Þegar skynjun leiðir til sköpunar. Samskynjun sem tónsmíðaaðferð. Bára Gísladóttir

Transcription

1 Þegar skynjun leiðir til sköunar Samskynjun sem tónsmíðaaðerð ára Gísladóttir

2

3 Listaháskóli Íslands Tónlistardeild Tónsmíðar Þegar skynjun leiðir til sköunar Samskynjun sem tónsmíðaaðerð ára Gísladóttir Leiðbeinandi: Atli Ingólsson Vorönn 01

4 Útdráttur Samskynjun (e. synesthesia) lýsir ástandi þar sem örvun eins skynæris veldur tvenns konar skynreynslu. Í þessari ritgerð er gert grein yrir því hvað samskynjun er, þá aðallega í tengslum við tónlist. Getur samskynjun nýst sem tónsmíðaaðerð E svo er, þá hvernig Hvaða þættir þura að vera til staðar við notkun slíkrar aðerðar Samskynjun á sér jölmargar birtingarmyndir en innan tónlistar virðist litatengd samskynjun vera algengasta tegundin með yirburðum, hvort sem það á við um tengsl lita við tóna, hljóma, tóntegundir, eða einaldlega bókstai eða tölur. Greta erman heldur því ram að ekki sé hægt að nýta samskynjun sem neins konar aðerð eða tækni. Samskynjun sé, rétt eins og heðbundin skynjun, meðædd og því að minnsta kosti ekki hægt að nota hana meðvitað sem eins konar aðerð. Ég notaði samskynjun mína sem tónsmíðaaðerð við gerð strengjakvartettsins míns Fimm ugla, jögurra ingra. Ég málaði mynd a litunum sem ég sá í huga mér, áerð þeirra og blæ, á blað. Myndin var þannig skrásetning á hugmyndinni; því sem ég heyrði, sá og ann yrir í uhai erils tónsmíðarinnar. Þegar kom að því að rita verkið á nótnaorm gegndi myndin hlutverki orskritar og var tónmálið meðal annars skrásetning á henni. Það er hægt að nota samskynjun sem tónsmíðaaðerð e meðvitund skynjunar er til staðar. Engin ein leið stuðlar að slíkri meðvitund en e til vill reynist það samskynjanda auðveldara að komast til meðvitundar um eigin samskynjun þar sem hún er tvööld, ekki einöld eins og heðbundin skynjun. Viðkomandi setur surningarmerki við þessa óheðbundnu tvööldun og er því meðvitaðari um hana en ella.

5 Enisyirlit 1 Inngangur... Hvað er samskynjun... irtingarmyndir samskynjunar og sögulegt yirlit innan tónlistar... 7 Hin tvíræðu orð ermans... 9 Um aðerðina og tilgang hennar Samskynjun sem tónsmíðaaðerð Meðvituð skynjun Lokaorð... 1 Heimildaskrá... 0 Viðauki - Fimm uglar, jórir ingur...1

6 1 Inngangur Fyrirbærið samskynjun (e. synesthesia) heur vakið áhuga ræðimanna a margvíslegum toga, svo sem á sviðum hugvísinda, raunvísinda og lista. Orðið synesthesia er uhalega komið úr grísku (syn = saman, aesthesia = skynjun) og lýsir ástandi þar sem örvun eins skynæris veldur tvenns konar skynreynslu, ýmist milli ólíkra skynæra, til dæmis þegar heyrn tiltekins hljóms ramkallar samtímis tiltekinn lit, eða innan sama skynæris, til dæmis þegar orm bókstaa veldur litaskynjun. 1 Þrátt yrir langa sögu er tiltölulega stutt síðan samskynjun ékk lögmæta tilveru, það er að segja að hún hai verið álitin marktæk innan vísinda. Þar sem samskynjun er ekki líshættuleg á neinn hátt er ólíklegt að hún muni vekja mikla athygli innan læknisvísinda í bráð. Vegna breiddar og jölbreytni samskynjunar á hún ekkert staðlað greiningarorm. Þar að auki er öll samskynjun einstaklingsbundin huglæg uliun sem ekki er hægt að deila ullkomlega með neinum öðrum. Þetta setur samskynjunarrannsóknir engan veginn í verri stöðu en almennar skynrannsóknir þar sem öll skynjun er einstaklingsbundin huglæg reynsla. Í þessari ritgerð mun ég gera grein yrir hvað samskynjun er, þá aðallega í tengslum við tónlist. Í yrstu er gerð grein yrir samskynjun, sögu hennar innan tónlistar og ólíkum birtingarmyndum hennar hjá tilteknum tónskáldum. Þetta mun leiða til ritgerðarsurningar minnar: Getur samskynjun nýst sem tónsmíðaaðerð E svo er, þá hvernig Til að geta svarað þessari surningu sem ítarlegast er nauðsynlegt að syrja: Hvað er aðerð og hver er tilgangur hennar E möguleiki er á að nota samskynjun sem tónsmíðaaðerð, hvaða þættir þura þá að vera til staðar Hvað er samskynjun Orðið samskynjun lýsir ástandi þar sem örvun eins skynæris veldur tvenns konar skynreynslu, ýmist milli ólíkra skynæra eða innan hins sama. Líkt og geur að skilja eru birtingarmyndir samskynjunar jölmargar vegna óteljandi möguleika hvað varðar skynörvanir og samsetningu mismunandi skynreynslu. Sem dæmi geta tilteknir tónar, hljómar eða tóntegundir valdið 1 Sagiv, Noam, Synesthesia in Persective í Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Lynn C. Robertson og Noam Sagiv ritstj., New York, 00, bls.. Sama rit, bls. -.

