að stjórnendur fyrirtækja horfi fram á veginn og hugleiði hvað næsta ár muni bera í skauti sér. Mikilvægt er að meta hvernig unnt er að nýta tækifæri

Transcription

1 Fréttabréf Febrúar tbl. 4. árg Samræmd reikningsskil hafa ótvírætt gildi Sigrún Guðmundsdóttir fjallar um aðgerðir til að samræma reikningsskil á alþjóðavísu. Viltu skapa fyrirtæki þínu forskot? Ragnheiður Dögg Agnarsdóttir segir reynslu af vinnustaðagreiningum gefa mjög góða raun. Þetta er í góðu lagi hjá okkur! Sigurður Helgason telur uppskrift að góðri þjónustu vera vel þjálfað starfsfólk og góð þjónustustefna. Á framabraut með PwC Sigurjón Ólafsson greinir frá fjölþættu samstarfi PwC við háskólasamfélagið en 14 nemar starfa hjá fyrirtækinu með námi. Af vettvangi skattalaga Halldór Þorkelsson varpar ljósi á nýjar og markverðar breytingar á skattalöggjöfinni sem varða margvísleg álitamál. Raunhæfar aðgerðir til að verja eignir 14 Leit að þekkingarverðmætum Í upphafi nýs árs og nýrrar aldar er eðlilegt að stjórnendur fyrirtækja horfi fram Hinn kunni fræðimaður og fyrirlesari Leif Edvinson skýrir hvað á veginn og hugleiði hvað næsta ár muni bera í skauti sér. Mikilvægt er að felst í hugtakinu þekkingarverðmæti (Intellectual Capital). til hagsbóta fyrir eigendur, starfsfólk og meta hvernig unnt er að nýta tækifæri viðskiptavini. Af hverju að nefna eigendur fyrst? Jú, á síðasta ári voru mörg dæmi um að eigendur voru ekki tilbúnir til að setja meira fjármagn í fyrirtæki, sem þeir áttu í, og leiddi það í nokkrum tilvikum til lokunar þeirra. Miðað við fyrirséðan árangur margra fyrirtækja á liðnu ári hljóta margir eignaraðilar þeirra að velta fyrir sér hvort þeir viðhaldi fjármagninu þar sem það er eða flytji það annað. Einnig er spurning hvar þeir fjárfesta á þessu ári. Hafa stjórnendur þann radar eða sónar sem þarf til að geta lesið umhverfið nægjanlega skýrt? Ef þetta er yfirfært á sjómannamál þarf radarinn að vera rétt stilltur, það þarf að rýna stöðugt í hann ef umhverfið er óljóst og það þarf þekkingu til að túlka rétt það sem radarinn sýnir. Aðspurður fyrir skömmu kvaðst einn af starfsmönnum verðbréfafyrirtækjanna vænta þess að stjórnendur fyrirtækja á verðbréfamarkaðinum sýndu fram á raunhæfar aðgerðir til að bæta afkomu fyrirtækja til að viðhalda eða auka verðmæti þeirra. frh. bls. 2

2 Raunhæfar aðgerðir til að verja eignir frh. Í hverju geta raunhæfar aðgerðir til að ná betri árangri falist? Hagræðing getur falið í sér sameiningu rekstrareininga til að bæta nýtingu fjármagns. Meginþorri íslenskra fyrirtækja er of lítill til að hægt sé að koma við hámörkun á nýtingu fjármuna og sérhæfðrar þekkingar, t.d. á sviði markaðsmála, fjármála, starfsmannamála o.fl. Skipulögð stjórnun breytinga í kjölfar sameiningar, breyttrar stefnu eða breyttra áherslna er til þess fallin að ná fram samlegðaráhrifum og hagræðingu eins fljótt og kostur er og skapa nýjan fyrirtækjabrag. Árangursstýring er mælaborð stjórnenda og mikilvægt tæki til að fylgja eftir stefnu eða stefnubreytingu fyrirtækja og meta árangur út frá skilgreindum mæligildum. Árangursstýring skilgreinir og samhæfir mælanleg gildi og innri áhrif fjármála, þjónustu, mönnunar og ferla. Stöðug mæling gefur upplýsingar um stöðu og stefnu sem er forsenda þess að gripið sé til nauðsynlegra aðgerða. Samkvæmt könnun PwC meðal lykilstjórnenda stærstu fyrirtækja erlendis hafa þeir verulegar áhyggjur af því hvort þær upplýsingar sem þeir fá séu rétt skilgreindar, mælingar réttar og notkun þeirra í samræmi við niðurstöður rannsókna. Fjármögnun með auknu eigin fé þegar vaxtastig er óeðlilega hátt eins og nú er, ásamt skilvirkri áhættustýringu þegar um er að ræða flókna samsetningu gjaldmiðla í tekjum og eða lánum. Fjármálastýring og innra eftirlit með reglubundnum mánaðarlegum uppgjörum, skilvirku innra eftirliti og áreiðanlegum upplýsingum til stjórnenda og eigenda. Markaður útrás ef innlendi markaðurinn er orðinn of lítill fyrir starfsemina. Mörg fyrirtæki hafa nýtt sér viðskiptasamninga (franchising) til að efla aðgengi að markaði og minnka áhættu. Rafræn viðskipti nýta Netið fyrir kaup og sölu milli fyrirtækja til að auka hraða og skilvirkni, minnka vinnu og lækka innkaupaog afgreiðslukostnað. Á smásölumarkaði er einnig í vissum tilvikum hagkvæmt að nýta Netið til að koma vörum á framfæri. Samstarf um skilvirka vörudreifingu er vannýtt leið til að lækka dreifingarkostnað. Vörustjórnun Supply Chain Management þar sem búast má við talsverðum breytingum og nýjum tækifærum fyrir framsækin fyrirtæki að koma vörum í viðskiptakeðjur innanlands og erlendis með aukinni stýringu rafrænna viðskipta. Mörg fyrirtæki ná að skapa sér samkeppnisforskot með því að móta stefnu í takt við þróun sem framundan er. E-stefna er komin til að vera og mun skipta verulegu máli í framtíðinni. Þekking skilgreining óáþreifanlegra eigna (Intellectual Capital), sem myndast af verðmæti viðskiptatengsla, verðmæti innri ferla og mannauði. Gera þarf verðmætin sýnileg og koma upplýsingum um þau á framfæri við eigendur og fjárfesta til að þau verði hluti af verðmætamati fyrirtækjanna. Mannauður (Human Capital) er einn þriggja þátta óáþreifanlegra eigna. Honum tengjast einnig hlutir eins og fyrirtækjabragur sem skiptir verulegu máli gagnvart þekkingaruppbyggingu, þjónustulund og innra samstarfi, sem hafa veruleg áhrif m.a. á þjónustu og afköst. Með vinnustaðagreiningu er hægt að mæla stöðu þessara þátta og hafa áhrif á þá til að bæta samkeppnisstöðu fyrirtækis. Hinn stóri hópur starfsfólks PwC með margháttaða sérfræðimenntun og reynslu er í stakk búinn að aðstoða þá stjórnendur sem vilja taka á einhverjum framangreindra þátta. Við bjóðum öllum að hafa samband við okkur og fræðast um möguleika sína án nokkurra skuldbindinga. Reynir Kristinsson, framkvæmdastjóri PricewaterhouseCoopers Ráðstefna um mat á þekkingarverðmætum Samkeppnisstaða háð hagnýtingu þekkingar Samkeppnisstaða Íslands verður í framtíðinni fyrst og fremst háð hagnýtingu þekkingar. Þessu lýsti Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar- og viðskiptaráðherra, yfir á ráðstefnu um mat á þekkingarverðmætum, sem Rannsóknarráð Íslands, PwC, iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið og Verslunarráð Íslands stóðu fyrir á Grand hótel 7. desember sl. Henrik Jensen frá Dansk Industry, verkefnisstjóri Nordika verkefnisins um þróun aðferða við mat á þekkingarverðmætum, 2 gerði grein fyrir verkefninu á ráðstefnunni. Um er að ræða mikilvægt brautryðjendastarf fyrir starfsemi fyrirtækja. Þekkingarverðmæti eru í stuttu máli verðmæti mannauðs, markaðs og -uppbyggingar. Norrænu samstarfi ætlað að meta verðmæti Markmiðið með Nordika verkefninu er einmitt að leggja mat á þessi verðmæti, finna tengsl á milli þeirra og finna mælikvarða sem lýsa þessum verðmætum. Nordika er samstarfsverkefni Norðurlandanna en í hverju ríkja þeirra eru starfrækt landsverkefni um þróun aðferða við mat á þekkingarverðmætum. Hér á landi er Nordika Ísland rekið undir stjórn PwC með þátttöku nokkurra framsækinna fyrirtækja. Dr. Niels Jørgen Aagaard, þekkingarstjóri hjá COWI Consulting Engineers and Planners AS, greindi frá starfi COWI við mat á þekkingarverðmætum fyrirtækisins og mælikvörðum sem það notar til að lýsa þeim. Fulltrúar Sjóvá Almennra, Íslandsbanka FBA, Miðheima og EJS héldu hver um sig erindi um reynslu fyrirtækjanna á þessu sviði, en þau eru öll þátttakendur í íslenska Nordika-verkefninu. Fram kom í máli þeirra að mat á þekkingarverðmætum væri mikilvægur liður í stjórnun fyrirtækjanna enda byggðu þau starfsemi sína að miklu leyti á þekkingu og öðrum óefnislegum eignum.

