Hvað merkir samábyrgð yg í kennaranámi?

Transcription

1 Kennaramenntun í deiglu Hvað merkir samábyrgð yg í kennaranámi? Þuríður Jóhannsdóttir, lektor Erindi í fundaröð Menntavísindasviðs um menntun kennara 18 maí 2010

2 Til umræðu Verkefni idagsins í kennaramenntun snýst ýtum hvernig við hyggjumst skipuleggja fimm ára kennaranám og umræðan snýst um hvernig á að nýta þau tvö ár sem nú bætast við Jafnframt hefur við Menntavísindasvið HÍ verið unnið að þróun þess hluta kennaranáms sem fram fer á vettvangi með samningum við hi heimaskóla sem óskað ókðhf hafa eftir að samvinnu við kennaradeildina Ég ætla að fjalla um ólíkar leiðir sem fara mætti og mikilvægi þess að tengsl kenninga og starfs á vettvangi rofni ekki Rætt verður um hugtakið ábyrgð og lagt til að hugtakið samábyrgð verði notað sem leiðarljós í umræðu um þróun kennaramenntunar 2

3 Skólar sem vettvangur kennara- menntunar Háskólar sem vettvangur kennaramenntunar Víðtækari viðfangsefni í starfi kennara, aukin áhersla á samfélag skóla og samvinnu kennara Lengri akademísk menntun Rök: kennarastafið er að verða flóknara og kennarar þurfa að tileinka sér flóknari hugtök og kenningar til að undirbúa til fyrir kennarastarfið. Þess vegna þarf lengra nám í háskóla. Hefðbundið þriggja ára kennaranám í háskóla með u.þ.b. tólf vikna vettvangsnámi í skólum (grunnskólakennarar, minna fyrir framhalsskólak.) Þróunarstarf sem vinnur að því að útvíkka viðfang kennaramennunar Meira vettvangstengd kennaramenntun Rök: kennarar þurfa að öðlast meiri færni í að takast á við praktíska kennslu í skólunum og árangursríkara er að þjálfa færni itil kennslustarfa í skólum en í háskólum Þörf fyrir aðferðir til að styrkja markvisst þróunarstarf Hefðbundin viðfangsefni í starfi kennara athygli beinist að færni einstaklinga 3

4 Þó Þróunarstarf ffl felur í sér Að útvíkka viðfang kennaramenntunar í samvinnu skóla og háskóla Þróunarvinna í þremur þrepum byrja á samhæfingu þróa samvinnu þróa samskiptahætti Unnið er að því þíað komast að samkomulagi um sameiginlegt viðfang (e. shared object) skóla og kennaramenntunar Lagt til að hugtökin ábyrgð einstaklinga, samábyrgð vinnufélaga og ábyrgð stofnana (líka samábyrgð þeirra) séu vænleg til að stykja slíka þróunarvinnu Lagt til að hugtakið Samábyrgð að deila ábyrgð verði leiðarljós í þeirri þróunarvinnu sem við stöndum frammi fyrir hér og nú 4

5 Þrep í þróun skv. Engeström og kenningu um víðfeðmt eða útvíkkað nám (e. expansive learning theory) 1. Samræming þar geta orðið árekstrar (conflicts) á milli viðfangsefna sem valda vandræðum 2. Samvinna sem beinist að því að þróa sameiginlegan skilning á viðfangsefninu (shared object) 3. Samskipti Hvernig ersamskiptum háttað? Gerendur setja spurningarmerki bæði við viðfangið og vinnulagið/handritið (script) Þegar skipt er fá frá samræmingu yfir í samvinnu og samskipti hefur það í för með sér að viðfangið verður víðtækara (e. expansion of the object) 5

6 Hver ber ábyrgð? Hver hefur stjórnina? Samhæfing eða samkomulag um verkaskiptingu ki á milli háskóla og skóla Einstaklingar sem málið varðar (s.s. leiðsögukennarar í skólum ogí háskólanum) koma sér saman um hvernig skipta skuli ábyrgð á tilteknum þáttum í náminu Stofnanir sem málið varða koma sér saman um hvernig skipta skuli ábyrgð á tilteknum þáttum í náminu Háskólar og skólar þróa samvinnu sín á milli Stofnanir sem málið varða deila með sér ábyrgð Hér vantar einn mikilvægan aðila sem líka ber ábyrgð. Hvern? 6

