Die waarde van die aarde

Size: px

Start display at page:

Download "Die waarde van die aarde"

John Carson
5 years ago
Views:

9 Die waarde van die aarde Lees en kyk: Gedigte en foto s Pre-lees: Kyk na die foto s.

Kolkolkameelperd Kolkolkameelperd kop omhoog en nek na bo (Uit: Pret met poësie, Human & Rousseau,

sy lyf en kop hoog in die lug. Watter twee liggaamsdele van die kameelperd word in die gedig genoem?

en kyk na die vlakvark opgewonde die renoster die leeu die olifant die buffel ek hoor die skreeu van

vir juniors, Tafelberg, 1993) kameelperd jagluiperd Die digter T.T. Cloete beskryf hoe hy op n warm dag in die Krugerwildtuin ry.

1 9 Die waarde van die aarde Lees en kyk: Gedigte en foto s Pre-lees: Kyk na die foto s. Tydens lees: Lees die uittreksels uit gedigte oor die diere, blomme en berge in ons land. Kolkolkameelperd Kolkolkameelperd kop omhoog en nek na bo (Uit: Pret met poësie, Human & Rousseau, 1992) kameelperd met kolle Lees en kyk Suid-frika het pragtige natuurskoon (scenery). Ons moet almal help om dit te bewaar! Die digter Boerneef beskryf (describes) in hierdie gedig die kameelperd (giraffe) se kolle (spots) op sy lyf en kop hoog in die lug. Watter twee liggaamsdele van die kameelperd word in die gedig genoem? bewaring ek ry in die hitte warm weer van die krugerwildpark daar sit ek op naalde en litte wakker en en kyk na die vlakvark opgewonde die renoster die leeu die olifant die buffel ek hoor die skreeu van die visarend die jagluiperd snuffel ruik aan my jaguar se metaal ( ) Jaguarmotor (Uit: Nuwe verseboek vir juniors, Tafelberg, 1993) kameelperd jagluiperd Die digter T.T. Cloete beskryf hoe hy op n warm dag in die Krugerwildtuin ry. Hy sien baie diere. Hy sien ook n jagluiperd (cheetah) wat aan sy Jaguarmotor ruik (smells). Watter ses diere en een voël word in die gedig genoem? 96 Kwartaal 12 Week 71 en 82

Lees en kyk Namakwaland Op die groot saaidag van die heelal het reeds n entjie duskant Wuppertal oor die kaal Noordweste n sakkie van die Heer se beste saad per ongeluk gelek, gelek en uitgeval Toe

Opperman sê toe God die aarde gemaak het, het n sakkie blomsaad (packet of flower seed) per ongeluk (by accident) uitgelek (trickled out). Dit is hoekom die blomme in Namakwaland so mooi is.

2 Lees en kyk Namakwaland Op die groot saaidag van die heelal het reeds n entjie duskant Wuppertal oor die kaal Noordweste n sakkie van die Heer se beste saad per ongeluk gelek, gelek en uitgeval Toe God die aarde geskep het n dorp (Uit: Versreise, Nasou Via frika, 2004) Die digter D.J. Opperman sê toe God die aarde gemaak het, het n sakkie blomsaad (packet of flower seed) per ongeluk (by accident) uitgelek (trickled out). Dit is hoekom die blomme in Namakwaland so mooi is. Watter twee woorde rym met heelal? Watter woord rym met Noordweste? Van al my land Van al my land se Tafelberge is daar vir my maar twee dis die Tafelberg by Boplaas en sy Ouboet by die see (Uit: Versreise, Nasou Via frika, 2003) Die digter Boerneef praat oor twee Tafelberge. Die een is op die plaas Boplaas (naby Ceres) en die ander een is die beroemde Tafelberg in Kaapstad. Kies die regte woord: Die woord Ouboet in dié gedig verwys na die (groter/kleiner) Tafelberg (deur/by) Kaapstad. Post-lees: Groepbespreking Watter van die plekke of diere sou jy graag wou sien? Skryf n lysie neer. Vergelyk jou lysie met jou maats s n. Lewer verslag oor almal se keuses en hou n groepbespreking. Lesreeks Lesreeks 9: Die waarde 7: Kos is van op die aarde tafel! 97

Luister en praat Luister en praat: n Liedjie as teks Pre-luister: Luister na die woorde van Laurika Rauch se liedjie wat die onderwyser vir jou gaan voorspeel of

branders: breakers; golwe wat op die strand breek draf: jog; stadig hardloop goeiemôre: good morning; hoe n mens in die oggend groet golwe: waves; die groot

in the sky; wolke draai in die lug rond Tydens luister: Luister na die liedjie op CD of wat voorgelees word en maak aantekeninge.