3 Fréttir af vettvangi PricewaterhouseCoopers Málþing um eiginfjárreikninga PricewaterhouseCoopers stóð nýlega fyrir málþingi um eiginfjárreikninga í samstarfi við Félag löggiltra endurskoðenda (FLE) og Félag viðskiptafræðinga og hagfræðinga (FVH). Niðurstöður könnunar á framsetningu eiginfjárreikninga allra fyrirtækja sem eru skráð á Verðbréfaþingi voru kynntar á málþinginu. Hagkvæmniathugun vegna fyrirhugaðrar sameiningar veitustofnana lokið PricewaterhouseCoopers hefur skilað iðnaðar- og viðskiptaráðuneyti skýrslu um hagkvæmniathugun á sameiningu Rafmagnsveitna ríkisins (RARIK) og Veitustofnana Akureyrarbæjar. Markmið athugunarinnar var að meta hagkvæmni þess að sameina Rafmagnsveitur ríkisins og Veitustofnanir Akureyrarbæjar og að flytja höfuðstöðvar fyrrnefnda fyrirtækisins til Akureyrar. Niðurstöður verða aðgengilegar á vefsíðu PwC þegar þær hafa verið kynntar opinberlega. Verkið fólst fyrst og fremst í því að meta samlegðaráhrif og möguleika á hagræðingu við sameiningu, skoða þær aðferðir sem notaðar eru hjá fyrirtækjunum við mat á eignum og fjalla um afleiðingar sameiningar fyrir ýmsa þætti starfseminnar. Skoðaður var árangur af flutningi opinberrar starfsemi frá Reykjavík út á land, m.a. af flutningi þróunarsviðs Byggðastofnunar og Landmælinga Íslands. Við framkvæmd verkefnisins var rætt við starfsfólk RARIK í Reykjavík og á Akureyri, og við starfsfólk Veitustofnana Akureyrarbæjar. Ráðgjafar PwC í Reykjavík og á Akureyri önnuðust framkvæmd verkefnisins, með þátttöku verkfræðistofunnar Línuhönnunar hf. Skipulagsbreytingar hjá PwC Samfara auknum umsvifum PricewaterhouseCoopers hafa breytingar verið gerðar á sameiginlegri þjónustu. Hjá PwC er mikil áhersla lögð á að starfsmenn eigi möguleika á framgangi í starfi. Drífa Sigurðardóttir hefur verið ráðinn starfsmannastjóri PwC. Drífa hefur undanfarin ár starfað sem ráðgjafi á starfsþróunarsviði, hjá PwC og áður Hagvangi. Sigurbjörg Halldórsdóttir sem gegnt hefur starfi skrifstofustjóra síðastliðin ár hefur tekið við starfi fjármálastjóra. Sigurjón Ólafsson, sem gegnt hefur starfi markaðs- og upplýsingafulltrúa síðan í ágúst 2000, hefur tekið við starfi markaðsstjóra. Nýir starfsmenn Starfsmenn PricewaterhouseCoopers í janúar 2001 voru um 140 talsins og hefur þeim því fjölgað um 40 manns á einu ári. Mest aukning hefur orðið á endurskoðunarsviði. Magnús Dalberg hóf störf í desember og Regína Fanný Guðmundsdóttir í janúar. Þrír Barna- og unglingageðdeild Landspítalans styrkt PricewaterhouseCoopers á Íslandi hefur tekið upp þá stefnu að í stað þess að senda viðskiptavinum jólakort leggur fyrirtækið góðgerðarmáli lið. Jólastyrkur PwC rann að þessu sinni til starfsemi barna- og unglingageðdeildar Landspítalans (BUGL). Styrkurinn nam kr., og verður andvirði hans notað til að bæta viðtalsaðstöðu deildarinnar með kaupum á nýjum stólum. Á myndinni afhendir Reynir Kristinsson, framkvæmdastjóri PwC, Ólafi Ó. Guðmundssyni, yfirlækni BUGL, jólastyrk PwC við athöfn í húsakynnum deildarinnar við Dalbraut. Með þeim á myndinni er Karl Marínósson, félagsráðgjafi hjá BUGL. nemendur í viðskiptafræði við Háskóla Íslands, Svandís Jónsdóttir, Davíð Búi Halldórsson og Bergur Már Emilsson, og einn við Háskóla Reykjavíkur, Arna Guðrún Tryggvadóttir, hafa nýlega hafið störf. Tveir nýir ráðgjafar eru komnir til liðs við PwC: Bjarni Þór Þórólfsson og Finnbogi Alfreðsson. Skattabæklingur PwC kominn út PWC hefur gefið út bækling um skattamál Þar er að finna allar helstu upplýsingar sem einstaklingar og fyrirtæki þurfa á að halda við gerð skattframtals árið 2001 og við staðgreiðslu ársins 2001, s.s. upplýsingar um tekjuskatt, fjármagnstekjuskatt, eignaskatt, vaxtabætur, barnabætur og opinber gjöld auk fleiri gagnlegra upplýsinga. Ýmsar nýjungar hafa litið dagsins ljós frá síðustu útgáfu, m.a. er að finna ítarlegar upplýsingar um fæðingar- og foreldraorlof, tvísköttunarsamninga, kennitölur ársreikninga og verðbréfamarkaðar. PricewaterhouseCoopers gefur út bæklinginn í samvinnu við Landsbanka Íslands, Sparisjóð vélstjóra og Sjóvá-Almennar. Í útibúum fyrirtækjanna er hægt að nálgast eintak af honum sem og á skrifstofum PwC í Reykjavík, Keflavík, á Akureyri, Húsavík og Selfossi. Efni bæklingsins er ennfremur að finna á vefsíðu PwC, Upplýsingar um skattamál og þær breytingar sem kunna að verða á þeim á árinu verða uppfærðar jafnóðum á vefsíðu PwC. 3

4 Samræmd reikningsskil hafa ótvírætt gildi Mikilvægi alþjóðlegra reikningsskilastaðla Alþjóðlegir reikningsskilastaðlar hafa undanfarin ár öðlast meira gildi. Evrópusambandið hefur lagt áherslu á að aðildarlönd sambandsins lagi löggjöf sína og fyrirmæli að alþjóðlegum reikningsskilastöðlum. Mörg evrópsk fyrirtæki hafa þegar lagt fram ársreikninga sína í samræmi við IAS-staðla enda ríkir almennur vilji meðal stjórnenda í Evrópu að samræma reikningsskil fyrirtækja á þennan hátt. Alþjóðleg samtök kauphalla hafa einnig séð hagsmuni sína í að samræma reikningsskil eins mikið og kostur er. Kauphallir víða um heim samþykkja nú ársreikninga fyrirtækja sem alfarið eru gerðir í samræmi við alþjóðlega reikningsskilastaðla. Sigrún Guðmundsdóttir, MS í endurskoðun, á endurskoðunarsviði PwC 4 Unnið hefur verið að því um langt skeið að samræma reikningsskil fyrirtækja um allan heim. Árið 1973 var Alþjóðlega reikningsskilanefndin, IASC, stofnuð og eru samtök endurskoðenda og annarra fagaðila í 112 löndum víðs vegar um heim aðilar að nefndinni. IASC hefur gefið út fjölmarga alþjóðlega reikningsskilastaðla og með því móti stuðlað að skýrari og einfaldari samanburði reikningsskila. Alþjóðlegar reglur ganga þó skemur en löggjöf í viðkomandi löndum auk þess sem virða ber góða reikningsskilavenju á hverjum stað. Í hugtakinu góð reikningsskilavenja felst m.a. að reikningsskil skulu byggja á innlendum reikningsskilastöðlum, séu þeir til, en annars á alþjóðlegum reikningsskilastöðlum. Hlutverk Evrópusambandsins Í fjórðu tilskipun Evrópusambandsins frá 1978 var stigið mikilvægt skref í samræmingu á reikningshaldslöggjöf aðildarlanda Evrópusambandsins en hún fjallar um innihald ársreikninga fyrirtækja með takmarkaða ábyrgð. Sjöunda tilskipun Evrópusambandsins frá 1982 tekur sömuleiðis á innihaldi samstæðureikninga. Megintilgangur þessara tilskipana var að hvetja til samræmingar í gerð reikningsskila í Evrópu. Tilskipanirnar mynduðu lagalegan ramma sem einstök aðildarlönd skyldu laga eigin löggjöf og fyrirmæli að. Þrátt fyrir að aðildarlönd Evrópusambandsins hafi lögtekið efni þessara tilskipana var talsverður munur eftir sem áður á reikningsskilum aðildarlandanna. Því gaf Evrópuráðið út sérstaka stefnu 1 á árinu 1995 um að áðurnefndar reikningsskilatilskipanir, og þar með lög og reglur einstakra aðildarlanda Evrópusambandsins, skyldu vera í samræmi við alþjóðlegu reikningsskilastaðlana, þ.e. IAS-staðlana. Aukin alþjóðavæðing knýr á um breytingar Vegna aukinnar alþjóðavæðingar fyrirtækja og opnari fjármagnsmarkaða var talið nauðsynlegt að samræma reikningsskil fyrirtækja enn frekar á alþjóðavísu. Stór evrópsk fyrirtæki væru m.a. farin að sækja fjármagn utan Evrópu og þyrftu þar af leiðandi oft að leggja fram reikningsskil í samræmi við alþjóðlega reikningsskilastaðla. Nokkur lönd í Evrópu samþykktu fljótlega sérstök lög sem byggðu á nýrri stefnu Evrópuráðsins. Lögin leyfðu fyrirtækjum, sem skráð voru í kauphöllum, að leggja fram samstæðureikninga samkvæmt alþjóðlegu reikningsskilastöðlunum þótt þeir væru á skjön við gildandi innlenda reikningsskilastaðla. Þannig hafa t.d. mörg stærri fyrirtæki í Danmörku og Þýskalandi lagt fram ársreikninga sína alfarið byggða á IASstöðlunum og mörg önnur fyrirtæki hafa gefið til kynna að þau hyggist nota alþjóðlegu reikningsskilastaðlana við gerð ársreikninga sinna í náinni framtíð. Nýverið setti Evrópuráðið fram byltingarkennda tillögu þar sem þess er krafist að öll félög sem skráð eru í kauphöllum leggi fram samstæðureikningsskil sín í samræmi við IAS-staðlana frá og með reikningsárinu Tillagan verður tekin til efnislegrar meðferðar í Ráðherraráði Evrópusambandsins og Evrópuþinginu á árinu % stjórnenda hlynntir tillögu Líklegt er að áðurnefnd tillaga Evrópuráðsins verði að veruleika þar sem stuðningur við tillöguna virðist vera nokkuð almennur í evrópsku viðskiptalífi. Pricewaterhouse- Coopers gerði könnun á viðhorfi stjórnenda til tillögunnar. Leitað var til 717 fjármálastjóra skráðra fyrirtækja í sextán Evrópulöndum. Niðurstaða könnunarinnar leiddi í ljós að fjórir af hverjum fimm, eða 80% úrtaksins, lýstu stuðningi við tillöguna. 2

