Studie-eenheid 4: DIE BEGRIP IDENTITEIT

Transcription

1 Studie-eenheid 4: DIE BEGRIP IDENTITEIT Let Wel! Voordat u aangaan na die volgende studie-eenheid, is dit belangrik dat u eers vooraf besin. Wat beteken dit? Dit beteken om regtig oor die breë tema/onderwerp van die eenheid na te dink. Vul bo-aan die tabel die onderwerp van die eenheid in, en skryf in die linkerkantste kolom aantekeninge oor wat u glo dat u omtrent die tema/onderwerp weet. Dink terselfdertyd na oor wat u graag sal wil weet omtrent die onderwerp van die eenheid. Skryf in die middelste kolom duidelike, verstaanbare aantekeninge wat verduidelik wat u hoop om van hierdie eenheid te leer. Die derde kolom van hierdie KWL-strategie moet na voltooiing van die eenheid se uitkomste ingevul word.. EENHEID Tema/Onderwerp: Wat ek weet (K) Wat ek wil weet (W) Wat ek geleer het (L) 1

2 Studie-eenheid 4: Die Begrip Identiteit Hierdie module se algemene uitkomste behels dat leerders in staat sal wees om (i) n teoretiese en empiriese begrip van verhoudings te demonstreer soos dit in verwantskap- en nie-verwantskapsgebaseerde sosio-politieke groeperings sigbaar word; (ii) deur middel van kruiskulturele vergelykings insig in magsverhoudings, sosiale stratifikasie en gender, wat in sosio-politieke groeperings vasgelê is, te ontwikkel; en (iii) die kulturele praktyke wat die samelewingsorde in stand hou of bedreig, te herken en te beoordeel, gegewe die verskillende kontekste. Module Uitkomste Studie-eenheid Uitkomstes Moontlike Assesseringsvrae Studieeenheid Aktiwiteit(e) Wat betref die moduleuitkomste sal leerders die vermoë kan toon om: hedendaagse konsepte en kwessies soos wat dit met sosiopolitieke groeperings verband hou, krities te analiseer. 4.1 Formuleer n weldeurdagte verklaring vir identiteit. 4.2 Verduidelik etnisiteit as n vóóren ná-koloniale konstruk. Skryf n kort opstel (nie langer as twee bladsye nie) wat die outonome regeringstrukture en prosedures in Buysdorp beskryf. Deur Buysdorp as gevallestudie te gebruik, maak duidelik hoe plek, identiteit en etnisiteit verwoord en benader is en steeds verwoord en benader word. Formuleer in nie meer as twee bladsye nie n goed gekonseptualiseerde interpretasie van identiteit. Verduidelik De Jongh (2006:78-79) se benadering tot etnisiteit as n na-koloniale konstruk. 4.3 Herkonseptualiseer gender. Herkonseptualiseer gender in Afrika (Kolawole 2005: ). 4.4 Beskryf die verskuiwende konseptuele raamwerk wat betref burgerskap, sowel as xenofobie as n uiterste voorbeeld van nieburgerskap. 4.5 Maak duidelik hoe plek en ruimte verwoord en verreken is en steeds verwoord en verreken word Deur na Von Lieres & Robins (2008:48-52) te verwys, bespreek die veranderende konseptuele raamwerk van burgerskap in Suid-Afrika, d.w.s. waarin die verskillende betekenisse van burgerskap wat n mens in die na-apartheid Suid- Afrika kry, uiteengesit word. Xenofobie kan as n uiterste voorbeeld van nieburgerskap verstaan word. Berei kritiese argumente voor om hierdie stelling te staaf. Gebruik n etnografiese voorbeeld om n gendergelade ruimte te verduidelik. U antwoord behoort krities na te dink oor hoe gedragspatrone en/of simboliese representasie tussen die geslagte onderskei asook hoe verskille in mag, gesag en waarde aan die kulturele verstaan van manlik of vroulik toegeskryf word, in sowel die hedendaagse as historiese sin. Aktiwiteit: Hulpbronne: Bronne Leesings PowerPoint aanbiedings & klas notas Groep werk Videos BlackBoard Literatuur: Comaroff & Comaroff (2008:79-90) De Jongh (2006:74-83) Gqola s (2004: ) Gupta & Ferguson (2006:65-80) Haviland (2008: , ) Kolawole s (2005: ) Lavenda & Schultz (2008: ) Moffett (2008: ) Sichone (2008: ) Von Lieres & Robins (2008:48-52) 2

