna. Ein spurning fjallaði um það og bárust svör frá 131 fyrirtæki. Þar sem mögulegt var að merkja við fleiri en eitt svar bárust alls 257 svör. Af því má ráða að leitast er við að nýta ólíkar leiðir við að virkja leynda þekkingu , ,6 2 18, Samræður augliti til auglitis 1,9 5,8 Heldur umræðufundi Hvetur til að Heldur Ekkert af segja þekkingarráð- ofantöldu reynslusögur stefnur 4,3 1,9 Faghópar Í gengum fjarfundabúnað 1,2 Annað Mynd 7.3. Hvaða aðferðir notar fyrirtækið til að ná fram leyndri þekkingu starfsmanna? Merkt við fleiri en eitt svar. n=257.

20 2 Algengast er fyrirtæki hvetji til samræðna augliti til auglitis en það var nefnt í 34,6 tilvika. Næst algengast er að halda umræðufundi eftir verkefni til að læra af reynslunni (22,5 tilvika) og þá hvetja fyrirtæki starfsmenn til að segja reynslusögur í 18,6 tilfella. Í um 11 tilvika voru haldnar þekkingarráðstefnur eða fundir þar sem fólk úr ólíkum deildum er hvatt til samræðna. Athyglisvert er að faghópar eru lítið notaðir (4,3) í íslenskum fyrirtækjum sem og fundir í gegnum net og fjarfundabúnað (1,9). (sjá mynd 7.3). Stjórnendur fyrirtækja voru beðnir að svara spurningu um þau upplýsingatæknikerfi sem eru í notkun í fyrirtækjunum óháð því hvort þau hafi tekið þekkingarstjórnun í notkun eður ei. Svör bárust frá 256 fyrirtækjum og þar sem mögulegt var að merkja við fleiri en eitt svar bárust alls 689 svör. Íslensk fyrirtæki hafa því fjárfest í margvíslegum upplýsingatæknibúnaði. Nánast öll (95,7) fyrirtæki sem svöruðu könnuninni hafa aðgang að interneti. Innranet hafa 45,5 fyrirtækja og 1,1 hafa ytranet (sjá töflu 7.1). Gagnagrunna er að finna í 45,7 fyrirtækja og Lotus Notes og önnur hópvinnukerfi er að finna í 27 fyrirtækja. Þá hafa 14,4 fyrirtækja í könnuninni verkefnisstjórnunarkerfi og 8,6 hafa aðgang að rafrænum tímaritum. Mjög fá fyrirtæki í könnunni, rúmlega 1, hafa hins vegar fjárfest í ákvarðanatökukerfum. Tafla 7.1. Hvaða upplýsingatæknikerfi eru í notkun í fyrirtækinu? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Internetið /-2.48 Innranet /-6.9 Ytranet /-3.7 Gagnagrunnur /-6.1 CCM - Customer care Management /-1.85 Lotus Notes /-3.88 Verandi/Gerandi/Starfandi frá VKS /-1.32 GoPro Case /-2.37 Vefþór /-.76 GoPro Web /-1.85 Greinir frá Hug /-1.32 Verkefnastjórnunarkerfi, svo sem Microsoft Project /-4.31 Rafræn tímarit/bókasöfn /-3.43 Ákvarðanatökukerfi /-1.32 Hópvinnukerfi/samskiptakerfi /-4.45 Annað, hvað: /-3.43 Ekkert að ofantöldu /-1.7 Alls Fróðlegt er að vita hvaða ávinning stjórnendur hafa talið vera af því að taka þekkingarstjórnun í notkun innan fyrirtækisins. Svör bárust frá 17 fyrirtækjum og mögulegt var að merkja við fleiri en eitt svar. Ávinningur af þekkingarstjórnun er því mikill því alls voru 56 svarmöguleikar nefndir eins og gefur að líta í töflu 7.2.