7 litaskynjun. Þetta á einnig við um bókstai og tölur. Þá geta tiltekin orm hluta valdið bragðskyni, lögun bolta getur til dæmis valdið því að samskynjandi inni súkkulaðibragð. Dæmigert áreiti sem getur valdið samskynjun eru atriði eins og bókstair, tölur, orð og hljóðheimur tónverks. Stundum eru örgjaarnir óhlutstæðir, eins og til dæmis tími og ersónuleiki eða skagerð. Skynreynsla samskynjunar er ekki eingöngu takmörkuð við liti eins og margir halda. Innan sjónrænnar samskynjunar getur skynreynslan einnig alist í atriðum eins og áerð og lögun, þá bæði í kyrrstöðu og á erð. Atriði eins og þessi geta einnig hat staðbundna eiginleika. Samskynjun er alls ekki bundin við skilningarvit sjónar heldur getur hún átt sér stað í gegnum öll skilningarvit. Þá geta tiltekin atriði, eiginleikar og reynsla ótengd skynjun átt aðild að samskynjunarerlinu. ókstair geta til dæmis hat kyn, tölur tiltekna stemningu, og svo ramvegis. Í stuttu máli eru þau atriði sem valda og haa áhri á samskynjun mjög jölbreytt og nánast óteljandi. Samkvæmt Richard E. Cytowic er samskynjun ættgeng og erist í gegnum ríkjandi x-litning. Mikill meirihluti samskynjenda eru konur. Árið 199 reyndust þrír a hverjum jórum samskynjendum í andaríkjunum vera konur. Hins vegar sýndi rannsókn sem gerð var í retlandi 199 að átta a hverjum níu samskynjanda væri kvenkyns. 6 Í báðum tilvikum eru konur í miklum meirihluta, sem er rökrétt þegar tekið er tillit til þess að genið er ríkjandi og ylgir x- litningi. Cytowic heldur því ram að samskynjendur séu otast örvhentir, í andlegu janvægi og eðlilegir í heðbundnum skilningi (hvernig sem túlka eigi það) og búi janan yir abragðsgóðu minni. Þrátt yrir almennt háa greind ríkir ákveðið misræmi hvað vitsmunalega eiginleika samskynjenda varðar. Cytowic tekur sem dæmi að stór hluti samskynjenda eigi í stærðræðilegum eriðleikum hvað varðar umbreytingu orða til talna. Margir rugli saman hægri og vinstri og séu u til hóa Robertson, Lynn C. og Noam Sagiv, Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Oxord University Press, New York, 00, ormáli. Sagiv, Noam, Synesthesia in Persective, bls.. Sama rit, sama stað. 6 Cytowic, Richard E., Synesthesia: Phenomenology And Neurosychology: A Review o Current Knowledge, Psyche, (10), júlí 199, sótt 9. janúar 01, htt://

8 mjög áttavilltir. Þá hai 1% samskynjenda sterka jölskyldusögu hvað varðar lesblindu, einhveru og athyglisbrest. 7 Cytowic geur ekki u neinar heimildir yrir þessum niðurstöðum sínum. Hann geur heldur ekki u nákvæmar ulýsingar um hvernig niðurstöður hans voru engnar, hvorki í bókum sínum né birtum greinum. Hann heur þó sérhæt sig í samskynjun út rá sálræði en minnir stundum rekar á skáldskaarhöund þar sem samskynjun er stillt u sem einhvers konar yirnáttúrulegu yrirbæri vaið myrkri dulúð. Eritt að er að hanna og ramkvæma einhverskonar staðlaða samskynjunarrannsókn með áreiðanlegri útkomu þar sem birtingarmyndirnar eru svo margar og ólíkar. Ég er ekki viss um að skynsamlegt sé að rannsaka samskynjun sem eitthvað eitt heildrænt yrirbæri án neinna sérstakra amarkanna hvað skynörvun og skynreynslu varðar. Fjölmargar ólíkar tegundir og gerðir samskynjunar eru til og það væri til dæmis mun marktækara að lesa þessar niðurstöður Cytowics e þær ættu við eina sérstaka tegund samskynjunar, til dæmis tengsl tónlistar og litaskynjunar, en niðurstöður Cytowics virðast varða samskynjun eins og hún leggur sig. Samskynjun er meðædd og ekkert bendir til þess að hún geti verið áunnin eða þróuð vegna aðstæðna í umhveri. Hins vegar eru til dæmi um að einstaklingar sem ekki eru samskynjendur ulii eiginleika samskynjunar. Sjúklingar með augnsjúkdóma, heilaskemmdir og mígreni haa gert grein yrir uliunum sem ela í sér skynörvun sem leiðir til tvenns konar skynreynslu. 9 Þá virðast sjúkdómar ekki vera það eina sem kallað getur ram eiginleika samskynjunar hjá ósamskynjandi einstaklingum. Inntaka ena, sem valda yirleitt oskynjunum, svo sem meskalíns, LSD og ayahausca, getur einnig valdið samskynjunarreynslu. 10 Einstaklingar sem eru samskynjendur rá náttúrunnar hendi ulia rá æðingu þá skynreynslu sem ylgir samskynjunartegund þeirra. Sumar tegundir samskynjunar eru háðar þekkingu viðkomandi einstaklings, til dæmis lestrarkunnáttu, og koma ekki í ljós e þessi þekking er ekki yrir hendi Cytowic, Richard E., Synesthesia: A Union o the Senses, Second Edition, The MIT Press, 00, bls.. Sagiv, Noam, Synesthesia in Persective, bls.. 9 Sama rit, sama stað. 10 Sama rit, sama stað. 11 Sama rit, bls.. 6

9 irtingarmyndir samskynjunar og sögulegt yirlit innan tónlistar Samskynjun heur birst tónskáldum á ótal vegu. Sumir sjá tiltekna tóna í litum, aðrir tilteknar tóntegundir. Einnig geta ákveðnir hljómar kallað ram samskynjun og janvel áerð og blær tónverka. Ég mun nú lýsa hvernig samskynjun heur birst nokkrum tónskáldum. Nikolai Rimsky-Korsakov (1-190) sá tilteknar tóntegundir í tilteknum litum. Til dæmis var C-dúr hvítur, G-dúr brúngylltur og bjartur, A-dúr skær og bleikur og F-dúr grænn. 1 Þegar Franz Liszt (111-16) hó star sitt sem Kaellumeistari í Weimar bað hann hljómsveitina um að sila aðeins blárra á tilteknum stöðum þar sem tóntegundin sem þar væri til staðar gerði ráð yrir því. Þá bað hann hljómsveitina um að taka mark á því að tiltekinn staður væri djú-jólublár, ekki svona rósalitaður eins og hljómsveitarmeðlimir siluðu. Í yrstu héldu hljómsveitarmeðlimir að þetta væri einhver einkennilegur húmor hjá Liszt en áttuðu sig síðar á að þar sem þeir heyrðu tóna sá Liszt einnig liti. 1 Liszt hlýtur þá að haa einnig tengt liti við túlkun, ekki einungis tóntegundir eins og ram kemur í heimildinni (nema hljómsveitin hai verið að sila ranga hljóma eða hrikalega alskt). Jean Sibelius (16-197) uliði dularull tengsl hljóðs og litar. Allt sem hann sá olli samsvarandi skynjun á hljóðormi og hvert einasta hljóð birtist honum sem litur. Sibelius taldi samskynjunareiginleika sinn auðvitað vera ullkomlega náttúrulegan á meðan þeir sem ekki bjuggu yir slíkum eiginleika töldu þetta vera eintóma klikkun. A þessum ástæðum talaði Sibelius einungis um samskynjun sína við þá sem áttu algjört traust hans: For otherwise they will make un o me! 1 Samskynjun György Ligetis (19-006) lýsti sér annars vegar í tengslum við bókstai og tölur sem hann yirærði á tóna. Hins vegar myndaði ákveðinn blær hljóðs litaskynjun í huga hans, dúrhljómar birtust honum sem rauðir eða bleikir og mollhljómar sem einhverskonar grænbrúnn litur. Þessi tegund samskynjunar hans einskorðaðist ekki bara við blæ mismunandi hljómaubygginga, eins og dúr og moll, heldur ramkallaði einnig blær eða áerð hljóðs 1 Day, Sean, Some Demograhic and Socio-cultural Asects o Synesthesia í Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Lynn C. Robertson og Noam Sagiv ritstj., New York, 00, bls Sama rit, bls.. 1 Ekman, Karl, Jean Sibelius: His lie and ersonality, Edward irse þýddi úr innsku, Alred A. Kno, New York, 19, bls