7 Líkan tveggja starfsemiskerfa þar sem viðfang starfseminnar skarast Hér skólar og kennaramenntun Lagt til að koma á fót breytingastofu (e. change laboratory) þar sem fulltúar beggja kerfa vinna saman að samræmingu og samvinnu; fyrst um viðfangsefni sem skarast, síðar að þróun samvinnu sem byggist á sameiginlegum skilningi á viðfangsefninu. Hér er kennaraneminn mikilvægur aðili þar sem hann ferðast á milli kerfa og þekkir þau bæði (boundary-crossing) 7

8 Skólar sem vettvangur kennaramenntunar Háskólar sem vettvangur kennaramenntunar Víðtækari viðfangsefni í starfi kennara aukin áhersla á samfélag skólans og samvinnu kennara Lengri akademísk menntun Rök: kennarastafið er að verða flóknara og kennarar þurfa að tileinka sér flóknari hugtök ogkenningar til að undirbúa til fyrir kennarastarfið. Þess vegna þarf lengra nám í háskóla. Hefðbundið þriggja ára kennaranám í háskóla með u.þ.b. tólf vikna vettvangsnámi í skólum (grunnskólakennarar, minna fyrir framhalsskólak.) Að taka ábyrgð Sem einstaklingar í hlutverki sínu Samábyrgð hópa sem vinna saman Stofnanir bera sem slíkar ábyrgð yg á hlutverki sínu Stofnanir læri að deila ábyrgð, vinna saman á stofnanagunni Meira vettvangstengd kennaramenntun Rök: kennarar þurfa aðöðlast meiri færni í að takast á við praktíska kennslu í skólunum og árangursríkara er að þjálfa færni itil kennslustarfa í skólum en í háskólum Tillaga að hugtökum og sem nota má sem leiðarljós í þróunarvinnu Hefðbundin viðfangsefni í starfi Hefðbundin viðfangsefni í starfi kennara athygli beinist að færni einstaklinga 8

9 Hvað merkir samábyrgð á stofnanagrunni? Þetta hugtak kom upp við greiningu á upphafi fjarnámsins við KHÍ árið 1993 Fjarnámið 1993 var sett á fót til að svara langvarandi þörf fyrir réttindakennara í grunnskólum í dreifbýli Fræðlsuskrifstofurnar sem þá voru, grunnskólarnir þar sem kennaraskortur var viðvarandi og Kennaraháskólinn sem stofnanir svöruðu þessari þörf með því að vinna saman að því að koma á fót fjarnáminu Grasrótarhreyfing fámennra skóla í dreifbýli sem hófst hjá Pétri á Kópaskeri og höfðu þá hugsjón að allir skólar á Íslandi gætu tengst netinu gegndi mikilvægu hlutverkií að gera þetta mögulegt Í upphafi lögðu allir þessir aðilar sitt af mörkum með því að skipta með sér verkum og samhæfa það sem þurfi að gera til að koma á fót og láta fjarnámið ganga. Samábyrgð á stofnanagrunni varð til sem svar við þörf fyrir að víkka út kennaramenntunina með því að bjóða uppá nýtt form kennaramenntunar sem frávik frá því hefðbundna 9

10 Samábyrgð hóps vinnufélaga Greining á gögnum byggð á viðtölum við kennaranema í fyrsta hópnum í fjarnáminu sýna hvernig samábygð vinnufélaga (e. collective responsibility) skiptir sköpum Hópur sex kvenna sem voru að kenna sem leiðbeinendur í Sjávarbakkaskóla voru gagnrýnar á skólastarfið og fundu hjá sér þörf til að vinna að breytingum. Með því að líta á uppeldi nemenda sem viðfangsefni skólans og með framtíð barnanna í bænum að leiðarljósi víkkuð þær út (e. expanded) skilining sinn á hlutverki skólans. Í framhaldinu þrýstu þær á um að fjarnáminu yrði komið á laggirnar Þegar þær voru byrjaðar í náminu fóru þær að vinna að skólaþróun Þær byrjuðu á að reyna að breyta hvernig kennarara töluðu um nemendur Fóru að tala um hvað hægt væri að gera fyrir nemendur í staðinn fyrir að tala um hvað tregir og latir þeir væru Þær litu á þróunarvinnuna sem sameiginlegt verkefni kennara í skólanum Þær vildu breytingar ekki bara í eigin kennsluháttum heldur breytingar á stofnanastigi sem tæki til alls skólans 10