21 21 Tafla 7.2. Hvaða ávinning hefur fyrirtækið haft af því að taka þekkingarstjórnun í notkun? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Betri ákvarðanataka /-9.7 Bætt samkeppnisstaða /-9.35 Viðskiptavinum veitt betri þjónusta /-8.75 Aukin markaðshlutdeild /-7.24 Aukin framleiðni /-8.75 Aukinn hagnaður /-8.33 Aukin hæfni starfsfólks /-8.42 Lægri kostnaður /-9.21 Bætt vöruþróun /-6.58 Tekjuaukning /-8.13 Ný viðskiptatækifæri /-7.9 Að halda í gott starfsfólk/ aðlaðandi vinnustaður /-9.35 Innleiðing nýrra vinnuaðferða /-9.32 Annað, hvað: /-2.57 Alls Flestir stjórnendur telja að þekkingarstjórnun leiði til aukinnar hæfni starfsfólks, að viðskiptavinum verði veitt betri þjónusta, ákvarðanataka batni og hún geri vinnustaðinn aðlaðandi þannig að auðveldara verði að halda í gott starfsfólk. Auk þess má nefna að í um 4 fyrirtækjanna telja stjórnendur að þekkingarstjórnun auðveldi innleiðingu nýrra vinnuaðferða, lækki kostnað og bæti samkeppnisstöðu fyrirtækjanna. Einnig var skoðað hvaða vandkvæði íslenskir stjórnendur telja vera við stjórnun þekkingar innan fyrirtækja. Hér var aftur mögulegt að merkja við fleiri en eitt svar og þannig bárust alls 299 svör frá 12 fyrirtækjum. Niðurstöður er að finna í töflu 7.3. Tafla 7.3. Hvaða vandkvæði eru að þínu mati tengd stjórnun þekkingar innan fyrirtækisins? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Of mikið upplýsingaflæði /-6.53 Lítill tími til að miðla þekkingu /-8.58 Tækni til miðlunar þekkingar ekki notuð sem skyldi /-7.99 Erfitt að halda utan um leynda þekkingu (sem er erfitt að miðla í orðum eða á prenti) /-8.43 Erfitt að fá starfsfólk til að miðla þekkingu /-7.27 Erfitt að fá starfsfólk til að skrá þekkingu sína /-8.92 Erfitt að fá starfsfólk til að kynna sér hvaða þekking er til staðar innan fyrirtækis /-7.47 Erfitt að fá starfsfólk til að nýta hugmyndir annarra /-6.53 Annað, hvað: /-3.21 Alls

22 22 Flestir stjórnendur, eða í 64 fyrirtækja, telja að lítill tími til að miðla þekkingu sé helsti vandi við stjórnun þekkingar í íslenskum fyrirtækjum. Því næst telja þeir erfiðleika við að fá starfsfólk til að skrá þekkingu sína (45,8), þá að erfitt sé að halda utan um leynda þekkingu (33,3). Tiltölulega fáir telja að erfitt sé að fá starfsfólk til að nýta hugmyndir annarra og að upplýsingaflæði sé of mikið. Munur er á svörum varðandi vandkvæði við stjórnun þekkingar eftir því hvort fyrirtækin hefðu mótað stefnu gagnvart þekkingarstjórnun eða ekki (tafla 7.4). Fyrirtæki sem mótað hafa stefnu telja í minni mæli en önnur fyrirtæki að upplýsingaflæði sé of mikið, að lítill tími sé að miðla þekkingu, að erfitt sé að halda utan um leynda þekkingu og að tækni til miðlunar þekkingar sé ekki notuð sem skyldi. Hins vegar verður að hafa í huga að fá fyrirtæki svara þessum spurningum og því varhugavert að draga of víðtækar ályktanir. Tafla 7.4. Hvaða vandkvæði eru að þínu mati tengd stjórnun þekkingar innan fyrirtækisins? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Hafa mótað stefnu Ekki mótað stefnu Of mikið upplýsingaflæði 3 15, ,2 Lítill tími til að miðla þekkingu 27 35,1 5 64,9 Tækni til miðlunar þekkingar ekki notuð sem skyldi 11 33, ,7 Erfitt að halda utan um leynda þekkingu (sem er erfitt að miðla í orðum eða á prenti) 15 37, ,5 Erfitt að fá starfsfólk til að miðla þekkingu 11 44, 14 56, Erfitt að fá starfsfólk til að skrá þekkingu sína 29 52, ,3 Erfitt að fá starfsfólk til að kynna sér hvaða þekking er til staðar innan fyrirtækis 15 55, ,4 Erfitt að fá starfsfólk til að nýta hugmyndir annarra 11 57,9 8 42,1 Annað, hvað: 4 Alls