3 Luister en praat Luister en praat: n Liedjie as teks Pre-luister: Luister na die woorde van Laurika Rauch se liedjie wat die onderwyser vir jou gaan voorspeel of lees. Jy gaan twee of drie keer daarna luister. Bestudeer die woordeskat. Teken die see, die strand en die berg terwyl julle luister. branders: breakers; golwe wat op die strand breek draf: jog; stadig hardloop goeiemôre: good morning; hoe n mens in die oggend groet golwe: waves; die groot swellinge in die see skroei: scorch, burn; brand strale: rays; lig wat uitskiet strand: beach; die sand langs die see wolke wentel in die hemel: clouds twirl/move in the sky; wolke draai in die lug rond Tydens luister: Luister na die liedjie op CD of wat voorgelees word en maak aantekeninge. Post-luister Vertel kortliks in jou eie woorde waarvan die verteller sing/praat. Wat, dink jy, is die verteller se gevoel in die liedjie? Waarom sê jy so? Sê waarvan jy hou omtrent die liedjie. Laurika Rauch 98 Kwartaal 2 Week 7 en 8

Taalstrukture en -konvensies Taal in konteks Voltooi die tabel (spelling). Sê die snelsêer vinniger en vinniger: Wit wolke wentel waar hulle wil, wilde winde waai woes, waai alles weg!

pa in die meervoud. pa s 7. Woorde soos strand en kind wat op d eindig, kry jie in die verkleiningsvorm. Sommige woorde kry ie in die verkleining.

4 Taalstrukture en -konvensies Taal in konteks Voltooi die tabel (spelling). Sê die snelsêer vinniger en vinniger: Wit wolke wentel waar hulle wil, wilde winde waai woes, waai alles weg! Woord Kind word Meervoud Verkleinwoord strand kinders 1. strandjie in die meervoud. 2. kinders kindjie 3. winde 4. huis Woorde soos 5. huisie golf wat op f eindig, kry n w golf golwe 6. pa in die meervoud. pa s 7. Woorde soos strand en kind wat op d eindig, kry jie in die verkleiningsvorm. Sommige woorde kry ie in die verkleining. Woorde wat op n beklemtoonde a eindig, soos pa, kry n afkappings-s in die meervoud en verkleinwoord, bv. pa s/pa tjie. B C D Soek woorde in die liedjie wat die teenoorgestelde (antonieme) is van: 1. laat 2. nag 3. kort dag 4. goeienaand Skryf die sinne in die verlede tyd en in die toekomende tyd (hulp- en koppelwerkwoorde). 1. Die golwe weet waar om te breek. Die golwe het Die golwe sal 2. Die wolke wentel in die hemel, maar hulle ry op die winde. 3. Dit is vroeg in die dag en die son se strale brand. 4. Die pa is lief vir sy kind en sê hulle moet langs die strand draf. Voeg die korrekte lees- en skryftekens in (direkte rede). 1. Die ma se Goeiemore my kind Wil jy saam met my op die strand draf 2. Die kind antwoord Jippie Ja kom ons draf Onthou, skryf dubbelpunte, aanhalingstekens, kappies, n vraagteken, kommas, punte en n uitroepteken! Lesreeks 9: Die waarde van die aarde 99

Lees en kyk Lees en kyk: n Ware verhaal Pre-lees: Voorspel die verhaal deur na die titel te kyk. Tydens lees: Lees die storie in groepe van vier. lmal kry n beurt om n paragraaf hardop voor te lees.

Van wilddief tot wildbewaarder Twice was n baie slim wilddief. Hy het dié bynaam gekry omdat die wildbewaarders hom twee keer nie kon vang nie. Twice het die bos baie goed geken.