11 Þríhyrningslíkan af starfsemi Sjávarbakkaskóla Orðræða kennara Kennsluaðferðir Fólk tilbúið að takast á við næstu verkefni í lífinu Hópur sex leiðbeinenda Útvíkkaður skilningur á nemendum Reglur Samfélag skólans Verkaskipting 11

12 Hi Hringrás víðfeðms ð (útvíkkaðs) náms Continuing development Activity II Need state Activity I Primary contradiction Need state 1. Questioning 5. Consolidating, Reflecting Quaternary contradictions Realignment with the neighbours 4. Implementing the new model Tertiary contradiction Resistance Secondary contradiction Double bind 2A. Historical analysis 2B. Actual empirical analysis 3. Modeling the new solution 12

13 Þróunin í Sjávarbakkaskóla sem hringrás útvíkkaðs náms Starfsemi II Sjávarbakkaskóli Samábyrgð á stofnanastigi sem greind var í orðræðu kennara Sjávarbakkaskóli 1992 Þörf fyrir breytingar Fyrsta stigs mótsetningar í viðfangi skólastarfseminnar. Hópur kennara hefur efasemdir um skólastarfið Orðspor skólans Áhyggjur af börnum sem gengur illa Þróunarstarf Andstaða Þriðja stigs mótsagnir Aukið sjálfstraust Starfsánægja Breyttar aðferðir: nýjar leiðir í kennslu og skólastarfi og breyttri orðræðu. Hlutverk skólans Kennsla uppeldi Hlutverk skólans í framtíð tíðbarna Annars stigs mótsetningar Á milli breytts skilings á nemendum og skólastarfsins eins og það var þ.m.t. hvernig kennarar töluðu um nemendur. Þörf fyrir annars konar verkfæri. Breytta orðræðu og annars konar aðferðir til að koma til móts við alla nemendur. Samábyrgð vinnufélaga Atbeini (e. agency) Nýta fjanámið sem tvöfalt áreiti til stuðnings við þróunarvinnu 13

14 Hvað segir þessi saga okkur? Hún er dæmi um hvernig kennaranemar sem eru að kenna nota samábyrgð hópsins til að koma af stað tðskólaþróun ó Hún eflir skilning á hvernig undirliggjandi mótsetningar (e. contradictions) í starfsemi lýsa sér á yfirborðinu í óánægju sem veldur því að fólk finnur fyrir þörf til að vinna að breytingum Hún setur fram þá tilgátu að kennaranámi í fjarnámi geti þjónað hlutverki tvöfalds áreitis (e. double stimulation)í skólaþróun þ.e. stutt þróunarvinnu (fyrstaáreitið er viðfangsefnið sem kallará breytt vinnulag) Hún leiðir hugann að hugtakinu boundary crossing og gildi þess að tengja praktískt nám á vinnustað við fræðilegt nám í háskóla 14

15 Rannsókná kennaranemum sem kennaumleið og þeir voru innritaðir í kennaranám í fjarnámi Hvernig þil þeir læra með þí því að fara á milli skóla og háskóla (e. boundary crossers) Hvernig þeir læra að vera kennarar í heimaskólum sínum Hvernig þeir læra að vera nemendur í fjarnáminu Hvernig kennslan styður tð námið og námið iðkennsluna Greiningar á námsferli þeirra í ljósikenninganna um víðfeðmt eða útvíkkað nám mætti nota sem skýringardæmi til stuðnings í þróunarvinnu 15