23 23 8. STEFNUMÓTUN Einn hluti spurningalistans fjallaði um stefnumótun fyrirtækja og stofnana. Fyrsta spurningin um stefnumótun var svohljóðandi: Er framtíðarsýn þín hvað varðar rekstur fyrirtækisins skýr? Stjórnendur 22 fyrirtækja (84,9) sögðu að svo væri en 29 sögðu að svo væri ekki og 1 voru óvissir. Á sama hátt fer formleg stefnumótunarvinna fram hjá meirihluta (63,8) þeirra fyrirtækja sem þátt tóku í könnuninni. Af mynd 8.1 má ráða að í liðlega helmingi fyrirtækja (58,4) á formleg stefnumótunarvinna sér stöðugt stað og hjá um 18 fyrirtækjanna er formleg stefnumótunarvinna í gangi um þessar mundir , ,9 4,6 11, 5,8 2,3 Stöðugt í gangi Er í gangi um þessar mundir Lauk fyrr á þessu ári Lauk á síðasta ári Enn lengra síðan Veit ekki Mynd 8.1 Hvenær var formleg stefnumótunarvinna síðast í gangi hjá fyrirtækinu? Tafla 8.1 leiðir í ljós að mikill munur er eftir starfsgreinum hvort formleg stefnumótun fer fram í fyrirtækjum. Þjónustufyrirtæki eru þannig þrisvar sinnum líklegri en frumvinnslufyrirtæki til að sinna formlegri stefnumótunarvinnu. Tafla 8.1. Starfsgrein fyrirtækja og formleg stefnumótun Hlutfall fyrirtækja sem sinna formlegri stefnumótunarvinnu Frumvinnsla 24, Iðnaður 57,7 Þjónusta 73,3 Annað 7.8 r , p.<. Á sama hátt leggja 83 fyrirtækja með fleiri en 5 starfsmenn áherslu á formlega stefnumótunarvinnu, en 58 fyrirtækja með færri en 5 starfsmenn. Fylgnin er (p.<,1). Lítill munur var hins vegar eftir staðsetningu fyrirtækja. Þeir hópar sem helst koma að stefnumótun í íslenskum fyrirtækjum eru stjórn og yfirstjórnendur. Í töflu 8.3 kemur fram að framkvæmdastjóri kemur að stefnumótun í 69 fyrirtækjanna, stjórnin öll í 58,6 fyrirtækjanna og allir yfirstjórnendur í 55

24 24 fyrirtækjanna. Allir almennir starfsmenn koma hins vegar að stefnumótun í aðeins 16,6 fyrirtækjanna. Tafla 8.2. Hvaða hópar tóku þátt í stefnumótunarvinnu? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Stjórnin öll /-7.43 Hluti stjórnarmanna /-5.68 Framkvæmdastjóri /-6.96 Allir yfirstjórnendur /-7.5 Hluti yfirstjórnenda /-4.16 Allir millistjórnendur /-5.98 Hluti millistjórnenda /-5.44 Allir almennir starfsmenn /-5.61 Hluti almennra starfsmanna /-6.4 Utanaðkomandi ráðgjafar /-7.1 Aðrir aðilar, hverjir: /-1.63 Alls Flest fyrirtæki, eða 16 (43,6), nota bæði huglægt og hlutlægt mat við að mæla árangur af stefnumótunarvinnu fyrirtækisins (sjá mynd 8.2). Í 61 fyrirtæki er notast við huglægt mat en í 55 fyrirtækjum fer ekkert mat fram , ,6 25, ,6 5 Ekkert mat fer fram Huglægt mat fer fram Hlutlægt mat fer fram Hvort tveggja huglægt og hlutlægt mat er notað Mynd 8.2. Hvernig er árangur af stefnumótunarvinnu mældur? n=243. Þegar stjórnendur voru spurðir um hvaða mælikvarðar af þeim sem mældir eru hjá fyrirtækinu séu mikilvægastir töldu svarenda að mikilvægustu mælikvarðarnir væru arðsemi, ánægja viðskiptavina og framlegð (sjá töflu 8.3). Minnst mikilvægi settu stjórnendur við viðhorf hluthafa og umhverfis- eða samfélagsímynd.

25 25 Tafla 8.3. Hvaða mælikvarða af þeim sem mældir eru reglulega hjá fyrirtækinu telur þú mikilvægasta fyrir rekstur þess? Merkt við fleiri en eitt svar. Svar Fjöldi Hlutfall Vikmörk hlutfalla Engar formlegar mælingar eru gerðar reglulega /-4.78 Um arðsemi /-6.16 Um framlegð /-6.2 Um skilvirkni /-5.22 Um gæðatengda þætti /-5.74 Um tímanlega afhendingu /-4.9 Um markaðshlutdeild /-5.5 Um ánægju viðskiptavina /-6.2 Um hæfi/getu starfsfólks /-5.65 Um starfsánægju /-6.13 Um vöruþróun /-4.32 Um umhverfis-/samfélagsímynd /-4.26 Um viðhorf hluthafa/eigenda til fyrirtækisins /-4.26 Aðrir mælikvarðar, hverjir? /-1.74 Alls Af mynd 8.3 má ráða að flest fyrirtæki er svörðu telja að áhugavert væri fyrir fyrirtækið að skoða nánar samhæft árangursmat (Balanced Scorecard) (53,7). Aðeins 7 fyrirtækjanna hefur tekið samhæft árangursmat í notkun og 34,5 telja það ekki vera áhugavert fyrir fyrirtækið. 6 53, , , 2,8 1,9 Í notkun Verið að innleiða Verður tekið í notkun Áhugavert að skoða nánar Ekki áhugavert Mynd 8.3. Innleiðing samhæfðs árangursmats í fyrirtækinu. n=214.