Maar elke keer wat hulle hom probeer vang het, was hy te slim en het hy weggekom. Hy was so slim soos die houtjie van die galg. Twice kon baie vinnig hardloop.

5 Lees en kyk Lees en kyk: n Ware verhaal Pre-lees: Voorspel die verhaal deur na die titel te kyk. Tydens lees: Lees die storie in groepe van vier. lmal kry n beurt om n paragraaf hardop voor te lees. Let op julle uitspraak. Probeer om vinnig en vlot te lees. Twice is n Engelse woord en beteken twee keer; mev. is die afkorting vir mevrou en sr. is die afkorting vir senior. Van wilddief tot wildbewaarder Twice was n baie slim wilddief. Hy het dié bynaam gekry omdat die wildbewaarders hom twee keer nie kon vang nie. Twice het die bos baie goed geken. Hy het sy strikke langs n rivier in die Krugerwildtuin gestel. Die wildbewaarders het sy planne goed geken. Hulle het geweet dat hy nege-uur in die oggend of vieruur in die middag sy strikke stel. Maar elke keer wat hulle hom probeer vang het, was hy te slim en het hy weggekom. Hy was so slim soos die houtjie van die galg. Twice kon baie vinnig hardloop. Die oomblik as hy dink dat die wildbewaarders vir hom by een van sy strikke wag, maak hy die volgende plan: hy klim oor die draad, stap na die strik toe en stop twintig meter voor die strik. Hy kyk om hom rond; dan spring hy blitsvinnig om en hardloop terug draad toe. Die bewaarders dink dan hy het hulle gesien. Hulle spring uit hulle wegkruipplekke op en hardloop agter hom aan, maar hy spring oor die draad lank voor hulle hom kan vang. Die bewaarders was moedeloos. Die senior bewaarder, mev. Manzi Spruit, dink toe aan n plan. Sy sê hulle moet die volgende keer as Twice weghardloop, in hulle wegkruipplekke bly en tjoepstil sit. Op n dag kruip hulle weer vir Twice naby sy strik weg. Daar is n bok in die strik en hulle weet hy gaan die bok kom haal. Hulle wag lank Skielik is Twice daar. Hy klim oor die draad en stap nader. Net soos altyd, stop hy so twintig meter van die strik af, kyk om hom rond en hardloop terug draad toe. Maar dié keer jaag die bewaarders hom nie. Hulle bly in hulle wegkruipplekke, so stil soos muise. 100 Kwartaal 12 Week 71 en 82

Lees en kyk Twice dink hulle is nie daar nie en stap terug na sy strik toe. Hy was twee meter van Elias Mapai af toe Elias en vyf ander bewaarders uit die bosse spring!

6 Lees en kyk Twice dink hulle is nie daar nie en stap terug na sy strik toe. Hy was twee meter van Elias Mapai af toe Elias en vyf ander bewaarders uit die bosse spring! Twice skrik, maar hardloop blitsvinnig vorentoe, dwarsdeur die bewaarders. Joe Marikela sien wat gebeur. Hy sien waarnatoe Twice op pad is. Hy wag vir Twice agter n digte bos. Net op die regte oomblik spring Joe op en val op Twice. Hy druk hom vas en boei hom. Ja, slim vang sy baas. Vier maande nadat Twice tronk toe is, sien Manzi hom eendag in n kamp in die wildtuin. Twice vertel haar dat hy nou vry is. Net toe besluit Manzi om n kans te waag. Sy vra hom om in die wildtuin te kom werk. Hy moet help om die wilddiewe te vang! Twee weke later het Twice sy eerste wilddief gevang! Na goeie opleiding en harde werk het Twice n wildbewaarder geword een van die bestes in die wildtuin! Jan Roderigues (angepas uit: Die veldwagters vertel, Beria Drukkery, 1993) Post-lees: Hoe goed verstaan jy die storie? 1. Maak die sinne reg sodat hulle WR is. a) Twice was n baie dom wilddief. b) Hy het die stad baie goed geken. c) Hy het sy strikke onder n rivier in die Krugerwildtuin gestel. d) Hy kon baie stadig hardloop. e) Manzi Spruit was die junior bewaarder wat n plan maak om Twice te vang. f) Toe die wildbewaarders hom probeer vang, hardloop Twice vinnig agtertoe. g) Joe wag vir Twice voor n digte bos. h) Net op die verkeerde oomblik spring Joe op. i) Vier maande voordat Twice tronk toe is, sien Manzi hom. j) Manzi gee vir Twice werk om die wildbewaarders te vang. Lesreeks 9: Die waarde van die aarde 101

Lees en kyk 2. Watter een pas NIE? a) TWEE antwoorde is KORREK, EEN is NIE KORREK NIE. Die wildbewaarders het van Twice se planne geweet. Hy het altyd wildtuin toe gekom om sy strikke te stel.