10 tiltekins hljóðæris tiltekinn lit: For most eole the sound o truet is robably yellow although I ind it red because o its shrillness. 1 Að lokum verður að nena Olivier Messiaen ( ). Hann er mögulega besta dæmið um tónskáld með samskynjun vegna þess hversu oinskátt hann talaði um samskynjun sína. Samskynjun birtist honum yrst og remst í tengslum við hljómaubygginginu. 16 Margar tónsmíðar hans, til dæmis Couleurs de la cite celeste, eru smíðaðar með það að markmiði að ramkalla myndir með hljóði. 17 irtingarmyndir samskynjunar í tónlist eru jan mismunandi og þær eru margar. Í gegnum söguna haa tónlistarmenn gert ýmsar listrænar tilraunir hvað samskynjun varðar. Tökum sem dæmi eina a sinóníum Scriabins, Promeþeiur: Eldljóð. Í verkinu er, auk hljómsveitarinnar, svokallað litaorgel. Litaorgelið varar svo litum á ljósormi, meðal annars í ormi geisla og skýja sem læða um salinn á meðan lutningi verksins stendur. 1 Cytowic heldur því ram að Eldljóð Scriabins sé byggt á meðvitaðri vitneskju um skynjunarsamruna en sé ekki aurð samskynjunareiginleika Scriabins, enda heldur Cytowic því ram að Scriabin hai ekki búið yir slíkum eiginleika. Verkið sé því ekki ósjálráð aurð samskynjunar og geti þess vegna ekki nýst sem viðangseni samskynjunarrannsókna. Cytowic telur listrænar tilraunir a þessu tagi vera aar áhugaverðar en að þær séu óviðkomandi samskynjun sem ræðilegu viðangseni. 19 Crétien van Caen er ósammála þessu og heldur því ram að Scriabin hai byggt tilraunir sínar á ósjálráðum uliunum samskynjunar en ekki á meðvitaðri hugmynd og vitneskju um skynjunarsamruna eins og Cytowic heldur ram. Van Caen telur að Scriabin hai verið að kanna gang skynjunar og tilinninga innan ósjálráða uliana samskynjunar. Van Caen tekur einnig ram að listrænar tilraunir séu ekki eingöngu áhugaverðar, heldur geti þær lagt sitt a mörkum til samskynjunarrannsókna. 0 1 Ligeti, György et al, György Ligeti in conversation with Peter Várnai, Jose Häusler, Claude Samuel, and himsel, Eulenburg ooks, London, 19, bls.. 16 Samuel, Claude, Olivier Messiaen: Music and Color: Conversations with Claude Samuel, E. Thomas Glasgow þýddi úr rönsku, Amadeus Press, Portland, Oregon, 199, bls Sama rit, bls Cytowic, Richard E., Synesthesia: Phenomenology And Neurosychology: A Review o Current Knowledge. 19 Van Caen, Crétien, Synesthesia and Artistic Exerimentation, Psyche, (6), nóvember 1997, sótt 9. janúar 01, htt:// 0 Sama rit.

11 Ég er sammála van Caen í því að listin sé marktæk og mikilvæg hvað varðar nútímarannsóknir á samskynjun. Ég he engar orsendur til að dæma um hvort listrænar tilraunir Scriabins hai verið byggðar á ósjálráðum uliunum samskynjunar, það er að segja byggðar á eiginlegri samskynjun hans, eða hvort þær hai verið byggðar á meðvitaðri vitneskju og hugmyndum um skynjunarsamruna. Því gæti enginn gert grein yrir nema hann sjálur og mér innst því tilgangslaust að þræta um það. Hin tvíræðu orð ermans Stöldrum nú aðeins við Olivier Messiaen. Eins og ram kom birtist samskynjun hans í litatengslum við hljómaubyggingu. Mörg tónverk hans eru beinlínis mynd sem hann teiknar með hljóði. Það er að segja, hann notærir sér samskynjun sína sem aðerð, tónsmíðaaðerð. Hins vegar eru alls ekki allir sannærðir um að hægt sé að nýta samskynjun sem tónsmíðaaðerð. Greta erman segir í grein sinni Synesthesia and the Arts : Numerous diiculties arise in discussing and understanding the henomenon o synesthesia. To those who ossess it, it is an obvious and integral art o their sense ercetion - taken or granted by them, much like the senses o smell, hearing, sight, touch and taste are by most o us. ut to those who do not ossess synesthesia, it remains colex and is oten misunderstood. Thus, or synesthetic artists or musicians, there can be no question o using synesthesia as a method, a gimmick or a tecnique. It is sily there, and they must deal with it. This is a act that the vast majority o the oulation who are not synesthetic have by and large ailed to understand. 1 Túlka má orð Gretu ermans á tvo vegu. Annars vegar gæti hún verið að halda því ram að ómögulegt sé að notæra sér samskynjun sem einhvers konar aðerð eða tækni, einaldlega vegna þess að hún er meðædd og allta að verki meðal þeirra sem búa yir eiginleikum hennar. E þetta er raunin gæti erman allt eins sagt: Úr því við æðumst með sjón getum við ekki notað hana sem aðerð við að mála mynd. Hins vegar gæti hún verið að halda því ram að ekki sé hægt að notæra sér samskynjun meðvitað sem aðerð eða tækni þar sem hún er meðædd og einskonar sjötta skilningarvit. Fyrir samskynjanda að segja: ég notaði samskynjun, væri þannig eins yrir aðra að segjast nota heyrn eða sjón sem aðerð. Samskynjun og heðbundin skynjun eru þó varla sambærilegar í þessu samhengi þar sem samskynjun er tvööld en hebundin skynjun einöld. E síðarnenda túlkunin á orðum ermans er það sem hún raunverulega á við hlýtur hún að gera ráð yrir að ekki sé hægt að notæra sér neitt skilningarvitanna sem meðvitaðan hluta aðerðar eða 1 erman, Greta, Synesthesia and the Arts, Leonardo, Vol., nr. 1, The MIT Press, 1999, bls

