Netla Veftímarit um uppeldi og menntun

Transcription

1 Menntavísindasvið Háskóla Íslands Sproti birtur 15. mars 2013 Sigurrós Erlingsdóttir Starfskenning mín Skóli er námssamfélag byggt á jafnrétti,virðingu, ábyrgð og samkennd Hér birtir höfundur hugmyndir sínar um starf sitt, segir frá því hvaðan þær eru upprunnar og lýsir sýn sinni um góðan skóla. Höfundur er kennslustjóri við Menntaskólann við Sund og hefur verið þar íslenskukennari um árabil. My professional theory of practice: School is a learning community based on equality, respect, responsibility and compassion Here the author recites her ideas about her work as a teacher, explains where they come from and describes her vision of a good school. The author is teaching manager at a secondary school in Reykjavik, Menntaskolinn vid Sund, and has been a teacher in Icelandic at the same institute for many years. Starfskenning er safn hugmynda sem við byggjum starf okkar á. Hún hjálpar okkur að halda vöku okkar og forðar okkur skólafólki frá að gleyma að við völdum okkur kennslu og skólastjórnun til að koma góðu til leiðar. Hafdís Ingvarsdóttir (2004) notar hugtakið starfskenning um persónulegar kenningar kennara um starf sitt (bls. 39). Hér á eftir fer starfskenning mín sem stjórnanda í framhaldsskóla, byggð á verkefni sem ég vann í stjórnendanámi mínu við San Diego-háskóla vorið 2007 en endurskoðuð í ljósi reynslunnar og nýrra hugmynda. Starfskenningu mína birti ég sem innlegg í umræðu um starf skólastjórnenda og kennara en einnig er það von mín að hún geti orðið skólafólki hvatning til að skrá starfskenningu sína. Svo lengi lærir sem lifir. Ungbörn læra að brosa og ganga, börn að lesa og skrifa, fullorðnir læra ný tungumál, nýja færni og nýjar vinnuaðferðir. Menntun á rætur í reynslu hvers og eins og menntun og reynsla skipta sköpum í þroska sérhvers manns. Tilgangur skólans er að auðvelda nám og tryggja að allir þegnar samfélagsins öðlist trausta menntun. Brýnt er að hjálpa nemendum að skilja mikilvægi menntunar og vinna að því að þeir/ þær 1 fái notið námsins. Ég hef trú á því dýrmæta hlutverki skólans að kenna nemendum að virða aðra og sýna þeim umhyggju og efla og viðhalda jafnrétti. Samkennd með öðrum á að vera einn af hornsteinum skólans. 1 Þegar ég vísa til einstaklinga eða hópa sem í samhenginu geta verið bæði karlar og konur nota ég bæði karlkyns- og kvenkynsmyndir orða. 1

2 Heimspeki menntunar Amma mín og mamma höfðu báðar trú á menntun og skólagöngu. Mér er minnisstætt að amma gaf mér tíu króna seðil þegar ég lauk níu ára bekk. Þetta var mikill fjársjóður á tímum þegar kúlubrjóstsykur kostaði 10 aura og í huga mér undirstrikar þessi gjöf ömmu trú hennar á skólagöngu. Bæði amma og mamma trúðu því að menntun væri undirstaðan í samfélagi jafnréttis og réttlætis. Skólinn er miðstöð menntunar þar sem nemendur eiga að fá tækifæri til að öðlast skilning og færni til að blómsta sem einstaklingar. Skólinn á að endurspegla menningu umhverfisins en einnig að leggja áherslu á víðsýni og kenna virðingu fyrir annarri menningu. Ég sé fyrir mér skóla sem eflir samvinnu milli allra í skólasamfélaginu en dregur úr samkeppni því aðeins með samstarfi getur okkur mönnunum tekist að halda við gæðum jarðar (Suarez-Orozco og Sattin, 2007). Að mínum dómi ætti menntun að hafa að markmiði að skapa samkennd og virðingu fyrir öllum mannverum í hugum nemenda. Hlutverk skólans er að stuðla að jafnrétti í kennslustofunni og í skólasamfélaginu og