7 Lees en kyk 2. Watter een pas NIE? a) TWEE antwoorde is KORREK, EEN is NIE KORREK NIE. Die wildbewaarders het van Twice se planne geweet. Hy het altyd wildtuin toe gekom om sy strikke te stel. i) nege-uur in die oggend ii) sesuur in die middag iii) vieruur in die middag b) VYF van die volgende stappe vertel wat Twice doen as hy dink die wildbewaarders wil hom vang. EEN is NIE KORREK NIE. i) Hy klim oor die draad. ii) Hy stap na die strik toe. iii) Hy kruip vir hulle weg. iv) Hy stop twintig meter voor die strik. v) Hy kyk om hom rond. vi) Hy spring om en hardloop terug draad toe. Post-lees (vervolg): n Opsomming Rangskik die sinne wat die storie opsom in die regte volgorde. 1. Die plan werk en Twice beland in die tronk. 2. Die wildbewaarders kon hom eers nie vang nie, want hy was te slim. 3. an die begin was Twice n wilddief. 4. an die einde word Twice n wildbewaarder. 5. Hulle dink aan n plan om vir Twice te vang. Post-lees (vervolg): Groepbespreking Praat oor die volgende vir n punt uit 10. Bespreek die karakters, die plek (ruimte), gebeure en konflik. Wat, dink jy, sou gebeur het as hulle nie vir Twice gevang het nie? Dink jy dit was slim van Manzi, die senior wildbewaarder, om vir Twice n werk in die wildtuin te gee? Hoekom sê jy so? Sou jy graag wou help om die natuur te bewaar? Sê wat jy dink die tema of boodskap van die verhaal is. (Totaal: 10) 102 Kwartaal 2 Week 7 en 8

) bynaam: nickname; n naam wat spottend (jokingly) gebruik word opleiding: training; onderrig moedeloos: despondent; sonder hoop raas met: scold; uitskel strikke: snares; stukke draad wat gebind word

8 Taalstrukture en -konvensies Leer die idiome en woordeskat So slim soos die houtjie van die galg: baie, baie slim (en skelm). Slim vang sy baas: as n mens te slim probeer wees, word jy dikwels self gevang. (Idiome het n figuurlike betekenis.) bynaam: nickname; n naam wat spottend (jokingly) gebruik word opleiding: training; onderrig moedeloos: despondent; sonder hoop raas met: scold; uitskel strikke: snares; stukke draad wat gebind word om wild mee te vang tronk: prison; gevangenis wegkruipplekke: hiding places; plekke waar jy wegkruip wilddief: poacher; iemand wat strikke stel, diere vang en steel wildbewaarder: game warden; iemand wat wild en die natuur bewaar Luister en praat: n Klasgesprek oor wildtuine Luister en praat ine Hou n klasgesprek oor die nut en noodsaaklikheid van wildtuine en natuurreservate. Dink aan argumente soos: Wildtuine is nodig, want ons moet die diere, e, voëls en plante bewaar. Wildtuine is goed vir toerisme en verskaf werk aan baie mense. Taal in konteks Skryf die sinne in die lydende vorm. Begin met die woorde in vet druk. 1. Die wildbewaarder boei vir Twice. 2. Die wildbewaarder het vir Twice geboei. 3. Twice vang sy eerste wilddief. 4. Twice het sy eerste wilddief gevang. Onthou die prosesbenadering van beplanning en voorbereiding. Taalstrukture en -konvensies Onthou! Gebruik word in die teenwoordige tyd: n Strik word deur Twice gestel. Lesreeks 9: Die waarde van die aarde 103

Luister en praat Rolspel: Twice word gevang Pre-luister: Verdeel in groepe van nege en beplan julle rolspel. Tydens luister: Oefen die rolspel en voer dit in die klas op. Luister na mekaar.