12 tækni. E þetta er raunin hlýtur hún að aðhyllast hugmyndir margra heimsekinga um algert gagnsæi skynjunar, það er að segja að við séum gjörsamlega ómeðvituð um eigin skynjun og það eina sem við getum verið meðvituð um er hluturinn sem við sjáum yrir raman okkur, en ekki skynerlið sjált. Sama hvora túlkunina á orðum ermans stuðst er við, er ljóst að ekki er hægt að taka meðvitaða ákvörðun um notkun samskynjunar sem aðerð samkvæmt henni. Því er ég ósammála. Að mínu mati er það nokkuð augljóst mál að hægt er að notæra samskynjun meðvitað sem aðerð og þá ekki einungis við tónsmíðar. Tökum sem dæmi einstakling sem tengir stai og/eða orð við liti. Við utanbókarlærdóm gæti auðveldað slíkum einstaklingi að vera ær um að tengja textaenið við liti og leggja það þannig á minnið. Þetta er að sjálsögðu etir hvernig minnistækni hentar viðkomandi best við utanbókarlærdóm en vaalaust væri mögulegt að nýta samskynjun sem einhvers konar minnistækni. Í rói gæti slík tækni reynst sem huglægur svindlmiði, e viðkomandi myndi ekki hvert svarið við tiltekinni surningu væri, en myndi þó litinn sem haði birst honum í tengingu við svarið. Hins vegar er það einnig ljóst að sama hvernig orð Gretu ermans hér að raman eru túlkuð eru rök hennar ágæt, það er, að sköun og skynjun eru gerólíkar athanir. Þeirri aðgreiningu er ég hjartanlega sammála. Ég er hins vegar ósammála niðurstöðu ermans enda held ég að skynjun geti verið uistaða aðerðar við sköun. Um aðerðina og tilgang hennar Skitir máli hver aðerðin er hverju sinni E útkoman virkar, skitir þá einhverju máli hvernig aðerðin að henni var Nei, það skitir ekki máli. Eitt tónverk heði getað verið samið með ótal mismunandi aðerðum. Það sem skitir máli er hvernig aðerð hentar einstaklingnum sem semur verkið. Þetta á auðvitað ekki bara við um tónverk heldur alla skaaða hluti sem haa einhvers konar útkomu. Aðerð við að ná tiltekinni útkomu er allta einstaklingsbundin, það er að segja einstaklingur notar þá aðerð sem hentar honum best við að ná ram tiltekinni útkomu. Öll tónverk gætu þannig séð orðið til úr sömu aðerð, öllum aðerðum eða engri aðerð. Skynjun getur leitt til sköunar og samskynjun getur nýst sem tónsmíðaaðerð við gerð tónverks. Til þess að mögulegt sé að notæra sér samskynjun sem tónsmíðaaðerð er nauðsynlegt að vera meðvitaður um eigin skynjun til þess að geta skrásett hana. Sama hvort skynjun er gagnsæ eða ekki er engu að síður mögulegt að vera meðvitaður um að hún eigi sér stað. 10

13 Hvernig getur samskynjun nýst sem tónsmíðaaðerð Til að svara þessari surningu ítarlega get ég í raun ekki talað yrir neinn annan en sjála mig. Í næsta kala geri ég grein yrir hvernig ég notaði samskynjun sem tónsmíðaaðerð. 6 Samskynjun sem tónsmíðaaðerð Samskynjunareiginleiki minn heur nýst mér mikið við tónsmíðar mínar. Ég mun nú gera grein yrir hvernig ég he notað samskynjun sem tónsmíðaaðerð. Til að gera þetta sem skýrast he ég ákveðið að taka yrir eitt verk, strengjakvartettinn minn sem ber heitið Fimm uglar, jórir ingur. Ég tengi mismunandi tóna, hljóma og tóntegundir við liti. Ákveðinn blær og áerð geur líka a sér tiltekinn lit. Ég sé a-moll sem dimmrauðan og b-moll sem dökkbláan. lær litanna breytist etir hljómaubyggingu. Til dæmis er A-dúr mun skærrauðari en a-moll og -dúr bjartari og aðeins ljósari gerð dökkblás en b-moll. Áður en ég hóst handa við að skria Fimm ugla, jóra ingur málaði ég mynd a verkinu eins og ég sá það yrir mér (sjá Mynd 1.). Ég sá yrir mér tvo kala, einn mórauðan og annan dökkbláan. Ég málaði undirstöðu tónenisins neðst á myndinni (snúið myndinni lárétt). Tónenisundirstaðan er á myndinni í ormi láréttrar línu. E hort er rá vinstri til hægri má sjá að línan er yrst mórauð og verður svo blá en þar sem mesta litabreytingin milli þessara tveggja verður skitast kalar verksins. Þannig tilheyrir litamassinn oan á rauðleitu línunni yrri kala verksins en litamassinn á bláu línunni seinni kalanum. Myndin er engan veginn nákvæmt gra yir verkið sjált, heldur eins konar skrásetning þess sem ég sé yrir mér að koma skuli. Þannig er myndinni ekki ylgt etir rá vinstri til hægri eða á einhvern annan kerisbundin hátt heldur lýsir hún innihaldi og heildarsvi strengjakvartettsins eins og ég sé hann og heyri yrir mér. Eini eiginleiki myndarinnar sem ber einkenni gras er einmitt skiting litamassanna sem á sér stað um miðja myndina og tákna kalaskitingu verksins. Myndin er þannig skrásetning á hugmyndinni; því sem ég heyri, sé og inn yrir í uhai erils tónsmíðarinnar. Myndin gildir þó hlutverki orskritar þegar kemur að hinni eiginlegu skrásetningu sem er ritun tónmálsins. Tónmálið er þannig ekki hrein yirærsla myndarinnar á nótnaorm þar sem ákveðin mengun á sér stað við gerð þess, líkt og gerist þegar hugmynd er ærð yir á ast tjáningarorm. Litamassinn sem hvílir á neðstu línunni táknar áerð, blæ og yirtóna verksins. Litamassinn er þannig nákvæmari lýsing á tóneninu sjálu. Ég sá og heyrði yrir mér jöldann allan a yirtónum í tengslum við Fimm ugla, jóra ingur. jörtustu yirtónarnir eru nánast alveg hvítir en sumir 11

14 eru gráir og gruggugir á meðan aðrir yirtónar haa mjög skýran tón og á þannig á sig meiri lit. E hort er á massann sem hvílir á bláu línunni má sjá að hann er mun vatnskenndari, grárri og gagnsærri en massinn sem hvílir á rauðleitu línunni. Kannski sést það ekki, enda kann ég lítið að mála, en þannig hugsaði ég í það minnsta um meginmuninn á kölunum tveimur. 1