3 Sosiale stratifikasie is aan die begin van die vorige studie-eenheid as idee aan die orde gestel. Dit dui binne daardie konteks aan dat daar n aantal verskillende politieke stelsels bestaan en dat die samelewing langs n aantal lyne verdeel is. Dit in aggenome, sou jy opgemerk het dat die vorige eenheid gewy is aan n uiteensetting van die verskillende vorme van politieke organisasies wat normaalweg deur (vroeëre) antropoloë onderskei is [as onderskeie groeperings; 'nasionale gemeenskappe bestaande uit gemeenskaplike bloed en kultuur (Sharp 1988:4)]. Aandag is sodoende aan die vorming, samestelling en funksionering van byvoorbeeld stamme, kapteinskappe en state geskenk. Daar is ook aandag aan sosiale beheer en konflikoplossing geskenk. Ons beskou hierdie eenheid as n uitbreiding op die vorige eenheid. In hierdie studie-eenheid problematiseer ons egter n aantal kwessies wat verband hou met sosio-politieke groeperings en hoe hulle gestratifiseer word. Hoe ons sosio-politieke groeperings verstaan, is nie meer tot gebied beperk nie en dis nie meer nodig om dit op verwantskap te grond nie. Sosio-politieke groeperings, waarna ons as sekondêre sosiale groeperings sou kon verwys insluitend vrywillige verenigings, word toenemend in mense se lewens belangrik. Ons het om die waarheid te sê reeds lank gelede die werklikheid van tersiêre sosiogroeperings, waarna ons as denkbeeldige groeperings sou kon verwys, betree. Sharp (1988:1) verduidelik byvoorbeeld dat verskillende rasse en etniese groepe, unieke kulture en tradisies nie in enige finale sin van die woord bestaan nie... en slegs werklik is tot die mate waartoe hulle die produk van n bepaalde wêreldbeskouing is. Hierdie studie-eenheid se titel, Die begrip identiteit, sinspeel ook daarop dat n grondliggende vraag beantwoord word: As ons aanvaar dat stamme en kapteinskappe nie bestaan of nie meer bestaan nie, veral in Suid-Afrika, en dat verwantskap- en afstamminggroeperings nie meer die hegmiddel verskaf wat sosio-politieke groeperings bymekaar hou nie, hoe definieer ons dan onsself? Ons sal in die ondersoek hierna in die besonder aan identiteit aandag skenk. Identiteit is n uiters breë konsep en word deur n immer toenemende versameling literatuur onderstut. Die rede waarom ons identiteit in hierdie studieeenheid ter berde bring, is eerstens om die leerder sensitief te maak vir hoe kompleks identiteit is. Tweedens het dit ten doel om die studente se belangstelling in die belang van identiteit en verwante onderwerpe te prikkel dus studente betrokke te kry om hulle eie geleefde ervaring te bevraagteken/te analiseer/ wetenskaplike sin daaruit te maak. n Seleksie onderwerpe wat hiermee verband hou, sluit die volgende in: gender, etnisiteit, burgerskap en gemeenskap, en ruimte en plek. 3

4 4.1 Identiteit De Jongh 2006:74-83; Haviland 2008: ; Lavenda & Schultz 2008: Die konvensionele 1 identiteitsmodel stel op simplistiese wyse voor dat ons een basiese identiteit het. Mense beskou hulleself egter in Suid-Afrika en elders toenemend nie as mense wat tot slegs een groep, wat byvoorbeeld deur ras en kultuur bepaal word, behoort nie. In plaas daarvan word ras en kultuur as n maatstaf om lidmaatskap van n groep te bepaal, verstaan as n eksterne aandrang eerder as... n basiese verklaring insake hulle eie identiteit (Sharp 1988:1). Identiteit of selfdefinisie word beskou as konteksgebonde, en dat dit in verskillende kontekste verskillende goed kan wees (Sharp 1988:2). n Mens kan dit nie meer so sien dat individuele en kollektiewe identiteite binne gedefinieerde plekke daargestel word nie... Enige bepaalde persoon of groep of nasie se identiteit word gelyktydig in verskeie plekke of kontekste daargestel en word verbind aan baie wat nie fisiek teenwoordig is nie, en aan ander wat nooit direk ervaar is of mee omgegaan is nie (Moore 2007:449). Identiteit is n funksie van n komplekse proses tussen al die terreine waarbinne die identiteit van iemand of n groep op enige plek in gelyktydigheid gedefinieer word (Moore 2007:449). Distiller en Steyn (2008:4-5) praat byvoorbeeld daarvan dat die self deurlopend uitgevind en heruitgevind word. Die gedagte dat daar verskillende interpretasies van die werklikheid... diverse weergawes van die Suid-Afrikaanse samelewing is, onderstreep hierdie punt (Sharp 2088:2). Wat meer is, is dat elk van hierdie weergawes n politieke stelling is wat die aannames en intensies van die mense wat dit uiter, insluit (Sharp 1988:2). 2 Dit skakel die begrip identiteit duidelik met ons vorige eenheid en n sterk fokus van hierdie module, naamlik politieke praktyke. Distiller en Steyn (2008:6) herinner ons daaraan dat wat hulle enige standpuntinname insake identiteit noem, byvoorbeeld, ras, klas, geslag, seksualiteit of etnisiteit, nie in isolasie verstaan behoort te word as n mens sin daaruit wil maak nie. Deur by Distiller en Steyn (2008:6-7) te leen, wil ek voorstel dat aangesien al hierdie onderwerpe wat met identiteit verband hou sosiokulturele konstruksies of sosiale kategorieë is, hulle nimmereindigend gekonstrueer, gedekonstrueer, weerstaan, ondergrawe en die kunsmatige grense en skeidings bevraagteken kan word. 3 1 Hierdie konvensionele siening geniet ook toevallig wye aanhang, veral onder diegene in magsposisies. 2 Daar word egter erken dat nie alle interpretasies/representasies ewe geldig is nie. 3 Dink byvoorbeeld aan Sharp se (1988:7) idee van sosio-politieke identiteit en die veranderende politieke omgewing in Suid-Afrika, met die opkoms van COPE (Congress of the People) in die aanloop tot die verkiesing in April