26 26 9. REKSTRARAFKOMA Meirihluti fyrirtækja er svöruðu könnuninni eða 171 (65,5) voru rekin með hagnaði árið 23, 57 (22) voru rekin með tapi og 3 (11,5) á núlli (sjá mynd 9.2). Færri fyrirtæki voru rekin með tapi árið 23 en 22 (sjá mynd 9.1). Hér ber að hafa í huga að hluti svarenda stýra opinberum stofnunum sem reyna frekar að standast fjárhagsáætlanir en að skila hagnaði eða tapi Hagnaði Tapi Á núlli Hagnaði Tapi Á núlli Veit ekki Mynd 9.1. Rekstrarafkoma 22. Mynd 9.2. Rekstrarafkoma 23. Hvorki stærð fyrirtækja né landfræðileg staðsetning þeirra virðist hafa áhrif á afkomu fyrirtækja. Þannig skiluðu liðlega 67 fyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu hagnaði árið 23 og liðlega 7 fyrirtækja á landsbyggðinni. Akureyrarsvæðið virðist skera sig úr þar sem 6 fyrirtækja skiluðu hagnaði. Munur eftir staðsetningu er hins vegar ekki tölfræðilega marktækur. Afkoma fyrirtækja er hins vegar ólík eftir starfsgreinum. Besta afkoman er í frumvinnslugreinum og iðnaði, en nokkru lægri í þjónustufyrirtækjum. Tafla 9.1. Starfsgrein fyrirtækja og rekstrarafkoma Hlutfall fyrirtækja sem rekin voru með hagnaði árið 23 Frumvinnsla 84,6 Iðnaður 69,4 Þjónusta 61,8 Annað 56, r , p.<.13

27 27 1. LOKAORÐ Markmið þeirrar rannsóknar sem hér hefur verið kynnt var að kanna skipulag fyrirtækja og notkun stjórnunaraðferða við rekstur þeirra svo sem á sviði gæðastjórnunar, þekkingarstjórnunar, stefnumótunar og almennrar stjórnunar. Reynt hefur verið að fá svör við eftirfarandi spurningum: Er marktækur munur á stjórnun og skipulagi fyrirtækja á höfuðborgarsvæði, Akureyri og landsbyggð? Er marktækur munur eftir starfsgreinum á stjórnun og skipulagi fyrirtækja? Hefur stærð fyrirtækja (fjöldi starfsmanna) áhrif á stjórnun þeirra og skipulag? Er rekstrarafkoma fyrirtækja mismunandi eftir því hvaða stjórnunaraðferðir þau beita? Nú verða frumniðurstöður könnunarinnar dregnar saman með þessar spurningar í huga. Landfræðileg staðsetning, stjórnun og skipulag Ætla mætti að þar sem helstu viðskiptaháskólar og ráðgjafafyrirtæki sem bjóða upp á menntun og þjálfun fyrir stjórnendur eru í Reykjavík, þá væru nýjar stjórnunaraðferðir og fagleg stjórnun algengari meðal fyrirtækja á höfuðborgarsvæðinu en annarra fyrirtækja. Frumniðurstöður könnunarinnar leiða ekki í ljós að svo sé. Ekki er munur á þeim stjórnunaraðferðum sem stjórnendur beita eftir staðsetningu fyrirtækja. Liðs- og hópstarf í er útbreiddast í fyrirtækjum á landsbyggðinni, þá á höfuðborgarsvæðinu og síðan á Akureyrarsvæðinu. Ekki er munur á útboði fyrirtækja á hluta starfsemi sinnar eftir staðsetningu. Fyrirtæki á Akureyri og á landsbyggðinni vinna í ríkari mæli en fyrirtæki á höfuðborgarsvæðinu eftir hugmyndum gæðastjórnunar. Verkefnastjórnun er útbreiddast í fyrirtækjum á landsbyggðinni, þá á höfuðborgarsvæðinu og síðan á Akureyrarsvæðinu. Staðsetning fyrirtækja hefur óveruleg áhrif á það hvort fyrirtæki hafa tekið upp þekkingarstjórnun eða hafi formlega stefnumótunarvinnu í gangi. Starfsgreinar, stjórnun og skipulag Viðfangsefni, hráefni og hefðir eru ólík milli starfsgreina. Það er því ekki óeðlilegt að ætla að það endurspeglist í því hvernig fyrirtæki eru skipulögð og hvaða aðferðir stjórnendur velji við stjórnun starfsliðs. Niðurstöður könnunarinnar sýna að áhrif starfsgreina eru margvísleg: Starfsgrein fyrirtækis hefur áhrif á það skipulagsform sem valið er. Iðnfyrirtæki nota starfaskipulag hlutfallslega mest en þjónustufyrirtæki minnst. Fléttuskipulag er hlutfallslega mest notað í þjónustu en deildarskipulag í frumvinnslufyrirtækjum. Ekki er munur á þeim stjórnunaraðferðum sem stjórnendur beita eftir starfsgrein fyrirtækja.