5 Þáttur kauphalla í eflingu IAS- staðlanna Alþjóðleg samtök kauphalla, IOSCO, og Alþjóðlega reikningsskilanefndin, IASC, tóku höndum saman í desember 1998 og samþykktu svokallaða kjarna-staðla, þ.e. þá IAS-staðla sem samtökin töldu æskilegt að fyrirtæki byggðu reikningsskil sín á. Samstarfið leiddi til þess að flestar stærstu kauphallir heims hafa ákveðið að samþykkja ársreikninga sem styðjast við hina alþjóðlegu reikningsskilastaðla. Nú þegar hafa kauphallir í London, Frankfurt, Amsterdam, Zürich, Lúxemborg, Japan og Hong Kong samþykkt ársreikninga sem alfarið eru byggðir á IAS-stöðlum. Íslensk löggjöf um ársreikninga veitir ekki svigrúm Í íslenskri löggjöf hefur fyrirtækjum enn ekki verið veitt svigrúm til að leggja fram ársreikninga sem styðjast við alþjóðlega staðla, nema að því leyti sem íslensk reikningsskilavenja fylgir IAS-stöðlum. Lög um ársreikninga, nr. 144/1994 með áorðnum breytingum, hafa lítið breyst frá árinu 1994 en grunnur þeirra laga var sóttur til Danmerkur. Undanfarin ár hafa dönsku ársreikningslögin verið endurskoðuð ítarlega og nú liggur fyrir danska þinginu umfangsmikil breyting á lögunum sem eiga að taka gildi frá og með reikningsárinu Margvíslegar breytingar eru fyrirhugaðar á lögunum, m.a. margar sem stefna að samræmingu laganna við IAS-staðlana enda hafa mörg dönsk fyrirtæki nú þegar lagt fram ársreikninga sína miðað við IASstaðla. Að breyta reikningsskilaaðferðum í samræmi við IAS-staðlana Kostir þess að leggja fram ársreikninga miðað við samræmda alþjóðlega reikningsskilastaðla eru ótvíræðir fyrir nútíma fyrirtæki sem starfa á alþjóðlegum mörkuðum og þurfa að hafa alþjóðleg samskipti. Vilji forsvarsmenn fyrirtækja íhuga að nota alþjóðlega reikningsskilastaðla við reikningskil félaga og sé það leyfilegt og í samræmi við góða reikningsskilavenju viðkomandi lands getur það haft umtalsverðar breytingar á ársreikningum fyrirtækja. Því er nauðsynlegt að stjórn og stjórnendur fyrirtækja kynni sér afleiðingar sem slík breyting hefur í för með sér. Ljóst er að ef ársreikningur skal reistur á alþjóðlegu reikningsskilastöðlunum verður hann að öllu leyti að vera í samræmi við IAS-staðlana. Samkvæmt IAS nr. 1 er ekki leyfilegt að leggja fram ársreikning sem að hluta til byggir á IAS-stöðlunum, nema í sérstökum undantekningartilfellum þar sem önnur framsetning gengi í bága við glögga mynd af afkomu félags eða efnahag þess. 1 Accounting Harmonisation: A New Strategy vis-à-vis International Harmonisation, COM 95 (508), Nóvember

6 Vinnustaðagreiningar auka samhæfingu á vinnustað Viltu skapa fyrirtæki þínu forskot? Til að ná árangri í rekstri fyrirtækja er afar mikilvægt að tryggja eftir bestu getu að markmið fyrirtækja og starfsmanna þeirra eigi samleið. Samhæfing á markmiðum starfsmanna og fyrirtækis skapar samkeppnisforskot sem getur skipt sköpum. Hæft starfsfólk er ein af höfuð forsendum þess að fyrirtæki nái árangri í harðnandi samkeppni. Tækni og tækjabúnaður er með þeim hætti nú að hámarksafköst fyrirtækis takmarkast síður af tækni en fremur af afkastagetu starfsmanna. Við þessar aðstæður er það framlag starfsmanna sem skilur á milli fyrirtækja sem keppa að sama marki. En hvernig er hagnýting mannauðs best tryggð? Í fyrsta lagi eru hámarksafköst starfsmanna tryggð með því að þeim sé gert kleift í starfi, að nýta hæfni sína og þekkingu til hins ítrasta. Þannig er sértæk hvatning innbyggð í starf hvers starfsmanns, hvatning sem stuðlar að bestu frammistöðu. Í öðru lagi verður starfsmönnum að vera ljós stefna og markmið fyrirtækisins og hvernig framlag þeirra getur stuðlað að því að fyrirtækið stefni í rétta átt. Til þess að uppfylla þessi skilyrði er nauðsynlegt fyrir stjórnendur að taka púlsinn á viðhorfi og líðan starfsmanna með reglulegu millibili. Tækifæri til að viðra skoðanir Vinnustaðagreining er könnun á viðhorfi starfsfólks til starfsins, stjórnunarhátta og starfsumhverfis. Vinnustaðagreining gefur Lykilþættir vinnustaðagreininga Þættir sem mesta athygli hafa fengið í vinnustaðagreiningum eru eftirfarandi: Starfsánægja Starfsandi Samleið markmiða Starfið og starfsaðstaðan Streita og vinnuálag Sjálfstraust í starfi Starfsmannahvatar Endurgjöf Endurmenntun og þjálfun Traust til stjórnenda og yfirmanna Þekking á markmiðum, meginhlutverki og framtíðarsýn Hver þessara þátta er greindur nákvæmlega með spurningum sem sýnt hefur verið fram á að gefa réttmæta og áreiðanlega mynd af innri líðan fyrirtækisins. Vinnustaðagreining á Netinu Starfsmenn svara spurningalista sem hannaður er í samráði fulltrúa fyrirtækis og ráðgjafa PwC. Hingað til hafa spurningarnar fyrst og fremst verið lagðar fyrir á blaði. PwC býður hins vegar upp á nýjung í þessum efnum, vinnustaðagreiningu á Netinu. Séu starfsmenn nettengdir er vinnustaðagreining á Netinu einstaklega örugg og hagkvæm leið sem sparar mikinn tíma í úrvinnslu og hefur auk þess verið tekið fagnandi af starfsmönnum. Niðurstöðum vinnustaðagreininga er skilað á skýrsluformi og ef óskað er, kynntar af fulltrúum PwC. Leiði niðurstöður í ljós að bæta megi einhvern þeirra þátta sem rannsakaður er, leita ráðgjafar PwC bestu lausna í góðu samráði við stjórnendur og starfsmenn. Ragnheiður Dögg Agnarsdóttir, ráðgjafi á starfsþróunarsviði PwC 6 starfsmönnum jafnframt tækifæri á að koma skoðunum sínum á framfæri við stjórnendur. Er það góður mælikvarði á það hvort innri stefna fyrirtækisins, þ.e. stefna starfsfólks, er í samræmi við opinbera stefnu þess. Eflir gagnkvæmt traust Reynsla PwC hefur sýnt að vinnustaðagreining eru ákjósanleg leið til að efla gagnkvæmt traust og skilning milli stjórnenda og starfsmanna. Traust er einmitt frumforsenda þess að unnt sé að samhæfa markmið stjórnenda og starfsmanna sem aftur stuðlar að því fyrirtækið nái hámarksárangri.