9 Luister en praat Rolspel: Twice word gevang Pre-luister: Verdeel in groepe van nege en beplan julle rolspel. Tydens luister: Oefen die rolspel en voer dit in die klas op. Luister na mekaar. Leerder 1 is die verteller. Leerder 2 is Twice, die wilddief. Leerder 3 is Elias Mapai, n wildbewaarder. Leerder 4 is Manzi Spruit, die senior bewaarder. Leerder 5 is Joe Marikela. Jy het boeie. Leerder 6, 7 en 8 is die ander wildbewaarders. Leerder 9 is die bok (met papierhorings aan.) VERTELLER: Daar is n bok in Twice se strik. LEERDER 9: (Jy is die bok. Jy lê op die vloer en maak of jou kop in n strik gevang is.) VERTELLER: Die bewaarders kruip weer vir Twice weg. DIE SES BEWRDERS: TWICE: VERTELLER: ELIS MPI: DIE NDER VYF BEWRDERS: VERTELLER: TWICE: VERTELLER: JOE MRIKEL: VERTELLER: MNZI SPRUIT: (Deur die skrywer) (Julle maak of julle in die bosse wegkruip.) (Jy kom nader en doen alles wat die verteller lees.) Twice stap nader. Hy stop. Hy kyk om hom rond. Hy hardloop terug draad toe. Twice stap weer na sy strik toe, want hy dink hy is alleen. Skielik spring Elias en die vyf ander bewaarders uit die bosse. (Jy spring op.) Kom julle! Vang hom! (Julle spring ook op en probeer vir Twice vang.) Twice skrik en hardloop vorentoe. (Jy hardloop vorentoe.) O gaats. Nou het hulle my. Joe vang vir Twice en sit boeie om sy hande. (Jy hardloop vinnig en vang vir Twice. Jy sit boeie om Twice se hande.) Jou skelm! Ons hét jou. Toe Manzi by Twice kom, raas sy met hom. Ons het jou gevang, want dis n slegte ding om wild te steel. Jy moet tronk toe gaan. Post-luister: Sê wat verder in die storie gebeur. 104 Kwartaal 2 Week 7 en 8

Skryf en aanbied Skryf en aanbied: n Resensie Skryf n resensie van 110 120 woorde oor die verhaal van Twice.

Beplanning/Pre-skryf Gebruik n kopkaart om jou resensie te beplan. 1. Karakters (mense in die verhaal) 2. Ruimte (plek waar dit afspeel) Verhaal: Titel 5. Slotsom: Kan jy die verhaal aanbeveel? 3.

10 Skryf en aanbied Skryf en aanbied: n Resensie Skryf n resensie van woorde oor die verhaal van Twice. Onthou, die doel van n resensie is: om n teks of stuk (soos n verhaal, n film, n drama) bekend te stel; te sê waaroor dit gaan en te sê of jy die stuk aanbeveel (recommend) of nie. Beplanning/Pre-skryf Gebruik n kopkaart om jou resensie te beplan. 1. Karakters (mense in die verhaal) 2. Ruimte (plek waar dit afspeel) Verhaal: Titel 5. Slotsom: Kan jy die verhaal aanbeveel? 3. Intrige (gebeure) 4. Konflik in die verhaal Skryf n konsep Hou die konvensies van n paragraaf in gedagte. Maak seker dat jou paragrawe logies op mekaar volg. Gebruik voegwoorde vir goeie samehang. Skryf die konsep van die resensie neer. Hersien, redigeer, proeflees en aanbied Redigeer die resensie en skryf dit netjies oor. Proeflees jou finale weergawe. Herskryf dit netjies vir aanbieding. Lesreeks 9: Die waarde van die aarde 105

Luister en praat Luister en praat: Nog n rolspel Verdeel in groepies van twee en rolspeel die dialoog. Lees dit met gevoel en leef julle in die rolle in.

Dit was baie lank en ek het tyd gehad om oor my lewe te dink. Twice, wat het jy gedink? Dit was sleg en verkeerd om wild te steel. Ek sal dit nooit weer doen nie. Ek het my les geleer.