skapa þannig fyrirmynd að jafnréttissamfélagi. Umhyggja og samkennd í garð nemenda og skólasamfélagsins á að vera ein af grunnstoðum skólans. Heimspeki stjórnandans Sem unglingur naut ég þess að fara í sveit á sumrin. Bóndinn ræddi við mig um hvenær og hvernig við skyldum sinna ýmsum verkum. Hann sýndi mér virðingu með því að ráðgast við mig um verkefnin sem fyrir lágu og skapaði þannig áhuga og vilja hjá mér til að sinna vinnunni. Þessi reynsla skapaði með mér grunn að heimspeki stjórnandans sem felst í samráði við starfsfólk. Starfsfólk þarf að finna að því sé treyst og það virt að verðleikum. Því ættu stjórnendur að forðast að vinna verk sín í einangrun en dreifa verkefnum og völdum og muna að hrósa fólki. Brýnt er að stjórnendur hlusti á samstarfsfólk sitt og leiti einnig leiða til að styrkja það og efla í starfi. Stjórnendur verða að hafa skýra skólasýn og fylgja henni eftir bæði með orðum og gerðum. Rík sjálfsþekking er forsenda þess að stjórnendur geti sýnt öðrum virðingu og hvatt fólk til að gera sitt besta. Í bók sinni The courage to teach (1998) hugleiðir Parker J. Palmer sjálfsþekkingu og ótta einstaklinga við að mistakast. Hann leggur áherslu á að stjórnendur verði að þekkja bæði styrk sinn og veikleika og ekki vera hræddir/hræddar við að sýna að þeir/þær eigi sér veikar hliðar. Áhrifarík leið til að auka sjálfsþekkingu og þar með að bæta starfsaðferðir sínar er regluleg ígrundun (McIntosh, 2010). Ígrundun byggist á nokkrum grunnatriðum þar sem eitt hið mikilvægasta er íhugun, að staldra við, tæma hugann og leita inn á við. Að ígrunda felur einnig í sér að grafast við fyrir um gerðir sínar og hugsanir ásamt því að skoða og endurskoða dagleg störf á gagnrýninn en jafnframt uppbyggilegan hátt. Ég sé fyrir mér skóla þar sem ígrundun tilheyrir daglegu skólastarfi. Nemendasýn Það er mikilvægt að virkja áhuga nemenda og hjálpa þeim að hafa trú á sjálfum sér. Því óska ég þeim að fá kennara sem hrósa þeim og hvetja en gera jafnframt kröfur til þeirra. Kennarar verða að leiðbeina nemendum til að horfast í augu við ábyrgð sína og fá þá/þær til að skilja og meta mikilvægi menntunar. Í bókinni Join the club: How peer pressure can transform the world (2011) fjallar Tina Rosenberg meðal annars um jafningjahópa og þau áhrif sem þeir geta haft á viðhorf fólks og ég tel að skólinn geti nýtt sér hugmyndir Rosenberg til að virkja nemendur í mótun skólastarfsins. Jafningjahópar þar sem nemendur með slaka mætingu deila reynslu sinni og hjálpast að gætu til að mynda stuðlað að bættri mætingu. Ég sé fyrir mér skóla þar sem nemendur eru skapandi í námi sínu og þora að taka áhættu en fá ekki skammir fyrir mistök. Ég sé fyrir mér námssamfélag sem þar sem samkennd og fjölbreytileiki fær notið sín og gleði ríkir yfir menntuninni. 2

3 Starfskenning mín: Skóli er námssamfélag byggt á jafnrétti, virðingu, ábyrgð og samkennd. Skólastjórinn minn í barna- og gagnfræðaskóla hafði trú á samkomum á sal og hélt oft langar ræður þar sem hann ræddi um siðfræði, aga, trú og velferð. Stundum kallaði hann okkur á sal einungis til að standa þögul og ígrunda daginn eða vikuna. Hann sýndi okkur alltaf að við ættum skilið það besta og kom fram við okkur eins og málsmetandi einstaklinga. Nú skil ég að skólastjórinn var með þessum samkomum að ala með okkur nemendum vissu um að skólinn okkar treysti því að við legðum okkur fram og værum tilbúin til að axla samfélagslega ábyrgð. Ég sé fyrir mér skóla þar sem nemendur