7 Global Risk Management Solutions GRMS Áhættugreining í upplýsingakerfum Í síðasta tölublaði fréttabréfs PwC var fjallað um nýjar leiðir í áhættustjórnun með aðferðum GRMS Global Risk Management Solutions. Hér verður fjallað um það hvernig aðferðafræðin nýtist til að meta áhættuþætti í upplýsingakerfum fyrirtækja. Markviss greining er forsenda þess að unnt sé að leggja mat á áhættuþætti, áætlanir og framtíðarhorfur (ógnanir og tækifæri) í rekstri fyrirtækja. Rétt er að rifja upp tvær skilgreiningar úr síðasta fréttabréfi PwC sem gegna stóru hlutverki við áhættumat: Tækifæri Opportunity Óvissa Uncertainty Hættuástand Hazard Verkefni áhættustjórnunar Hámörkun viðskiptaöryggis Misferli Eldsvoðar Bilanir í tölvukerfum Öryggi Bókhald Kerfi Samkeppni Lög og réttur Hámörkun verðmæta hluthafa Fjármál Birgjar Samrunar Nýsköpun Yfirtökur Vöxtur Áhætta (risk) er allt það sem hindrar fyrirtæki við að ná viðskiptalegum markmiðum. Áhættuflokkun í GRMS er með þrennum hætti: a) hættuástand (hazard), b) óvissa (uncertainty), c) tækifæri (opportunity). Fyrir þá sem hafa áhuga á að kynna sér þær betur er fjallað nánar um skilgreiningarnar í síðasta fréttabréfi PwC, 3. tbl Áhætta skilgreind út frá stefnu Sú megin áherslubreyting sem felst í nálgun GRMS aðferðafræðinnar er að áhætta er skilgreind út frá stefnu og markmiðum viðkomandi rekstrar. Hvað úttekt og áhættugreiningu upplýsingakerfa snertir er þetta meiri breyting á vinnubrögðum og verkefnistökum en virðist við fyrstu sýn. Í stað þess að byrja á greiningu tölvutæknilegra atriða er byrjað á því að skilgreina og afmarka verkefni út frá viðskiptalegum markmiðum. Áhætta er skilgreind út frá viðskiptaþörfum og fjárhagslegum ávinningi, þ.e. hvernig upplýsingatæknin nýtist stjórnendum til skemmri eða lengri tíma. Litið er á upplýsingatæknina sem hvert annað tæki til að ná settum markmiðum og skapa ný tækifæri. Verkefnistök kortlagning áhættuþátta Í ljósi þessara skilgreininga eru áhættusvið og áhættuþættir fyrirtækja kortlagðir. Á skýringarmyndinni eru birtar niðurstöður könnunar PwC um það hvernig stjórnendur hafa upplifað áhættu í fyrirtækjarekstri. Skoðum uppbyggingu myndarinnar nánar. Eftir lóðrétta ásnum er áhætta flokkuð eftir áhættusviðunum þremur: Tækifæri, óvissa og hættuástand. Eftir lárétta ásnum eru verkefni flokkuð eftir því hvort verið er að hámarka viðskiptaöryggi eða verðmæti hluthafa. Með því að kortleggja styrkleika og veikleika fyrirtækja með þessum hætti öðlast stjórnendur yfirsýn til að móta stefnu í áhættustjórnun sem nær til allra þátta í starfsemi fyrirtækisins. Styrkleiki GRMS aðferðafræðinnar eru fólgnir í eftirfarandi þáttum: Yfirsýn fæst yfir verkefni áhættustjórnunar. Í fyrsta skipti er boðið upp á aðferðafræði við áhættumat og áhættustjórnun sem nær til allra þátta í starfsemi fyrirtækja. Þess vegna er talað um altæka áhættustjórnun eða Global Risk Management. Hvort tveggja er forsenda þess að unnt sé að bregðast markvisst við hættum, eyða óvissu eða nýta tækifæri til þess að varðveita og auka verðmæti hluthafa. Þetta á ekki síst við um nýtingu upplýsingatækni. Áhrif á verðmæti hluthafa Ávinningur lausnir GRMS aðferðafræðin varð til eftir viðamiklar rannsóknir PwC á sviði áhættustjórnunar. Markmið GRMS-aðferðafræðinnar er að finna bestu lausnir í áhættustjórnun á öllum sviðum rekstrar, með það að megin markmiði að auka verðmæti eigna mikilvægustu kröfuhafa hvers fyrirtækis, eigendanna. Til að ná þessu markmiði var skipulagður sérstakur gagnagrunnur, GRMS Sourcebook, sem allir 5000 GRMS-ráðgjafar PwC hafa aðgang að hvar í heiminum sem þeir starfa. Gagnagrunnurinn er jafnframt samskiptatæki til að miðla bestu lausnum og reynslu á milli ráðgjafanna. Þannig eiga þeir ávallt að geta veitt viðskiptamönnum bestu þjónustu sem völ er á. Styrkleiki PwC í áhættustjórnun felst fyrst og fremst í reynslu starfsmanna, gerð frumrannsókna og öflugum gagnagrunnum. Starfsmenn PwC hafa einbeitt sér sérstaklega að áhættugreiningu í upplýsingakerfum sem fyrsta skref. Síðar verða kynntar aðrar lausnir, sem í boði verða, í GRMS áhættustjórnun. Jóhann G. Ásgrímsson, ráðgjafi á endurskoðunarsviði PwC 7

8 Þetta er í góðu lagi hjá okkur! Þjónusturáðgjöf PwC Fyrirtæki verja oft miklum fjárhæðum til að laða að viðskiptavini en vita svo í mörgum tilvikum ekki hvað gerist þegar búið er að ná þeim inn um dyrnar. Þau hafa reynt að bæta þjónustu sína en í mörgum tilfellum hefur það ekki tekist þar sem hvorki var rétt af stað farið né af nægri alvöru. Sigurður Helgason, ráðgjafi á starfsþróunarsviði PwC Fyrirtæki fara margar ólíkar leiðir við að bæta þjónustu sína. Því miður marka sum fyrirtæki sér stefnu í þjónustumálum en fylgja henni ekki eftir eða miðla stefnunni ekki nægilega vel til starfsfólksins. Algengt er að fyrirtæki sendi starfsfólk á einhvers konar námskeið. Mörg þeirra kunna að vera mjög góð og hafa áhrif í tiltekinn tíma en vandamálið er að áhrifin fjara jafnan út á nokkrum vikum. Þetta er eins og að taka verkjalyf við tannpínu tannpínan kemur alltaf aftur þegar áhrif lyfsins dvína. Þriðja aðferðin sem notuð hefur verið er að stjórnendur oft í samráði við ráðgjafa setja fyrirtækinu ákveðna þjónustustaðla. Stöðlunum er dreift til starfsfólksins og þeim sagt að lesa, læra og fara eftir þeim. Vandamálið við þessa aðferð er að starfsfólkið er oft á móti stöðlunum eða skilur þá ekki fyllilega. Afleiðingarnar eru þær að til verða ósveiganlegar þjónustureglur sem starfsfólkið fer eftir í einu og öllu. Við þær aðstæður verður þjónustan oft ópersónuleg. Það þarf tvo til Til að þjónusta fyrirtækisins verði góð þarf tvo til: Gott og þjálfað starfsfólk og gott fyrirtæki. Ekki er nóg að senda starfsfólk á námskeið og ætlast til að það lagi öll Mynd 1 Þjónustuþríhyrningurinn Kerfi þjónustuvandamál. Markvissa stefnu þarf í þjónustumálum sem tekur á kerfinu og framkvæmdinni. Skoða þarf innri þjónustu fyrirtækisins, þ.e. hvernig þjónustu starfs- Þjónustustefna Viðskiptavinur Starfsfólk 8