Ek wil baie graag n nuwe blaadjie omslaan en self wilddiewe vang. Ek ken hulle planne en hulle streke. Nou goed, Twice, ek sal jou n kans gee om jouself te bewys. Begin sommer môre werk!

11 Luister en praat Luister en praat: Nog n rolspel Verdeel in groepies van twee en rolspeel die dialoog. Lees dit met gevoel en leef julle in die rolle in. TWICE: MNZI: TWICE: MNZI: TWICE: MNZI: TWICE: MNZI: (Deur die skrywer) Goeiemôre, mev. Spruit. My vader, Twice! Is jy al uit die tronk uit? Ja, Mevrou, maar ek was vier maande in die tronk. Dit was baie lank en ek het tyd gehad om oor my lewe te dink. Twice, wat het jy gedink? Dit was sleg en verkeerd om wild te steel. Ek sal dit nooit weer doen nie. Ek het my les geleer. n Nuwe blaadjie omslaan is n idioom. Dit beteken jy bly weg van verkeerde dinge en begin n nuwe lewe. lle idiome het n figuurlike betekenis. Ek hoop so. Ek wil baie graag n nuwe blaadjie omslaan en self wilddiewe vang. Ek ken hulle planne en hulle streke. Nou goed, Twice, ek sal jou n kans gee om jouself te bewys. Begin sommer môre werk! Taal in konteks Soek die volgende sinne in die dialoog (soorte sinne en skryftekens). 1. Soek n vraagsin en skryf dit neer. 2. Soek n uitroepsin en skryf dit neer. 3. Skryf enige stelsin uit die dialoog neer. 4. Soek n bevelsin en skryf dit neer. Taalstrukture en -konvensies Onthou! lle sinne begin met n hoofletter; n stelsin eindig met n punt., n uitroepsin eindig met n uitroepteken!, n vraagsin eindig met n vraagteken?. B 106 Leer die volgende sinonieme. tronk gevangenis kry vind kans geleentheid verhaal storie slim intelligent Kwartaal 2 Week 7 en 8

Taalstrukture en -konvensies Hersiening: Wat ken jy nou? B C D Skryf die antwoorde neer (antonieme). Soek die teenoorgestelde woord in die blokkie. Skryf die antwoorde neer. 1. kort lank 2. binne 3.

12 Taalstrukture en -konvensies Hersiening: Wat ken jy nou? B C D Skryf die antwoorde neer (antonieme). Soek die teenoorgestelde woord in die blokkie. Skryf die antwoorde neer. 1. kort lank 2. binne 3. nag 4. vuil 5. nuut 6. koud 7. lui 8. min O E G J B O F S U F L K U D L V D S W I U W K N T G K B B O K R E P S C O H M M Q T I D N I L N R E E Pas die betekenisse in kolom B by die idiome in kolom. Idioom 1. n Nuwe blaadjie omslaan. 2. So slim soos die houtjie van die galg. 3. Slim vang sy baas. B Betekenis a) Baie, baie slim (en skelm). b) s n mens te slim probeer wees, word jy dikwels self gevang. c) Jy bly weg van verkeerde dinge en begin n nuwe lewe. Gee die regte vorm van die woorde tussen hakies (spelling). 1. Daar is vandag groot (golf) in die see, maar gister was daar net klein (branders). 2. Daar is net een klein (kind) op die klein (strand). 3. n Hele paar (pa) speel met hulle (kind) in die park. Skryf die sinne in die indirekte rede. 1. Twice sê: Ek het n les geleer. 2. Manzi sê: Ek is bly. 3. Twice sê: Ek wil graag in die wildtuin werk. E Skryf die sinne in die lydende vorm. 1. Twice leer n duur les. 2. Twice het n duur les geleer. Lesreeks 9: Die waarde van die aarde 107

1. PRAISE EN WORSHIP 2. BATTLES: 3. DIE LEUENS VAN SATAN 4. WIE KAN DAN GERED WORD?

JEUGLES Battle Wie kan gered word? 1. PRAISE EN WORSHIP 2. BATTLES: Die doel van die battles is dat n span of meer as een moet wen. Daar moet ook n prys sak lekkers vir die wenspan wees. As jy die battle