5 a) Hoe identifiseer jy jouself? Wie is jy? b) Maak n lys van al die aspekte wat na jou mening definieer wie jy is. c) Verduidelik waarom jy (kies om jou te) identifiseer met die verskillende aspekte wat jy genoem het. d) Dink na oor wie jy nou is in teenstelling met wie jy drie of tien jaar gelede was. e) Wat lei jy uit jou nadenke af? 4.2 Etnisiteit De Jongh 2006:78-79; Comaroff & Comaroff 2008:79-90; Lavenda & Schultz 2008: Die konsepte ras en stam is sedert die 1950 s uitgebrei deur n nuwe visie aangaande etniese groep en nasie as die basiese boustene van Suid-Afrika (Sharp 1988:7). Die visie van n fundamenteel verdeelde Afrika-bevolking wat uit onderskeie etniese groepe en proto- nasies bestaan, was vir die apartheidsbeleid funksioneel noodsaaklik aangesien dit n rasionaal gebied het om aan mense hulle onderskeie tuislande te gee (Sharp 1988:8). Die apartheidsiening oor etniese groep het volgens Sharp (1988:79) daarop aanspraak gemaak dat objektiewe kulturele verskille die faktore was wat etniese groepe van mekaar onderskei het. Hy sê voorts: Die lede van n etniese groep het een taal gepraat, n onderskeidende stel praktyke onderhou en n gemeenskaplike stelsel oortuigings gedeel (1988:79). Wat vir ons vroeëre bespreking oor nasie van belang is, is Sharp (1988:79) se amper sarkastiese opmerking dat n etniese groep op n bepaalde punt in haar ontwikkeling of bestaan politieke outonomiteit mag verlang. Wanneer dit gebeur, dui dit aan dat die etniese groep n vlak van volwassenheid bereik het wat die groep gepas maak om na die daaropvolgende vlak, naamlik n nasie, bevorder te word (vgl. Barth 1969). Wat etnisiteit betref, verduidelik Sharp (1988:80): Dit is n politieke proses waardeur mense groepe probeer vorm en om een stel mense van n ander te onderskei deur jou op onvermydelike kulturele verskil as idee te beroep. Hy gaan voort, [E]tnisiteit is die najaag van politieke doelwitte die verwerwing of 5