læra að bera ábyrgð á gerðum sínum og skilja að þeir/þær eru hluti af samfélagi sem treystir þeim til að hegða sér af heiðarleika og réttsýni. Kennarasýn Fyrsti kennarinn minn byggði upp sterka og jákvæða sjálfsmynd meðal nemenda sinna. Með því að sýna umhyggju, stuðning og hvatningu til að gera betur hjálpaði hún mér til að trúa á sjálfa mig. Hún var áhugasöm og hæfileikarík kennslukona. Þegar ég hugsa til baka til hennar og annarra kennara sem hafa kennt mér sé ég að þau, sem voru afburðagóð, báru umhyggju fyrir nemendum, hrósuðu bekknum og einstaklingum og sýndu nemendum traust og virðingu. Þau ætluðust einnig til mikils af nemendum sínum og umbáru ekki leti og trassaskap. Enda þótt þau beittu ólíkum kennsluaðferðum áttu þau það sameiginlegt að hafa ríkan áhuga á starfinu. Parker J. Palmer (1998) leggur áherslu á að góð kennsla spretti af sjálfsmynd og heilindum kennarans" (bls. 10). Ég sé fyrir mér skóla þar sem markmiðið er að hjálpa kennurum til að styrkja sjálfsmynd sína og vinna af heilindum. Það er hægt með opinni og heiðarlegri umræðu, virðingu í garð annarra og með því að sjá til þess að í skólanum sé bæði samhjálp og ráðgjöf fyrir einstaklinga. Skólasýn Ég sé fyrir mér skólastofnun sem faglegt námssamfélag (Eaker, Dufour og Dufour, 2002; Dufour, Dufour, Eaker og Many, 2006) þar sem allir/allar í stofnuninni eru í stöðugu námi og styrkja hæfni sína til að vinna ötullega saman að settu marki. Skólinn sem faglegt námssamfélag verður að setja sér fá og skýr markmið sem allir/allar í skólanum þekkja og sameinast um (Schmoker, 2006). Skólinn sem faglegt námssamfélag allra þarf að verða ein af grunnstoðum menntakerfisins. Kennarar, stjórnendur og allt starfsfólk ekki síður en nemendur eru hluti af lærdómssamfélagi. Stjórnendur þurfa að ganga á undan með góðu fordæmi. Gera verður ráð fyrir tíma til lestrar og umræðna fyrir kennara, stjórnendur og annað starfsfólk sem og aðra sem tengjast skólanum til að undirstrika gildi menntunar. Nauðsynlegur stuðningur þarf að vera fyrir hendi svo námssamfélagið geti eflt og bætt menntun allra. Áhrifarík leið til að stuðla að kraftmiklu námssamfélagi er að stjórnendur fari reglulega í kennslustundir; þannig sjá þeir/þær hvernig markmiðum skólans er fylgt, samræður milli kennara og stjórnenda um námið verða markvissari og stjórnendur fá tækifæri til að skoða og greina verkefni nemenda (Nidus, 2011). Námssamfélag, þar sem kennarar og allt annað starfsfólk er stöðugt að auka við menntun sína, sýnir og kennir nemendum hvernig námsmenn eiga að vinna, bætir starfsanda og eflir starfsfólk. Fagmennska efld Starfendarannsóknir eru besta aðferðin sem ég hef reynt til að efla fagmennsku kennara og annarra starfsmanna. Jean McNiff (2010, 2012) hvetur til starfendarannsókna í skólum því þær gefi kennaranum tækifæri til að rannsaka og skrásetja starf sitt. Rannsóknin beinist að raunverulegu starfi innan kennslustofunnar eða skólans og starfendarannsóknir styrkja þátttakendur í starfi sínu og efla faglega umræðu í skólunum. Með því að leggja stund á starfendarannsókn öðlast kennarinn þekkingu og hæfni til að tala um starf sitt og fagmennska hans/hennar vex. Kennarinn valdeflist (Edda Kjartansdóttir, 2011) um leið og hann/hún öðlast yfirráð yfir þekkingunni sem rannsóknin skapar. Paul McIntosh (2010) bendir á að starfendarannsóknir efli ekki síður skjólstæðinga þess sem gerir rannsóknina; 3