9 Slæmt Starfsfólkið Gott Innantóm þjónusta Fólkið er: vingjarnlegt að gera sitt besta illa upplýst óöruggt Kerfið er: ruglingslegt úr samhengi mótsagnakennt breytilegt Það sem viðskiptavinir lesa úr stöðunni: Við erum að reyna að gera vel, en erum ekki viss hvað við erum að gera. Við gerum okkar besta, en ráðum einfaldlega ekki við þetta. Fólkið er: óþjálfað ópersónulegt tillitslaust sinnulaust Slæm þjónusta Kerfið er: ruglingslegt hægt viðbragðshægt óþægilegt Það sem viðskiptavinir lesa úr stöðunni: Ég bara vinn hérna! Vertu ekki að angra mig. Ég hef öðrum hnöppum að hneppa. Já, já, farðu bara eitthvað annað. Fólkið er: umhyggjusamt vingjarnlegt vel þjálfað öruggt með sig Gæðaþjónusta Kerfið er: snöggt og öruggt sveigjanlegt þægilegt einfalt Það sem viðskiptavinir lesa úr stöðunni: Get ég gert nokkuð fleira fyrir þig? Við erum hér til að aðstoða þig og við höfum þekkingu á því sem við erum að gera. Samkvæmt bókinni Fólkið er: óþjálfað ópersónulegt áhugalaust öruggt með sig Kerfið er: nákvæmt ófrávíkjanlegt eins yfir alla línuna heilagt Það sem viðskiptavinir lesa úr stöðunni: Því miður. Ég verð að fylgja reglunum. Heyrðu vinur, þú ert bara einn af mörgum viðskiptavinum okkar. Við getum ekki veitt þér eitthvað umfram aðra. Mynd 2 Fjórar tegundir þjónustu Hægt er að skipta þjónustu fyrirtækja í fjóra flokka: Slæma þjónustu, innantóma þjónustu, þjónustu samkvæmt bókinni og gæðaþjónustu. Á skýringarmyndinni er lýst einkennum hvers flokks fyrir sig að því er varðar þjónustu starfsfólks og þjónustukerfi. Slæmt Kerfið Gott fólkið veitir öðru starfsfólki. Með því að vinna skipulega að bættri samvinnu starfsfólks og stuðla þar með að bættri innri þjónustu er hægt að bæta þjónustuna út á við til viðskiptavina (sjá mynd 1). Ástæða þess að þjónustuátak fyrirtækja skilar sér ekki sem skyldi er að fyrirtæki hafa eingöngu tekið á einum afmörkuðum þætti en sleppt hinum. Hér að ofan er því lýst hvaða áhrif það hefur á þjónustu fyrirtækis að taka á áðurnefndum þáttum, þ.e. starfsfólki og kerfinu, annars vegar hvort í sínu lagi og hins vegar báðum í einu. Fjórar tegundir þjónustu Hægt er að skipta þjónustu fyrirtækja í fjóra flokka: Slæma þjónustu, innantóma þjónustu, þjónustu samkvæmt bókinni og gæðaþjónustu en þessu er lýst nánar í skýringarmynd 2. Slæm þjónusta: Í fyrirtæki sem veitir slæma þjónustu hefur enginn áhuga á að veita góða þjónustu, hvorki starfsfólk né stjórnendur. Starfsfólkið er áhugalaust, ópersónulegt, óþjálfað og enginn hvetur það til að gera betur. Ekkert samræmi er milli kerfis og framkvæmdar. Kerfið er flókið og framkvæmdin viðbragðshæg. Innantóm þjónusta: Fyrirtæki sem veitir innantóma þjónustu hefur sent starfsfólk sitt á einhvers konar þjónustunámskeið í gegnum árin. Starfsfólkið hefur fengið nokkra þjálfun, það er vingjarnlegt og reynir að gera sitt besta, en fyrirtækið stendur ekki á bak við það. Stjórnendur þeirra skapa ekki þá aðstöðu sem þarf til að þjónustan verði fullkomin. Samkvæmt bókinni: Stjórnendur fyrirtækja í þessum flokki hafa leitt hugann að því að nauðsynlegt er að koma sér upp einhverjum þjónustureglum. Þeir setjast því niður, útfæra reglurnar og setja á blað fyrir starfsfólkið. Starfsfólkið fær reglubók sem greinir frá hvernig það á að haga sér við tilteknar aðstæður og hvers konar þjónustu það á að veita. Oft segja reglubækurnar hvað má gera og hvað ekki og mikið er lagt upp úr því að starfsfólkið fari í einu og öllu eftir þeim. Starfsfólkið, sem iðulega skilur ekki allar reglurnar eða hvers vegna þær voru settar, tekur þær og framfylgir þeim út í ystu æsar. Gæðaþjónusta: Í þessum flokki hafa fyrirtæki náð að stilla saman alla strengi. Starfsfólkið er þjónustulundað og vill allt fyrir viðskiptavini gera og fyrirtækið styður við bakið á starfsfólkinu í einu og öllu. Þetta fyrirtæki reynir að gera hvern viðskiptavin sérstakan. Slík fyrirtæki hafa tekið upp þjónustumenningu, þar sem starfsfólk á innri og ytri viðskiptavini. Slíkt útheimtir vinnu og úthald. Þjónusta er ekki eins og hvert annað átak, heldur þarf sífellt að kappkosta að bæta hana eða viðhalda henni. 9

10 Á framabraut með PwC Margvíslegt samstarf við háskólanema Á undanförnum misserum hafa komist á góð samskipti milli PricewaterhouseCoopers og nemenda á háskólastigi, félaga þeirra og samtaka. PwC leggur mikla áherslu á að vera í góðum tengslum við háskólalífið og ræktar samskiptin á margvíslegan hátt. Um þessar mundir eru fjórtán háskólanemendur í hlutastarfi hjá PwC, lokaverkefni hafa verið unnin í samstarfi nemenda og starfsmanna PwC og loks má ekki gleyma vísindaferðunum. PricewaterhouseCoopers hefur í auknum mæli leitað eftir og fundið fyrir eftirspurn hjá nemendum í viðskiptafræði til að vinna hjá PwC með skóla. Aldrei í sögu PwC og forvera þess hafa jafn margir nemendur verið í hlutastarfi með skóla. Í janúar 2001 voru 14 nemendur í viðskiptafræði, á öðru til fjórða ári, í vinnu á endurskoðunarsviði fyrirtækisins. Þetta er mjög ánægjuleg þróun sem gagnast bæði fyrirtækinu og nemendum vel. Samstarf um lokaverkefni Af og til vinna nemendur lokaverkefni sín í samvinnu við PwC. Margar fyrirspurnir berast á hverju ári og þær eru allar teknar til skoðunar. Um þessar mundir er nemandi í rekstrardeild Háskólans á Akureyri, Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir, að vinna lokaverkefni sitt hjá PwC. Samstarf við AIESEC PwC og AIESEC, alþjóðlegt félag háskólanema, eiga í víðtæku samstarfi á heimsvísu. Í mörgum löndum þar sem AIESEC og PwC eru starfandi (PwC er með starfsemi í yfir 150 löndum) er samstarf af ýmsum toga. Í vetur var í fyrsta sinn undirritaður samstarfssamningur PwC og AIESEC hér á landi. Með þessum samningi er PricewaterhouseCoopers nefndur Samstarfsaðili AIESEC á Íslandi. Samstarf er m.a. um Framadaga, skiptastarf AIESEC, fyrirlestrahald og fleira. Vinsælar vísindaferðir Það hefur færst í vöxt að hópar nemenda í háskólum (Háskóla Íslands, Háskólanum á Akureyri, Háskóla Reykjavíkur, Viðskiptaháskólanum á Bifröst og Tækniskóla Íslands) heimsæki PwC í svonefndum vísindaferðum. Í þessum ferðum komast iðulega á skemmtileg og óformleg samskipti milli nemenda og starfsmanna PwC. Tekið hefur verið á móti nemendum í ýmsum fögum enda starfar breiður hópur háskólamenntaðra starfsmanna hjá fyrirtækinu. PwC á Framadögum 2001 Framadagar, atvinnulífsdagar Háskóla Íslands, verða haldnir í áttunda sinn dagana 30. janúar til 2. febrúar 2001 í Háskólabíói. Þessir dagar eru haldnir að erlendri fyrirmynd og eru fyrst og fremst hugsaðir til að auka tengsl nemenda í háskólum á Íslandi við atvinnulífið. PricewaterhouseCoopers Sigurjón Ólafsson, markaðsstjóri PwC Háskólanemarnir fimm eru meðal þeirra sem eru í hlutastarfi hjá PwC meðfram námi sínu: F.v.: Óskar Sigurðsson,Bergur Már Emilsson, Svandís Jónsdóttir, Davíð Búi Halldórsson og Orri Freyr Oddsson. 10