15 Mynd 1. Fimm uglar, jórir ingur 1

16 Etir að haa málað myndina öðlaðist ég mun skýrari yirsýn yir heildarmynd verksins, ubyggingu, áerð, blæ og tóneni þess. Þó að ég hai í uhai litið á myndina sem skrásetningu á rumhugmynd verksins má segja að hún hai orðið sjónræn birtingarmynd þessarar hugmyndar þegar ég loks hóst handa við að skria verkið á nótnaormi. Á meðan hinum eiginlegu tónsmíðum stóð leit ég otar en ekki á myndina e ég var uiskroa með hugmyndir eða annst ég vera komin út a sorinu. Við það að líta á myndina og skoða hana betur annst mér auðveldara að komast atur á þá braut sem ég vildi. Myndin veitti mér þannig á tímum innblástur. Ég veit vel að tónverk eru ekki endilega betri e þau líkjast yrstu ímynd sinni en mig langaði til að halda tryggð við uhalegu ímyndina því mér annst hún einaldlega góð. Að vera meðvituð um eigin samskynjun og koma henni nokkurn veginn yir á hlutlægt sjónrænt orm með málun myndarinnar var algjört grundvallaratriði yrir gerð strengjakvartettsins á nótnaormi. Myndin, með sínum litum, ubyggingu og áerð, var þannig mitt helsta hjálartæki, það er að segja, meginuistaðan í aðerðinni. Þegar myndin og hljóðin í huga mér voru komin á myndina á blaðinu vildi ég amarka smáatriði verksins ítarlegar. Eins og áður heur komið ram var myndin alls ekki hugsuð sem kerisbundin ramsetning verksins. Á þessum stað vinnuerlisins beitti ég öðrum brögðum en samskynjunaraðerðinni, einkum tónmengjakeri sem ég hannaði út rá tónmengjasettskenningu Allens Forte. * Því keri beitti ég sem aðerð við ítarlegri gerð og amörkun tónenis. Ég valdi mér tölur sem össuðu við litina á myndinni. Í yrri kalanum, þeim rauðleita, sem ber nanið Eyjan Iona, vann ég grunnsett tónmengjakerisins út rá tóninum A, þannig að A = 0. Í seinni kalanum, hinum dökkbláa og vatnskennda, sem ber heitið Í bjarnarhíði, vann ég grunnsettið hins vegar út rá tóninum, þannig að = 0. Haa ber í huga að grunntónar þessara tveggja tónmengjasetta voru ekki valdir út rá starósröð heldur vegna þess að ég sé A sem rauðan tón og sem dökkbláan. Hinar tölurnar hrönnuðust svo u út rá þessum tveimur grunnsettum þar sem ég leit á A sem einskonar grunnstöðu yrri kalans og á sem sem grunnstöðu seinni kalans. Síðan seglaði ég settin á alla vegu og vann etir þeim í ákveðnum mynstrum. Ég ór þá rjálslega um þessi mynstur því mér annst ekkert ákveðið mynstur í þessum kerum vera sönn samsvörun smáatriða myndarinnar. Mér þótti myndin vera það sem komst næst yrstu usrettu verksins, það er rumhugmynd þess. Eins og áður segir heði verkið líklegast ekki verið síðra þó * Átt er við hina svokölluðu itch-class-set theory eins og hún er sett ram a A. Forte í bókinni The Structure o Atonal Music. 1

17 að tryggð við rumhugmynd þess heði verið slet. Allt erlið hélt ég mikilli tryggð við þessa rumhugmynd sem er nokkuð óvenjulegt yrir mig. Eins og ram kemur hér að oan var það vegna þess hversu vel mér leist á rumhugmyndina en ekki má gleyma að þetta er í yrsta sinn sem ég útæri samskynjunaraðerðina svo markvisst. Einhverja hluta vegna hvatti það mig til tryggðar. Það er e til vill barnalegt viðhor, en mér leið eins og ég segði ekki sannleikann um eigin skynjun e ég jarlægðist uhalegu ímynd verksins. Ég vildi lýsa litadýrðinni sem ég sá sem ítarlegast. Þegar ég hugsa um kala verksins, bæði yrir, á meðan og etir að ég málaði myndina, innst mér þeir lýsa andstæðum þrátt yrir að vera náskyldir. Þá lít ég á Eyjuna Ionu sem ovirkan kala og Í bjarnarhíði sem vanvirkan. Þessi áhri koma skýrt ram í teóinu en teó seinni kalans er helmingi hægara en hins yrri. Yirtónarnir á myndinni eru eins og áður heur komið ram mun grárri og vatnskenndari í seinni kalanum, en þau áhri ramkvæmdi ég með tilteknum staðsetningum á strengjum hljóðæraleikaranna sem gerði það að verkum að yirtónarnir urðu óskýrari, veikburða og bældir. Ot skriaði ég þá mjög neðarlega á strengina til að ramkalla þessi áhri. Ég hugsaði mikið um vatn í tengslum við Í bjarnarhíði og ákvað að bæta inn kristalskál með vatni sem yrði staðsett á borði yrir raman hljóðæraleikarana sem myndu svo leika á skálina með bogum sínum. Við skálina er hljóðnemi sem magnar u hljóðin sem henni ylgja. Með tilurð skálarinnar verður áerð kalans tærari og vegur eilítið á móti hinum gruggugu yirtónum strengjanna sem leiknir eru yir annars dökkbláum og svörtum hljómum. Til að yiræra myndina enn ítarlegar inn í verkið ákvað ég að bæta við sogrörum í seinni kalanum. Sogrörin eru jögur, eitt yrir hvern hljóðæraleikara, og leiða í kristalskálina. Þetta myndar til dæmis þau hljóðáhri að þegar einn hljóðæraleikari strýkur skálina á meðan hinir þrír drekka vatnið í gegnum rörin myndast örlítið glissandó þar sem tíðnin hækkar ögn. Þetta glissandó heur samskonar blæ og yirtónar strengja. Þannig komust litaðari yirtónar uhashugmyndarinnar til skila. Að auki annst mér sjónræn áhri verksins magnast við þetta enda var nú komin bein sjónræn skýrskotun í tónverkinu sjálu og lutningi þess. Það vakti ánægju mína þar sem verkið er óneitanlega byggt á mjög sjónrænni hugmynd. Með því að gerast meðvituð um eigin skynjun gat ég skrásett hana með því að mála myndina. Með því að mála myndina og hora á hana öðlaðist ég skýrari heildarmynd yir ætlunarverk mitt. Með því að yiræra myndina úr huga mér á myndina á blaðinu má segja að ég hai engið smá 1