28 28 Liðs- eða hópstarf er algengast í þjónustufyrirtækjum, þá í iðnaði og loks í frumvinnslufyrirtækjum. Ekki er munur á útboði fyrirtækja á hluta starfsemi sinnar eftir starfsgrein. Hlutfallslega flest frumvinnslufyrirtæki nýta sér hugmyndir gæðastjórnunar, þá iðnfyrirtæki og loks þjónustufyrirtæki. Iðn- og þjónustufyrirtæki nota verkefnastjórnun í ríkari mæli en frumvinnslufyrirtæki. Þjónustufyrirtæki eru nær þrisvar sinnum líklegri til að hafa mótað stefnu um þekkingarstjórnun en frumvinnslufyrirtæki. Formleg stefnumótun er algengust í þjónustufyrirtækjum, þá iðnfyrirtækjum og loks frumvinnslufyrirtækjum. Þjónustufyrirtæki eru þrisvar sinnum líklegri til að sinna formlegri stefnumótun en frumvinnslufyrirtæki. Stærð fyrirtækja, stjórnun og skipulag Þegar starfsfólki fyrirtækja fjölgar og velta þeirra eykst eru miklar líkur á að sérhæfing og stöðlun viðfangsefna aukist, samskipti verði formlegri og ákvarðanataka miðstýrðari. Aukin velta gerir einnig kleift að ráða sérmenntað starfsfólk til að sinna sérhæfðum verkefnum sem minni fyrirtæki hafa ekki ráð á að sinna. Könnunin leiðir í ljós að stærð fyrirtækja hefur margvísleg áhrif á stjórn fyrirtækja: Fyrirtæki með færri en 5 starfsmenn skipuleggja starfsemi sína í anda starfaskipulags í ríkari mæli en stærri fyrirtæki. Fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn eru hins vegar líklegri til að hafa deildar- og fléttuskipulag. Fyrirtæki með fleiri en 5 starfmenn nota liðsstarf marktækt oftar en minni fyrirtæki. Útboð verkefna var helmingi algengara í fyrirtækjum með fleiri en 5 starfsmenn en í minni fyrirtækjum. Mun fleiri fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn vinna samkvæmt hugmyndum gæðastjórnunar en minni fyrirtæki. Verkefnastjórnun er notuð af helmingi fyrirtækja með fleiri en 5 starfsmenn en af 31 fyrirtækja með færri en 5 starfsmenn. Stærri fyrirtæki hafa mótað stefnu varðandi þekkingarstjórnun í ríkari mæli en minni fyrirtæki. Mun fleiri fyrirtæki með fleiri en 5 starfsmenn leggja áherslu á formlega stefnumótunarvinnu en fyrirtæki með færri en 5 starfsmenn. Rekstrarafkoma Könnunin leiðir í ljós að ekki er fylgni á milli stjórnunaraðferða og rekstrarafkomu. Helstu niðurstöður eru þessar: 65,5 fyrirtækja í könnuninni voru rekin með hagnaði árið 23, 22 með tapi og 11,5 á núlli. Stærð fyrirtækja virðist ekki hafa áhrif á afkomu fyrirtækja né landfræðileg staðsetning þeirra. Afkoma fyrirtækja er ólík eftir starfsgreinum. Besta afkoman er í frumvinnslu- og iðnfyrirtækjum, en nokkru lægri í þjónustufyrirtækjum.

29