11 tekur virkan þátt í Framadögum eins og undanfarin ár. Sérfræðingar í ráðningarþjónustu PwC verða með fyrirlestur fyrir stúdenta um ráðningarferlið og gerð ferilskráa 30. janúar. Þá verður Reynir Kristinsson, framkvæmdastjóri PwC, með kynningu á fyrirtækinu 2. febrúar. Loks er PwC með bás til að kynna starfsemi fyrirtækisins. Básinn er númer 25 beint á móti aðalinngangi Háskólabíós. Starfsmenn PwC búa yfir fjölbreyttri menntun Margir kunna að halda að hjá PwC starfi eingöngu fólk með háskólamenntun í viðskiptum. Staðreyndin er önnur þótt vissulega séu flestir menntaðir í viðskiptafræði enda er endurskoðunarsvið PwC stærsta einingin með fjölmarga viðskiptafræðinga og löggilta endurskoðendur innanborðs. Þrír lögfræðingar starfa á skatta- og lögfræðisviði. Í rekstrarráðgjöf eru verkfræðingar, rekstrarfræðingar, stjórnmálafræðingar, viðskiptafræðingar og sérfræðingar í stjórnun. Í starfsmannaráðgjöf og ráðningarþjónustu eru starfsmenn með menntun í sálfræði, félagsfræði, stjórnmálafræði, viðskiptafræði og tungumálum. Á markaðssviði má loks finna landfræðing, mannfræðing, sálfræðinga og stjórnmálafræðinga. Ljóst má vera af þessari upptalningu að hjá PwC starfar fjölbreytt flóra háskólamenntaðra starfsmanna. Starfsmenn við kennslu á háskólastigi Nokkrir starfsmenn Pricewaterhouse- Coopers sinna stundakennslu á háskólastigi. Við viðskiptadeild Háskóla Reykjavíkur kennir Ólafur Þór Jóhannesson, löggiltur endurskoðandi. Í viðskiptadeild Háskóla Íslands kenna Vignir Rafn Gíslaon, löggiltur endurskoðandi, Ólafur Kristinsson, forstöðumaður endurskoðunarsviðs, og Jóhann G. Ásgrímsson, viðskiptafræðingur. Þorsteinn Þorsteinsson, stjórnunarráðgjafi, kennir við Tækniskóla Íslands. Bjarni Jónsson, stjórnunarráðgjafi, er jafnframt aðstoðarrektor Viðskiptaháskólans á Bifröst. Þar kennir einnig Þröstur Sigurðsson, fjármálaráðgjafi. Svali H. Björgvinsson, forstöðumaður starfsmannaráðgjafar, kennir sálfræði við félagsvísindadeild H.Í. og íþróttasálfræði við Kennaraháskóla Íslands. Loks kennir Magnús B. Baldursson, rannsóknastjóri á markaðssviði, námskeið í lýðfræði og fólksfjöldarannsóknum við landafræðiskor Háskóla Íslands. Auk kennslunnar er þó nokkuð um að nemendur vinni lokaverkefni undir handleiðslu starfsmanna PwC. Önnur tengsl við háskólasamfélagið Af öðrum tengslum má nefna að margir starfsmenn PwC hafa sinnt kennslu á ýmsum námskeiðum hjá Endurmenntunarstofnun Háskóla Íslands. Starfsmenn PwC hafa einnig komið í einstök námskeið á háskólastigi og kynnt ákveðin verkefni í samráði við kennara. Ráðningarþjónusta PwC, sem byggir á langri reynslu, hefur loks aðstoðað fjölda nemenda við að útvega sér starf í gegnum tíðina. 11

12 Af vettvangi skattalaga Kynning á markverðum breytingum á skattalöggjöf Ýmsar markverðar breytingar voru gerðar á skattalöggjöfinni á nýafstöðnu haustþingi Alþingis. Í eftirfarandi samantekt er gerð grein fyrir þeim athyglisverðustu að mati greinarhöfundar. Halldór Þorkelsson, lögfræðingur á skatta- og lögfræðisviði PwC Frestun á skattlagningu söluhagnaðar Árið 1996 var sú breyting gerð á lögum nr. 75/1981, um tekjuskatt og eignarskatt, með síðari breytingum, að einstaklingum var heimilað að fresta skattlagningu á söluhagnaði hlutabréfa um tvenn áramót. Reglunni var þannig háttað að söluhagnaður einstaklings af hlutabréfum umfram 3,2 milljónir króna og 6,4 milljónir króna hjá hjónum var skattlagður eins og hverjar aðrar tekjur, þ.e.a.s. í almennu skattþrepi eða eftir atvikum með hátekjuskattshlutfalli. Ef einstaklingur keypti hins vegar önnur bréf í stað hinna seldu innan tveggja ára færðist sá hluti söluhagnaðar sem er umfram framangreindar 3,2 eða 6,4 milljónir króna til lækkunar á kaupverði nýju bréfanna. Breytingin kom til framkvæmdar við staðgreiðslu gjalda á árinu Markmið breytingarinnar var að gera atvinnulífinu kleift að laga sig að breyttum aðstæðum, auðvelda skipulagsbreytingar og stuðla að því að fjármagn héldist í íslensku atvinnulífi, jafnframt því að auka sparnað hjá almenningi. Með lögum nr. 149/2000, var sú breyting gerð að heimild til frestunar á söluhagnaði hlutabréfa var afnumin, auk þess sem allur söluhagnaður einstaklinga af hlutabréfum er nú skattlagður með 10% án takmörkunar, eins og gildir um aðrar fjármagnstekjur. Í athugasemdum með frumvarpi laganna segir m.a. um ástæður breytingarinnar og áðurgreint markmið frestunar skattlagningar söluhagnaðar: Ýmislegt bendir til þess að þeir sem hafa hagnast vel á sölu hlutabréfa á undanförnum árum hafi í vaxandi mæli nýtt sér umrædda frestunarheimild. Þá virðast sífellt fleiri telja að hagstæðara sé að ávaxta það fé í hlutafélögum, sem eru annars staðar en á Íslandi, vegna hagstæðari skattareglna og í ýmsum tilvikum í skjóli bankaleyndar. Leiða má líkur að því að í mörgum tilvikum falli skattlagningin jafnvel niður vegna skorts á upplýsingum. Þetta tvennt, frestun skattgreiðslna og hagstætt skattaumhverfi, eru án efa helstu ástæður þess að stærri fjárfestar hafa kosið að stofna eigin hlutafélög erlendis. Þannig má halda því fram að í gildandi reglum felist ákveðin hvatning fyrir einstaklinga til þess að fjárfesta í félögum erlendis fremur en hér á landi. Íslenskir fjárfestar hafa því getað takmarkað skatta sína með því að greiða sér arð frá hinu erlenda félagi sem er skattlagður með 10% skatti hér á landi. Þetta er gert þar sem hagstæðara er að fá fjármagnstekjur í formi arðs en söluhagnaðar þegar fjárhæðirnar eru orðnar háar. Af framansögðu má álykta að gildandi ákvæði um skattalega meðferð á söluhagnaði hafi aðeins að hluta til náð tilgangi sínum um eflingu íslensks atvinnulífs með aukinni þátttöku almennings. Niðurstaðan virðist helst sú að fjármagnið leiti frekar úr landi í stað þess að skila sér inn í íslensk atvinnufyrirtæki eins og til stóð með lagabreytingunni Auk þess segir í frumvarpinu að í fjölmörgum tilvikum hafi frestunarheimildin verið notuð til málamynda, þ.e. að ný bréf hafi verið keypt að liðnum tveggja ára frestinum, þau seld um leið aftur og loks sótt um frestun á nýjan leik. Þannig hafi menn getað náð því marki að söluhagnaður varð á endanum allur skattlagður í 10% skatti. Í meðförum efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis var gerð breyting á bráðabirgðaákvæði laga nr. 149/2000. Fyrir breytinguna var gert ráð fyrir því að þeir aðilar sem nutu söluhagnaðar vegna sölu hlutabréfa og hluta á árunum 1998 og 1999 hefðu áfram heimild til þess að fresta skattlagningu söluhagnaðarins í samræmi við gildandi lög. Vafi lék á því hvort að bráðabirgðaákvæðið stæðist ákvæði stjórnarskrárinnar um bann við afturvirkni skattlaga, þar sem ekki var gert ráð fyrir sérstökum ráðstöfunum þeim til handa sem keypt höfðu hlutabréf á árinu 2000 með það í huga að óska eftir frestun skattlagningar á söluhagnaði af þeim bréfum á nk. ári. Með hliðsjón af því gerði nefndin þá breytingu á bráðabirgðaákvæðinu að unnt sé að fara fram á frestun á tekjufærslu söluhagnaðar vegna sölu einstaklinga á árinu 2000 um ein áramót frá söludegi að svo miklu leyti sem fjárhæð söluhagnaðarins er umfram ákveðin mörk. Þannig hafa þeir sem keypt hafa hlutabréf á árinu 2000 tíma til ársloka 2001 til að kaupa ný bréf. 12