18 rið yrir urunalegu myndinni. Mér annst þægilegara að geta hort á hana á blaði í stað þess að þura stöðugt að einbeita mér að því að sjá myndina skýrt yrir mér, sérstaklega meðan ég var að að skria verkið á tónmáli. E ég heði ekki málað myndina áður en ég byrjaði að semja heði það verið líkt og að reyna að inna eitthvað þegar allt er í drasli í kringum mann. Að mála myndina gegndi þannig nokkurs konar tiltekt sem auðveldaði mér vinnuna við strengjakvartettinn. Á þennan hátt notærði ég mér samskynjun sem tónsmíðaaðerð við gerð allra þeirra þátta sem gera verkið að þeirri heild sem það er. Myndin sem ég málaði var í yrstu skrásetning á hugmyndinni í uhai sínu. Tónverkið sjált var síðan skrásetning á myndinni sem var þá orðin að orskrit. Tónverkið var þannig ekki hrein yirærsla myndarinnar í tónmál vegna þess að ákveðin mengun átti sér stað við skrásetningu þess þar sem aðrir þættir siluðu inn í, til að mynda tónmengjakerið sem var þó hannað út rá myndinni. Með þessum hætti kom ég litum, áerð og ubyggingu myndarinnar yrir í ormi tónverks. Þá voru eiginleikar hins vatnskennda seinni kala myndarinnar kveikjan að hugmyndinni um kristalskálina sem gegndi lykilhlutverki hins sjónræna og vatnskennda í tónlistinni og ramkallaði janramt þá yirtóna sem ég var að leita etir. Yirtónar seinni kalans engu þannig á sig blæ ólíkan yirtónum yrri kalans, rétt eins og myndin sjál geur til kynna. 7 Meðvituð skynjun Grundvallarskilyrði yrir samskynjunaraðerðinni er að sá sem notar hana komist til meðvitundar um eigin skynjun. Það sem þú sérð og heyrir er ekki skynerlið sjált. Það sem er yrir raman þig er útkoma skynjunar, ekki skynerlið sjál. Eritt reynist að gera sér grein yrir eigin skynjun vegna gagnsæis hennar. Þessi gagnsæja reynsla lýsir sér í því að þegar við reynum að lýsa skynreynslu okkar hættir okkur til að sjá í gegnum hana og lýsa bara hlutnum sem skynjaður er. Skynjun okkar er þannig á vissan hátt gagnsæ, við horum í gegnum hana og það sem við sjáum er hluturinn yrir raman okkur. Til að geta nýtt samskynjunaraðerðina er nauðsynlegt að gera sér grein yrir eigin skynjun. Hvaða þættir stuðla að meðvitund skynjunar Í grein sinni Exerience and Exeriment in Art jallar Alva Noë um hvernig megi leysa það sem hann kallar vandamál gagnsærrar skynjunar. Hann telur að list geti hat sitt að segja og heldur því ram að einstaka listaverk geri okkur kleit að komast til meðvitundar um eigin skynjun. Noë telur að lestöll listaverk Richards Serra geti leitt til vakningar mannsins hvað skynjun hans varðar og tekur sem dæmi verk Serra Sin Out: For ob Smithson (sjá Mynd.) sem 16

19 samanstendur a þremur stórum stállötum sem estar eru í jörðu og mynda þar einskonar ónákvæmt hringorm. Mynd. Sin Out: For ob Smithson Noë nenir jögur einkenni á Sin Out: For ob Smithson sem einnig eiga við um lestalla skúltúra Serra. Í yrsta lagi eru skúltúrar hans í eðli sínu staðbundnir, þeir öðlast ekki gildi sitt eingöngu út rá staðsetningu sinni heldur eru þeir búnir til yrir staðsetningu sína og verða þannig hluti a umhverinu. Í öðru lagi eru verk Serra ekki auðskiljanleg. Það þýðir ekki að líta á þau í augnablik til að ná inntakinu en þessu einkenni líkir Alva Noë við heiminn sjálan. Í þriðja lagi er dæmigerður skúltúr etir Serra yirþyrmandi og misvísandi vegna stærðar, einkennilegrar lögunar og halla síns. Í jórða lagi, sem aleiðing hinna þriggja unktanna, eru verk Serra einstök vegna smáatriða sinna. Alva Noë heldur því ram að við getum haið rannsókn hinnar eiginlegu skynreynslu með þessi einkenni í huga og að verk Serra stuðli að meðvitund skynjunar. Skynjun er óneitanlega á einhvern hátt gagnsæ. Ég dreg þó í ea hugmyndir Alva Noë um staðaleiginleika einstaka listaverka í að svita dulu þessa gagnsæis. Þar innst mér Alva Noë ara út a sorinu vegna þess að hann gerir astlega ráð yrir einhvers konar þekkingu sem einstaklingur þuri að búa yir til að skilja skynreynsluna sjála. Þá sérstaklega þekkingu á list og umhveri okkar. Þar sem verkið Sin Out: For ob Smithson leiðir Noë til meðvitundar um eigin Noë, Alva, Exerience and Exeriment in Art, Journal o Consciousness Studies, Vol. 7, nr. -9, 000, bls Noë, Alva, Exerience and Exeriment in Art, bls. 11. Sama rit, sama stað. 17

20 skynjun gætu aðrir séð innantóma og áhrialausa málmhlunka. Að komast til meðvitundar um eigin skynjun hlýtur að vera einstaklingsbundið, rétt eins og skynjun er einstaklingsbundin. Hvað sjála mig varðar þá er ég viss um að það að vera samskynjandi auðveldi þessa meðvitund mjög. Að því leyti sem skynjun mín er venjuleg er ég engan veginn meðvituð um hana og veit ekki hvernig ég gæti orðið meðvituð um hana. Hins vegar er ég mjög meðvituð um skynjun mína þar sem hún er tvööld, það er að segja samskynjun mína. Þetta er e til vill vegna þess að samskynjun mín er litatengd. Ég kemst einaldlega ekki hjá því að sjá litina í tengslum við tónlist. Auðvitað þurti ég að einbeita mér til að sjá heildarmynd litasamsetningar Fimm ugla, jögurra ingra en það var í rauninni það eina sem þurti til, etir það blöstu litirnir hreinlega við. Það má segja að samskynjunin sjál ýti undir meðvitund skynerlis í mínu tilviki. Það er að segja, hún talar aðra tungu en heðbundin skynjun mín. Ég set surningarmerki við hana og geri mér þannig betur grein yrir henni. Heðbundin skynjun mín er þannig gagnsæ en samskynjunin í litadýrð. Lokaorð Samskynjun lýsir sér í tvenns konar skynreynslu í kjölar áreitis. Innan tónlistar virðist hún otast vera litatengd þar sem skynjun atriða eins og tóna, hljóma og hljómaubyggingar, tóntegunda, áerðar og blæs ramkallar samtímis litaskynjun. Það er hægt að nota samskynjun sem tónsmíðaaðerð e sá sem notar hana er meðvitaður um eigin skynjun. Engin ein leið stuðlar að meðvitund skynjunar en e til vill reynist það samskynjanda auðveldara að vera meðvitaður um það skynerli sem er til staðar í tengslum við eigin samskynjun þar sem viðkomandi kemst ekki hjá því að ulia hana. Mín samskynjun er einungis litatengd en ég býst við að það að sjá sjálkraa liti í tengslum við tiltekin atriði innan tónlistar stuðli að þeirri meðvitund sem þar að vera til staðar við notkun samskynjunaraðerðarinnar. Þegar slík meðvitund er til staðar og öll einbeiting er á þessari meðvitund blasir verkið við með sínum karakter og eiginleikum. Næsta skre er að koma hugmyndinni á blað. Í mínu tilelli ólst það í að mála mynd a hugmyndinni. Myndin var skrásetning hugmyndarinnar en gegndi síðan hlutverki orskritar þegar kom að skrásetningu tónmálsins. Ferlið sem átti sér stað milli myndarinnar og tónmálsins var ekki hrein yirærsla vegna þess að ákveðin mengun átti sér stað yrir skrásetningu tónmálsins. Tónmálið var þannig ekki alveg eins og myndin, meðal annars vegna notkunar tónmengjakerisins. 1