16 Frumkvæði og ábyrgð Fólk lærir þegar þg það fæst við mótsetningar sem eru innbyggðar í starfsemi sem þeir taka þátt í Mótsetningar koma í ljós sem togstreita og truflanir í starfseminni sem verður að komast yfir og leysa úr til að halda starfseminni gangandi g Fyrsta stigs mótsetningar í viðfangi starfsemi koma oft fram í tlifólk tali fólks (gerenda í starfsemi) sem þörf fyrir breytingar Til að geta unnið að breytingum þarf fólk (starfendur) atbeina (agency) til að taka frumkvæði og ábyrgðartilfinningu 16

17 Sara í Strandarskóla Atbeini og einstaklingsábyrgð Starfsemiskerfi Strandarskóla gerir ráð fyrir að kennarar séu ábyrgir fyrir sínum bekk sem einstaklingar (e. individual d d lresponsibility) bl Í skólastofunni hafa þeir svigrúm atbeina (agency) til starfa og þurfa ekki að komast að samkomulagi við aðra kennara um það Námsferli Söru í að læra að vera kennari er hér tekið sem dæmi og líkan af þróun kennara í starfi á vettvangi skólastarfs þar sem einstaklingsábyrgð g er skilgreind sem mikilvægt hugtak 17

18 Þríhyrningslíkanið af starfsemi Strandarskóla Fjölbreyttar kennsluaðferðir og val til að mæta ólíkum nemendum Læs og skrifandi Mikilvægt fyrir framtíðina Sara Nemendur eru börn með tilfinningar Fólk sem þarf að hlusta á og virða Reglur Hver kennari ábyrgur fyrir sínum bekk Samfélag skólans Verkaskipting 18

19 Nám Söru tengt við skólaþróun í Strandarskóla í ljósi hringrásar víðfeðms (útvíkkaðs) náms Áframhaldandi þróun veltur á að hópur vinnufélaga eða skólinn sem stofnun geri eitthvað til að komast yfir þriðja stigs mótsetningar. Þarf kerfið að bregðast við með því að breyta reglum? Activity II Strandarskóli Þörf fyrir breytingar Nemendur með mismunandi þarfir Fyrsta stigs mótsetningar í viðfangi skólans Agastjórn menntun Sara hefur efasemir um skólastarfið finnst það staðnað Kemur auga á þörfina fyrir að hugsa um nemendur sem ólík börn með tilfinningar Þriðja stigs mótsetningar Breyttar aðferðir Söru hafa ekki áhrif í skólanum sem heild Sumir kennarar hafa tekið upp hennar aðferðir á einstklings grundvelli Rof í þróuninni : Kerfisþróun ekki sýnileg Skólastjórar voru í pattstöðu. Höfðu áttað sig á þörf fyrir breytingar án þess að geta fundið leið til að þróa starfsemina á kerfisgrundvelli Nýjar aðferðir prófaðar í framkvæmd Kennsluaðferðir Nýjar aðferðir við agastjórnun og námsmat Annars stigs mótsetningar á milli viðfangs og verkfæra kennsluaðferða Breyttur skilningur kl á nemendum er forsenda fyrir breyttum kennsluaðferðum sem koma til móts við mismunandi nemendur og öfugt. Breyta þarf aðferðum við agastjórnun og námsmat Ábyrgðarkennd á framörum nemenda studdi hana í að gera eitthvað til að þróa sína kennslu Að vera í fjarnáminu studdi hana 19

20 Þó Þróunarstarf ffl felur í sér Að útvíkka viðfang kennaramenntunar Þróunarvinna í þremur þrepum byrja á samhæfingu þróa samvinnu þróa samskiptahætti Unnið er að því að komast að samkomulagi um sameiginlegt viðfang (e. shared object) skóla og kennaramenntunar Lagt ttiltil að hugtökin ábyrgð einstaklinga, samábyrgð vinnufélaga og ábyrgð stofnana (líka samábyrgð þeirra) séu vænleg til að stykja slíka þróunarvinnu Lagt til að hugtakið Samábyrgð að deila ábyrgð verði leiðarljós í þeirri þróunarvinnu sem við stöndum frammi fyrir hér og nú 20