13 Ríflega þriðji hver á hlutabréf Til fróðleiks má geta þess að sífellt fleiri skattgreiðendur telja nú fram hlutabréfaeign á skattframtali sínu. Árið 1990 voru eigendur hlutabréfa sem hlutfall framteljenda 21,1%, 1995 var þetta hlutfall 27,0% og 1999 var hlutfallið orðið 36,5%. Aukning á tíu árum er 15,4%. Á sama tímabili hefur framteljendum fjölgað um 13,16%. Endurupptaka skattákvarðana í tilefni af úrskurði yfirskattanefndar eða dómstóla Með fyrrgreindum lögum nr. 149/2000 er skattaðila tryggður ákveðinn réttur til að fá mál sín endurupptekin að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Þetta er ótvíræð réttarbót skattgreiðendum til hagsbóta og tekur af öll tvímæli um rétt skattgreiðenda. Samkvæmt breytingunni hefur ríkisskattstjóri nú heimild til þess að breyta ákvörðun skattstjóra af sjálfsdáðum eða samkvæmt beiðni skattaðila hafi yfirskattanefnd eða dómstólar með úrskurði eða dómi kveðið upp úr með það að skattframkvæmd hafi ekki samrýmst lögum. Það er ekki skilyrði að skattaðili hafi mótmælt skilningi skattyfirvalda á skattframkvæmd, t.d. gert kröfu á skattframtölum sínum um frádrátt vegna útgjalda sem þau hafa talið ófrádráttarbær. Heimild til endurupptöku nær allt að sex ár aftur í tilefni af breytingu á skattframkvæmd. Þetta er í samræmi við gildandi heimild skattyfirvalda til þess að endurákvarða skatta til hækkunar vegna tekna síðustu sex ára sem næst eru á undan því ári þegar endurskoðun fer fram. Breyting á reglum um framtalsfrest Framtalsfrestur einstaklinga, sem eigi hafa með höndum atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi, hefur verið 10. febrúar ár hvert, en skattstjórar hafa haft heimild til þess að veita skilafrest til febrúarloka. Framtalsfrestur einstaklinga sem hafa með höndum atvinnurekstur eða sjálfstæða starfsemi hefur verið 15. mars ár hvert og skattstjórar haft heimild til þess að veita skilafrest til 15. apríl. Lögaðilum hefur borið að skila skattframtali eigi síðar en 31. maí ár hvert. Með lögum 149/2000 hefur þessu nú verið breytt þannig að fjármálaráðherra kemur nú til með að auglýsa að fengnum tillögum ríkisskattstjóra álagningarfresti en ríkisskattstjóri ákveður skilafrest í samræmi við það og með hliðsjón af öðrum atriðum sem máli skipta í því sambandi. Álagningu skal þó vera lokið eigi síðar en tíu mánuðum eftir lok tekjuárs. Gert er ráð fyrir að sérstakir skilafrestir verði ákveðnir fyrir lögaðila sem hafa annað reikningsár en almanaksárið þannig að álagning á þá fari fram að liðnum jafnlöngum tíma frá lokum reikningsárs eins og hjá öðrum lögaðilum. Skatthlutfall tekjuskatts einstaklinga Með lögum nr. 150/2000 var skatthlutfall tekjuskatts einstaklinga lækkað um 0,33%, úr 26,41% í 26,08%. Lækkunin kemur til framkvæmdar við álagningu tekjuskatts á árinu 2002 vegna tekna ársins Þetta er gert til að milda áhrif heimildar sveitarfélaga til þess að hækka útsvar en með lögum nr. 144/2000 var sveitarstjórnum veitt heimild til þess að leggja að hámarki 13,03% útsvar á tekjur manna í stað 12,04%. Leyfileg hækkun á útsvari kemur til framkvæmdar á tveimur árum og er sveitarstjórnum þannig að hámarki heimilt að leggja 12,70% útsvar á tekjur manna tekjuárið 2001 og 13,03% tekjuárið Barnabætur hækka Með lögum nr. 166/2000 var sú breyting gerð á barnabótakerfinu að dregið var úr tekjutengingu með upptöku barnabóta sem ekki eru tekjutengdar og með um þriðjungs lækkun á tekjuskerðingarhlutföllum. Einnig er eignaskerðing barnabóta afnumin. Auk þess hækka barnabætur í takt við almennar launahækkanir á árunum Á móti þessu kemur að skerðingarmörk tekna hækka hins vegar nokkru meira. Breytingarnar munu koma til framkvæmdar á þremur árum, þ.e. 2001, 2002 og Heildarhækkun barnabóta á næstu þremur árum nemur 11,7%. Heildarhækkun á skerðingarmörkum barnabóta á sama tímabili nemur 17,5%. Áætlað er að kostnaður ríkissjóðs af þessari breytingu nemi rúmlega tveimur milljörðum króna árlega eftir að breytingarnar verða að fullu komnar til framkvæmdar á árinu

14 Leif Edvinson flytur erindi á ráðstefnu um þekkingarverðmæti Leit að þekkingarverðmætum Gæðastjórnunarfélagið mun í samvinnu við Pricewaterhouse- Coopers standa að ráðstefnu um þekkingarverðmæti, sem haldin verður 28. mars nk. Aðalfyrirlesari verður Leif, sem kunnastur er fyrir kenningar sínar um þekkingarverðmæti. Hér á síðunni eru að finna hugleiðingar Leifs um fyrirbærið þekkingarverðmæti (Intellectual Capital). Grein Leifs verður birt í heild sinni á vefsíðum GSFÍ og PwC. Þegar fjallað er um hugtakið þekkingarverðmæti (Intellectual Capital) koma eftirfarandi spurningar upp í hugann: Hverjir eru hinir óþekktu verðmætahvatar (value drivers) þjóða eða svæða? Getur gamla hagkerfið skýrt það? Getum við raunverulega séð, eða höfum við orð til að lýsa verðmætahvötum fyrirtækja á verðbréfamarkaði? Hvernig má útskýra vaxandi bil milli markaðsvirðis og bókfærðs verðs fyrirtækja? Er eitthvað annað mynstur verðmætasköpunar (value creation) og ný viðskiptarök (business logic) að fæðast í stað hinnar vel þekktu virðiskeðju? Snúast þekkingarverðmæti (IC) um verðmætasköpun fremur en sparnað í kostnaði? Snýst það um innra- eða ytra umhverfi? Snýst það um samfélög eða fyrirtæki? Snúast þekkingarverðmæti (IC) aðeins um stjórnun þekkingar og getu? Eða snúast þau um framtíðarmöguleika fyrirtækja til að hagnast og vaxa? Það gæti litið út fyrir að ný hagfræði sé að verða til. En gæti verið að það væri nýtt svið í fræðunum? Svið hins óáþreifanlega eða svið þekkingarverðmæta. Rannsóknir prófessors Baruch Lev (1997) við Stern University í New York sýna að mynstur fjárfestinga í Bandaríkjunum hefur breyst verulega síðan Þá var u.þ.b. 70% fjárfestinga í áþreifanlegum eignum en um 30% í óáþreifanlegum. Þegar litið er til ársins 1990 sést að þetta hlutfall hefur snúist við og fjárfestingar í óáþreifanlegum eignum, eins og rannsóknum og þróun, menntun og þekkingu, hugbúnaði og Netinu, eru í yfirgnæfandi meirihluta. Að meðaltali er áætlað að meira en 10% af landsframleiðslu OECD landanna fari í óáþreifanleg verðmæti. Í löndum eins og Svíþjóð er hlutfallið enn hærra, eða 20%. Því er mjög brýnt að geta gert þessa óáþreifanlegu þætti sýnilega. Þróunin endurspeglast líka í verði hlutabréfa. Samkvæmt rannsóknum Baruch Lev var hlutfall milli markaðsvirði fyrirtækja og bókfærðs verðs þeirra einn á seinni hluta áttunda áratugarins. Um miðjan 10. áratuginn hafði þetta hlutfall hækkað í þrjá og er núna meira en sex sinnum bókfært verð. Í sumum fyrirtækjum, eins og AOL og Microsoft er um 90% af markaðsvirði þeirra bundið í óáþreifanlegum þáttum. Þá þætti má gera sýnilega með kortlagningu þekkingarverðmæta eins og gert hefur verið hjá Skandia og Turn IT, hugbúnaðarfyrirtæki sem er skráð á sænska verðbréfamarkaðinn. Leif Edvinson maðurinn að baki hugtakinu þekkingarverðmæti Leif Edvinson hefur verið aðalkennismiður um hugtakið þekkingarverðmæti (Intellectual Capital IC). Leif samdi fyrstur manna ársskýrslu fyrirtækis sem tók á þessum þætti, en það var fyrir sænska tryggingafyrirtækið Skandia. Hann hefur hlotið fjölda viðurkenninga fyrir frumkvöðlastarf sitt á þessu sviði, m.a. verðlaun frá American Productivity and Quality Center og Business Intelligence og verðlaunin Brain of the Year árið Leif hefur verið sérstakur ráðgjafi utanríkisráðuneytis Svía um þjónustugreinar, unnið með Alþjóðaviðskiptamiðstöð Sameinuðu þjóðanna (U.N. International Trade Center) og er einn af stofnendum Samtaka þjónustugreina í Svíþjóð. Leif Edvinson hefur MBA gráðu frá University of Berkeley og er höfundur fjölda greina um þjónustuatvinnugreinar og IC. Leif er, ásamt Michael Malone, höfundur bókarinnar Intellectual Capital Realizing Your Company s True Value by Finding Its Hidden Brainpower. Þar byggir hann á reynslu sinni sem framkvæmdastjóri IC hjá Skandia þar sem hann þróaði kerfi, Navigator, sem greinir og mælir IC í fyrirtækjum. Leif er eftirsóttur fyrirlesari um allan heim. Kenningar Leifs þykja sameina frumlega hugsun og hagnýta þætti í rekstri fyrirtækja. Hann er sérstaklega vel þekktur fyrir að vera fremstur í að færa þekkingarstjórnun í nothæfan og sjáanlegan búning með því að greina og mæla þekkingarverðmæti í fyrirtækjum og vera þannig frumkvöðull þróunar þessa nýja sviðs innan stjórnunar. Leif Edvinson, ráðgjafi hjá UNIC (Universal Networking Intellectual Capital), Stokkhólmi. 14