4 starfendarannsóknir í skólum koma því einnig nemendum og námi þeirra til góða. Starfendarannsóknir eru ekki bundnar við kennara heldur henta öllum starfsgreinum innan skólans og þær stuðla að samkennd og samræðu um skólastarfið milli kennara og annarra starfsmanna. Jean McNiff (2010) lýsir starfendarannsókn sem eins konar spíral og sjái rannsakandinn að leiðrétta þurfi kúrsinn einhvers staðar á miðri leið þá gerir hann/hún það og markar svo nýja stefnu. Ég sé fyrir mér skóla þar sem rými er gefið fyrir samvinnu kennara og annarra starfsmanna til að stunda starfendarannsóknir undir handleiðslu ráðgjafa þannig að allt starfsfólk nái að vaxa í starfi. Framtíðarsýn um hvernig starfskenning geti orðið að veruleika Stjórnandi verður að hegða sér í samræmi við starfskenningu sína og framtíðarsýn. Starfskenningin verður að vera skýr og stjórnandi verður að útfæra hana í samstarfi við samstarfsfólk sitt eigi hún að verða að veruleika. Það er einnig mikilvægt að horfast í augu við breytingar sem starfskenningin og framtíðarsýnin geta haft í för með sér. Grundvallarbreytingar verða einungis með kröftugu innleggi stjórnanda sem og samstarfi og samstöðu um breytingarnar. Stjórnandinn og stjórnendateymið verða að nota starfskenningu og framtíðarsýn til að skapa jafnræði, virðingu og samkennd innan skólasamfélagsins. Starfskenning mín á sér rætur í fjölbreyttri reynslu minni af skólastarfi. Meistaranám mitt i stjórnun gaf mér styrkan grunn til að viðhalda sýn minni og kynni mín af starfendarannsóknum hafa styrkt þann grunn enn meir. Ég hef löngun til og ánægju af að vinna með öðrum, læra af þeim og kenna í jákvæðu, öruggu umhverfi og hvetjandi. Þessi löngun mín mun hjálpa mér að láta starfskenningu mína rætast. Heimildir Dufour, R., Dufour, R., Eaker, R. og Many, T. (2006). Learning by doing: A handbook for professional learning communities at work. Bloomington, IN: Solution Tree. Eaker, R., Dufour, R. og Dufour, R. (2002). Getting started: Reculturing schools to become professional learning communities. Bloomington, IN: National Educational Service. Edda Kjartansdóttir. (2010). Starfendarannsókn til valdeflingar. Ráðstefnurit Netlu - Menntakvika Sótt 20. september 2011 af alm/007.pdf Hafdís Ingvarsdóttir. (2004). Mótun starfskenninga íslenskra framhaldsskólakennara. Tímarit um menntarannsóknir, 1, McIntosh, P. (2010). Action research and reflective practice: Creative and visual methods to facilitate reflection and learning. Oxon: Routledge. McNiff, J. (2010). Action research for professional development. Dorset: September Books. McNiff, J. (2002). Booklet. Sótt 13. mars 2012 af Nidus, G. og Sadder, M. (2011). The principal as formative coach. Educational leadership, 69(2), Palmer, P. J. (1998). The courage to teach: Exploring the inner landscape of a teacher s life. San Francisco, CA: Jossey-Bass Publishers. Rosenberg, T. (2011). Join the club: How peer pressure can transform the world. New York, NY: W.W. Norton and Company. 4

5 Starfskenning mín: Skóli er námssamfélag byggt á jafnrétti, virðingu, ábyrgð og samkennd. Schmoker, M. (2006). Results now: How we can achieve an unprecedented improvements in teaching and learning. Alexandra, VA: ASCD. Suarez-Orozco, M. M. og Sattin, C. (2007). Wanted: Global citizens. Educational leadership, 64(7), Sigurrós Erlingsdóttir. (2013). Starfskenning mín: Skóli er námssamfélag byggt á jafnrétti, virðingu, ábyrgð og samkennd. Netla Veftímarit um uppeldi og menntun. Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Sótt af 5