21 Það er skiljanlegt að ekki séu allir svo vissir um að möguleiki á notkun samskynjunaraðerðarinnar sé yrir hendi. Rök Gretu ermans elast aðallega í því að það að skynja sé ekki að skaa. Ekki sé hægt að nýta samskynjun sem nokkurs konar aðerð rétt eins og hvað varðar aðra almenna skynjun. erman virðist þó líta ram hjá þeirri staðreynd að almenn skynjun er einöld á meðan samskynjun er tvööld. Þess vegna er rangt að ganga út rá almennri skynjun og samskynjun sem sama yrirbærinu. Samskynjun getur nýst sem tónsmíðaaðerð e meðvitund skynerlis hennar liggur yrir. Þannig getur samskynjun leitt til sköunar. 19

22 Heimildaskrá erman, Greta, Synesthesia and the Arts, Leonardo, Vol., nr. 1, The MIT Press, 1999, bls. 1-. Cytowic, Richard E., Synesthesia: A Union o the Senses, Second Edition, The MIT Press, 00. Cytowic, Richard E., Synesthesia: Phenomenology And Neurosychology: A Review o Current Knowledge, Psyche, (10), júlí 199, sótt 9. janúar 01, htt:// Day, Sean, Some Demograhic and Socio-cultural Asects o Synesthesia í Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Lynn C. Robertson og Noam Sagiv ritstj., New York, 00, bls Ekman, Karl, Jean Sibelius: His lie and ersonality, Edward irse þýddi úr innsku, Alred A. Kno, New York, 19. Ligeti, György et al, György Ligeti in conversation with Peter Várnai, Jose Häusler, Claude Samuel, and himsel, Eulenburg ooks, London, 19. Noë, Alva, Exerience and Exeriment in Art, Journal o Consciousness Studies, Vol. 7, nr. - 9, 000, bls Robertson, Lynn C. og Noam Sagiv, Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Oxord University Press, New York, 00. Samuel, Claude, Olivier Messiaen: Music and Color: Conversations with Claude Samuel, E. Thomas Glasgow þýddi úr rönsku, Amadeus Press, Portland, Oregon,199. Sagiv, Noam, Synesthesia in Persective í Synesthesia: Persectives rom Cognitive Neuroscience, Lynn C. Robertson og Noam Sagiv ritstj., New York, 00, bls Van Caen, Crétien, Synesthesia and Artistic Exerimentation, Psyche, (6), nóvember 1997, sótt 9. janúar, htt:// Mynd Sin Out: For ob Smithson, ljósmynd engin a Strabrecht College, sótt 16. október 01, htt:// 0

23 Viðauki - Fimm uglar, jórir ingur Hægt er að hlusta á strengjakvartettinn Fimm ugla, jóra ingur á etirarandi slóðum: I. Eyjan Iona: htts://soundcloud.com/baragisla/imm-uglar-j-rir-ingur-1 II. Í bjarnarhíði: htts://soundcloud.com/baragisla/imm-uglar-j-rir-ingur- Meðylgjandi eru nótur a verkinu og útskýringar. 1

24 Exlanations Fimm uglar, jórir ingur ~ Put only one inger on the note written and do not ress down. This is to create a harmonic-like eect. In the score you will ind the inormation you need to erorm this Stroke crystal-bowl with bow Y Drink water with straw Other: norm. = normale c.l. = col legno

25 Fimm uglar, jórir ingur I. Eyjan Iona ára Gísladóttir Violin I Violin II Viola Violoncello q=100 ~ O O ~ ~ ~ b b ~ ~ b~ Sul G Sul G ~ O ~ ~ ~ b izz O ~ j j 7 izz. arco izz. O O ~ ~ b b O b~ O b O ~ Ó izz. # O ~ O b arco b O ~ b izz. Ó izz. O ~ Ó # ~ ~ O bo arco

26 1 b arco Sul E b O n O # # w O O # Sul E arco ~ O ~ O ~ ~ O arco ~ O Sul G ~ O Sul C ~ ~ b~ O b~ O b ~ ~ bo 1 # ~ # O J J # b A bn # # # 6 # O O 6 ~ O 6 b b bo b O b J 6

27 # # bn b b b b # Sul E 6# # ~ O # # n n # b~ 6 b # n # 6 b # b# n~ O 6 ~ O Sul G Sul C O ~ izz. izz. O ~ ~ arco b ~ ~ b~ O b O w Ó izz. # Sul C O ~ O b b O b~ Ó izz. izz. ~ ~ ~ Ó # ~ ~ O arco

28 1 arco Sul G b b arco ~ O ~ # w b O n O O O O ~ ~ Sul E arco ~ O Sul C ~ O ~ ~ bo b bo b~ O b ~ ~ ~ O J J b bn # # 6 #O Sul G # O # # O # 6 ~ O 6 b O b bo b O J b 6

29 # # 6# # 6# # 6# # # b b n C bn j b b n b bn b b b b J J b b 6 b# b# 6 b # 60 # b # b n # b n b bb n n b b b # b# b# b b arco n izz. arco b n b b b n # # # b n bn b b izz. 6 6 b b b b b b b J b J izz. arco 6 b 6 b b b b b b b J n 6 b n bn b 6 b b n bn b J #

30 6 70 b b J bb b O O Sul G Sul G # b Sul G b bo n Sul G b bn b J 7 O O b O b b~ 6 O O O O b n O 6 Sul C bo O n n Ó Sul G bo 6 bn O bn bo b O ~ b 6