15 PricewaterhouseCoopers um víða veröld General Electric nýtur mestrar virðingar Í könnun PricewaterhouseCoopers og Financial Times um val á virtustu fyrirtækjum og forstjórum (CEO) fyrirtækja sem birt var í desember sl. kom í ljós að General Electric (GE) og forstjóri þess, Jack Welch, tróna í efstu sætum. Könnunin var gerð meðal 720 æðstu stjórnenda (CEO) víða um heim. Þetta er þriðja árið í röð sem GE og Jack Welch hlotnast þessi heiður. GE fékk fleiri atkvæði en næstu tvö fyrirtæki samanlagt, Microsoft og Sony. Frá því að þessi könnun var fyrst gerð hefur Microsoft vaxið jafnt og þétt fiskur um hrygg og er talið að fyrirtækið leysi GE af hólmi, efst á þessum lista, árið Bill Gates var í þriðja sinn í röð annar í vali stjórnendanna á virtasta forstjóranum. Um 15% tekjuaukning hjá PwC Niðurstöður liggja fyrir um rekstur PwC á heimsvísu frá síðasta rekstrarári sem lauk 30. júní Heildartekjur PwC jukust um 15%, voru 21,5 milljarðar (ma.) Bandaríkjadala (US$) en voru 18,7 ma. US$ árið á undan. Af þessum heildartekjum voru um 8,4 ma. á endurskoðunarsviði, 4,0 ma. á skatta- og lögfræðisviði og um 9,1 ma. á ráðgjafasviði. PricewaterhouseCoopers gerir ráð fyrir að á næsta rekstrarári muni tekjur aukast um 20%. Ekkert fyrirtæki í endurskoðun og ráðgjöf er með jafn marga viðskiptavini á lista hins virta tímarits Fortune yfir 500 stærstu fyrirtæki heims. Á sviði endurskoðunar í Evrópu þjónar PwC helmingi fleiri fyrirtækjum af lista þeirra 500 stærstu en samkeppnisaðilarnir. Um ráðgjafar eru starfandi hjá PwC á heimsvísu. Stjórnendur bjartsýnir Bjartsýni ríkir um horfur í efnahagsmálum hjá forstjórum (CEO) stærstu fyrirtækja heims að því er árleg könnun PwC leiðir í ljós. Nær allir búast við almennum vexti á fjármagnsmarkaði á næstu þremur árum og um helmingur þeirra telur að mestur vöxtur verði í Asíu. Níu af hverjum tíu forstjórum voru bjartsýnir á gengi eigin fyrirtækja næstu þrjú árin og um þriðjungur þeirra kvaðst vera ákaflega bjartsýnn. Almenningur óttast öryggi á Netinu Samkvæmt skýrslu Pricewaterhouse- Coopers sem byggir á nýlegri könnun sem gerð var í tólf Evrópulöndum og Suður- Afríku ríkir tortryggni hjá almenningi gagnvart öryggi á Netinu. Könnunin leiðir engu að síður í ljós að aðeins tvö prósent þeirra, sem átt hafa viðskipti á Netinu, telja sig hafa verið svikin. Það sem kemur ef til vill mest á óvart er að óttinn er mestur meðal þeirra sem hafa mestu reynslu af netnotkun. Um 95% þátttakenda segjast gjalda varhug við því að gefa upp kreditkortanúmer og um tveir þriðju aðspurðra segjast heldur vilja gefa slíkar upplýsingar í síma þótt að hættan samhliða því sé meiri. Skýrsluhöfundar telja að neikvæð umfjöllun í fjölmiðlum um viðskipti á Netinu hafi mikið að segja. Ljóst sé að fyrirtæki í rafrænum viðskiptum eigi langt í land með að vinna traust almennings. Það jákvæða að mati skýrsluhöfunda er að góðar lausnir eru til fyrir fyrirtæki sem tryggja öryggi á Netinu. Góðar viðtökur við Evrópuráðgjöf Evrópuráðgjöf PwC hefur gengið mjög vel á því eina ári sem liðið er síðan fyrirtækið fór að bjóða viðskiptavinum sínum þjónustu sína. Verkefnin hafa verið fjölbreytt og meðal viðskiptavina eru bæði stór og smá fyrirtæki. Þar ber fyrst að nefna framkvæmdastjórn ESB, en PwC á Íslandi hefur unnið fjölmörg verkefni fyrir stofnanir og einstakar áætlanir ESB, m.a. í samvinnu við PwC í Hollandi og Belgíu. Mörg af stærstu og fremstu fyrirtækjum landsins hafa einnig sóst eftir ráðgjöf á sviði Evrópumála. Ennfremur er algengt að nýsköpunar- og sprotafyrirtæki þurfi aðstoð við að sækja um fjármagn til rannsókna- og þróunaráætlana ESB. Góður árangur hefur náðst, þar sem nær allar umsóknir um fjármagn sem PwC hefur komið að hafa hlotið samþykki ESB og fengið úthlutað styrkjum eða um 85-90% umsókna. Að meðaltali komast aðeins um 20% umsókna frá öllu EES-svæðinu í gegnum hið erfiða og stranga umsóknar- og matsferli skriffinnanna í Brüssel. Verkefnin eiga það sameiginlegt að um er að ræða rannsóknir, nýsköpun og þróun af ýmsu tagi. Á hinn bóginn ná þau yfir flest svið atvinnulífins og þannig hafa ráðgjafar PwC aðstoðað við að útvega styrki til verkefna á sviði sjávarútvegs, upplýsingatækni, orkumála og hefðbundins iðnaðar. 15

16 Hvers vegna PricewaterhouseCoopers? Ragnheiður Dögg Agnarsdóttir, B.A. í sálfræði 26 ára. B.A. í sálfræði frá Háskóla Íslands Starfið: Vinnustaðagreiningar, þekkingarstjórnun, heildarráðgjöf í stjórnun starfsmannamála, starfsmat og starfslýsingar. Hvers vegna PwC? Alþjóðlegt fyrirtæki. Býður upp á hvetjandi starfsumhverfi með metnaðarfullum starfsmönnum sem leita bestu lausna á áhugaverðum verkefnum. Berglind Halldórsdóttir, viðskiptafræðingur 24 ára. Viðskiptafræðingur (cand.oecon) af endurskoðunarsviði frá Háskóla Íslands Starfið: Gerð reikningsskila og skattskila, endurskoðun og bókhald. Hvers vegna PwC? Alþjóðlegt fyrirtæki sem gefur möguleika á starfi erlendis. Hentaði mér vel með námi þar sem vinnutími var sveigjanlegur. Mikil og góð reynsla á helstu sviðum atvinnulífsins. Helgi Aðalsteinsson, M.Sc. í alþjóðaviðskiptum 27 ára. B.Sc. í rekstrarfræðum frá Háskólanum á Akureyri 1997 og M.Sc. í alþjóðaviðskiptum frá Álaborgarháskóla í Danmörku Starfið: Þarfagreining og stefnumótun í upplýsingatæknimálum, gerð viðskiptaáætlana og ráðgjöf við markaðssetningu fyrirtækja. Hvers vegna PwC? Sem ráðgjafi hjá PwC vinnur maður að fjölbreyttum verkefnum sem spanna ólíka þætti í rekstri viðskiptavina okkar. Þar sem PwC á Íslandi er hlekkur í alþjóðakeðju fyrirtækisins vinnum við í samstarfi við starfsfólk PwC erlendis sem veitir okkur þann möguleika að yfirfæra reynslu og þekkingu erlendis frá á síbreytilegt umhverfi viðskiptavina okkar. Sandra Margrét Sigurjónsdóttir, viðskiptafræðingur 25 ára. Viðskiptafræðingur (cand.oecon) af endurskoðunarsviði frá Háskóla Íslands Starfið: Endurskoðunarverkefni, þar sem farið er í fyrirtæki og unnið við endurskoðun. Uppgjörsvinna, skattframtalsgerð fyrir fyrirtæki og einstaklinga og ýmis sérverkefni. Hvers vegna PwC? Alþjóðlegt fyrirtæki sem býður upp á möguleika á starfi erlendis. Lögð er áhersla á að viðhalda þekkingu starfsmanna og fjölbreytileiki starfa innan fyrirtækisins er mikill sem gefur fólki möguleika á að reyna sig á mörgum sviðum. Viðar Halldórsson, félagsfræðingur 30 ára. B.A. í félagsfræði frá Háskóla Íslands 1998 og M.A. í félagsfræði frá University of Leicester Starfið: Ráðgjöf í starfsmannamálum. Þjónustukannanir (hulduheimsóknir) fyrir fyrirtæki og stofnanir. Uppbygging launakerfa og launakannanir sem og ýmis námskeið, t.d. liðsheildarog hópeflinámskeið, stjórnendaþjálfun og sölunámskeið. Hvers vegna PwC? Spennandi og vaxandi fyrirtæki sem stjórnað er með nútímastjórnunarháttum þar sem reynir á ábyrgð, frumkvæði og kraft starfsfólks. Geysileg þekking er innan fyrirtækisins sem nýtist manni sem enn frekara nám þannig að maður er alltaf að bæta við þekkingu sína og reynslu og verður fyrir vikið hæfari starfskraftur. YDDA / SÍA Ritstjóri: Sigurjón Ólafsson Ábm.: Reynir Kristinsson Umsjón/umbrot: Boðberi almannatengsl Prentun: Gutenberg PricewaterhouseCoopers ehf. Höfðabakka Reykjavík s f PricewaterhouseCoopers ehf. Tjarnargötu Keflavík s f PricewaterhouseCoopers ehf. Glerárgötu Akureyri s f PricewaterhouseCoopers ehf. Garðarsbraut Húsavík s f PricewaterhouseCoopers ehf. Austurvegi Selfoss s f