31 79 6 Ó b bo bo 7 6b~ b n b 6 col legno ~ # n j Sul C 6 b no b Ó Ó O Sul E # b b O Sul E bo Sul E O bn O b b Sul E O normale Sul G col legno normale # # # # O # # b j col legno # col legno r normale Sul C b

32 6 b # bo col legno normale b # # # # O Sul E col legno n O col legno j b Sul G b n O ~ bo col legno col legno normale col legno n# O O O D 90 normale Sul C b b b normale b b n b J O Ó normale b Sul G bo Ó bb R normale b

33 9 <b b b E n J b col legno b Ó normale b bw nw 9 col legno normale Ó b b w w j normale Ó w w col legno <b n b Ó normale w w col legno 97 # esressivo # Sul G esressivo j j j j O b J J J b O # J J J n J J O attaccare # b n b Ó

34 # n #J n b J b b b b J J J J J J J J J J J J # Ó b n b n b # Ó b n b J 10 b J b b J b b n J b - b J J J J J J J J J J ~ b n J J ~

35 b J b - J J J J J J J J b b b bnb J J J J J J J ~ b b J J 109 F b b b bn b b n bnbb Sul E J J b n Sul G b b J J J J J J J J b b J J Sul G b b bn

36 1 11 b n b b b n b n b b b n b n b n b n b b b b n b b n 11 b n b b b n b b b n b n b b n b b b b b b b n 116 j J b j j Sul C Sul G n j j j j J J J J

37 11 b n G J J # # Ó J J # # Ó 1 J J J J J J J J # # Ó # # Ó 11 # # # Ó # # r # # # # Ó # # Ó # # Ó # # # Ó # # Ó # # Ó # # # Ó # # Ó # # Ó

38 1 1 J # # # n # # # # R # # Ó # # # # Ó # # # # # Ó # # 16 # # n # # # # # R # # r # # # # R Ó # # # r 1 # # n # # b b b - R # # - n # b n # b n r # # n # bb R b r b b b n # b n r # # n b b R

39 11 b b b b b b R R b b 1 n b n bnb b n n b b b n b b b b bnb bn R b b bn b nb b b n R # b b H 1 attaccare b b r b b R n attaccare # r b b R # attaccare b b b n b b b R b b b n R # attaccare b b b b b b b b b n b n n # R R

40 16 16 # b n n # b n b b # <# Sul G izz. j j j b b Sul C izz. <# # j j j b b Sul G <# izz. b b n b n 1 b n # n b b b b n ## n # b b b # # b n b n b# n # # # n

41 10 # b # # n b arco b b b b b I b Sul G b j j j j 17 n # Ó arco b n n j n n # Ó arco b b b J 1 n b j j j j b j j j j J b J b b J J

42 1 1 # J J J J J b b J b 17 col legno # # normale # col legno normale Sul G col legno normale Sul G b b r col legno r Ó Ó

43 Fimm uglar, jórir ingur II. Í bjarnarhíði ára Gísladóttir Violin I Violin II 7 q = 0 Y Y Y Y Sul E O O Y Y Y Y b O b O Sul E O Viola 7 Sul G O O Y Y Y Y Violoncello 7b @ b O O Y Y Y Y O b n O screech with bow Y b col legno normale b bȯ

44 1 Y b b b bo n O b b Sul G izz arco Ó J b O j b b wy bo Y normale b j b Sul G bo j ~ w b # n J # n J no # O # ~ O 1 b b J n J Sul E b ~ O bn n ~ Y Sul E n ~ Y Sul E ~ Y O O Y b ~ Y bo b nb b n Sul ~ A ~ Y Y b~ Y

45 I I col legno norm. col legno bo b ~ Y normale # n r + Y j # O izz arco b~ col legno col legno b col legno Ó w + Y esressivo izz b normale J # n col legno normale Y slowly down E-string O Sul E O Y slowly down D-string O b O Y col legno b bo bn J b J b b J bn J b bnb J b

46 F F F screech with bow b j gliss slowly u string or the whole bar ~ b Sul E normale n Sul E b n O col legno gliss slowly u string or the whole bar ~ nbb n b b O b b nb - b - J gliss slowly u string or the whole bar b~ Sul C bw b b bb n b b b b b b O O 6 b Y screech with bow Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y b

47 F F 1 c.l. norm. c.l. norm. j j J # n # n J b b b n b J J bo slowly u string screech with bow O c.l. norm. norm. c.l. J b b n J normale slowly u string bo normale ~ Sul E w ~ Sul G - - b J n b b b b J n b b b~ b b n b b b b n b - b - b~ b b b J J J Sul D

48 6 q = 100 izz. b Ó Ó b J b J izz. b Ó Ó b b b b J J izz. Ó Ó j j izz. b c.l. izz. Ó b j j b j j arco b Ó Ó n J b J bn arco b b Ó Ó b b b J b b J 7 arco arco n b izz. arco b izz. izz. b j izz. n b j j Ó Ó J J b j n j j j j j j b J J J J b n J J # b J # b J b b b b b Ó Ó izz. c.l. izz. b J

49 61 Ó b b j b J b J J b b b b J J 7 Ó j j b J J izz. j j b b j j 6 b arco b arco arco Ó Ó n J b J b b R b Ó b b b J Ó Ó b j n J J j j j izz. 67 bn J J J J b b J b n J J arco J # J b j J n # b J

50 70 b b b nn b Sul E b n bo bn b n b b b b b b b b n n nn b b b n b n arco Sul G b n b b n n b b n bo bo bo b n b b n bn n b n 7 b n b b nb n b n n n b n b b n Sul G b b q = 0 b b no b b no Sul G b b no b Sul D Sul G n b n O b n b n O b b no

51 F F 9 7 Sul G - - # ~ b b J J J b n b J J Sul G b~ Sul G - b- b J J J b J Screech with bow norm. c.l norm. c.l. ~ bo slowly u w b ~ Y O Sul G slowly u string Sul E b O J J J b J b b b J b b Sul E J b b b c.l. c.l. normale norm. screech with bow j b j b b b

52 F F F 10 6 Y Y Y Y O b b Y Y Y Y O b b Y Y Y b b Sul G normale b b n O b Sul G b 91 n b b Sul E O b bnbn bn n nb Sul E b n b b slowly u string bo Y Y bn n b b slowly u string Sul G bo O Y Y Y n b n b slowly u string no Y Y

53 96 b 1 b b b J b n b 11 b n 1 b Y O ~ Y boo 1 b Y O Sul G b Y ~ O 1 Y j Ẏ O Sul @ ~Y ~ Y ~ Y Sul G b~ Y ~ Y Y Sul C col legno b~ ~Y Y Y