6 instandhouding van mag, die mobilisering van 'n gevolg - deur kulturele gemeenskaplikheid en verskil as idioom" (1988:80). De Jongh (2006:78-79) verduidelik sy verstaan van etnisiteit as die dinamiek wat uit groepe (entiteite op grond van selfpersepsie en/of soos deur ander waargeneem...) mense spruit wat in n gedeelde omgewing of sosio-politieke konteks in kontak of jukstaposisie en/of in interaksie (hoewel die aard van etnisiteit dialekties is, wentel sulke interpretasies of verhoudings dikwels rondom mag) met mekaar is en dat sulke groepe of entiteite historiese gemeenskappe is met sosiokulturele ooreenkomste en gedeelte belange, intensies, n gevoel van behoort en n bewustheid van gemeenskaplike simbole of afstammingslegendes. Verder is etnisiteit n uitdrukking van die histories-ontwikkelde besondere herinnering waardeur lede hulle wêreld interpreteer en betekenis daaraan toeken (De Jongh 2006:79). Lavenda en Schultz (2008:439) definieer etnisiteit min of meer dieselfde as [ n] beginsel vir sosiale klassifikasie wat gebruik word om groepe op grond van gekose kulturele kenmerke soos taal, godsdiens of kleredrag te skep. Etnisiteit spruit uit historiese prosesse wat onderskeie sosiale groepe onder toestande van ongelykheid in n enkele politieke struktuur insluit. Coertze (2007:13) doen egter n oproep om die verfyning van die konsep en n afsien van die omgangsgebruik. 4.3 Gender Haviland 2008:392:397; Moffett 2008: Sharp (1988:12) waarsku teen die indruk dat die enigste polities geïnspireerde representasies wat ernstige sosiale gevolge vir Suid-Afrika inhou dié is wat oor rasseverhoudings handel, n sentiment wat deur Ramphele en Boonzaier (1988:153) en Wasserman en Jacobs (2003:17) gedeel word. n Module soos hierdie sou om hierdie rede dus nie volledig wees indien gender nie ten minste minimaal ontsluit word nie, wat weereens beklemtoon hoe man en vrou as skynbaar objektiewe kategorieë sosiaal en kultureel gekonstrueer is (vgl. Sharp 1988:12). Soos soveel van die ander konsepte wat in hierdie module bespreek word, is gender ook kultureel gekonstrueer. Die term geslag word gebruik om mans en vrouens se fisieke eienskappe aan te dui, terwyl gender die kulturele konstruksie van oortuigings en gedrag is wat as gepas vir elke geslag beskou word (Lavenda en Schultz 2008:386). Low en Lawrence-Zuñiga (2003:7) definieer gender as die kulturele interpretasie van waargenome fisieke, anatomies of ontwikkelingsverskille tussen mans en vrouens. Nanda en Warms (2007:260) definieer gender baie dieselfde as die kulturele en sosiale klassifikasie van manlik en vroulik. n Persoon se geslag bepaal nie per se die genderrol die kulturele verwagting van mans en vrouens in n bepaalde samelewing en die identiteit wat die persoon mag 6

7 aanneem nie. Ramphele en Boonzaier (1988:154) voeg hierby dat genderrolle en verhoudings sosiaal aangeleer is, en versterk en verander word deur die ekonomiese, politieke en kulturele omgewing waarin ons leef. Sosialisering speel n belangrike rol in die ontwikkeling van gepaste gedrag vir n genderrol. n Vrou kan tot die vroulike geslag behoort, maar n manlike identiteit vir haar genderrol hê sy kan soos n man aantrek en haarself andersins so voordoen, en sy kan selfs tradisioneel manlike soorte werk verrig. Eweneens kan n seun manlik wees, maar n vroulike identiteit vir sy genderrol hê en openlik maniertjies aanneem wat met vroulikheid geassosieer word, en so meer. Wat die genderkwessie vir sosiale wetenskaplikes in die algemeen en antropoloë in die besonder ingewikkeld maak, is die erkenning van verskynsels soos hermafroditisme of transseksualisme (meerduidigheid en die teenwoordigheid van sowel manlike as vroulike eksterne genitalieë), botalligheid (meer as die standaard twee geslagte in n kultuur) en alternatiewe genderrolle (bv. die xanith, die tweegeesrol, hijra, ens.) (Lavenda en Schultz 2008:386; Nanda & Warms 2007: ). n Mens kan hierby ook wyd uiteenlopende idees oor hetero-, homo-, bi-, trans- en a-seksualiteit voeg. Die relevansie van gender vir ons breër bespreking behels die manier waarop die samelewing op grond van gender gestratifiseer word, tesame met die oneweredige toegang tot mag, prestige en rykdom. Van nader beskou, weerspieël die vorige sin 'n uiters Westers-gesentreerde konseptualisering oor gender en die ongelyke toegang tot hulpbronne en bring gender onwetend onder die vaandel van manlike oorheersing oor vrouens en hulle onderworpenheid op alle lewensterreine. Soos wat ons uit kruiskulturele vergelykings weet, dink, onderskei en simboliseer kulture gender verskillend (Nanda & Warms 2007:260). Nanda en Warms (2007:260) gaan sover om gender te sentraliseer; hulle verklaar gender staan sentraal in sosiale magsverhoudings, individuele en groepsidentiteit, die vorming van verwantskap- en ander groepe, en betekenis en waarde. Die term genderhiërargie is die beste verduideliking vir die maniere waarop gender-gelade aktiwiteite en kenmerke gedifferensieerd waardeer word en met die verspreiding van hulpbronne, prestige en mag in n samelewing in verband gebring word (Lavenda en Schultz 2007:273). Van besondere belang vir hierdie module is die situasie van n gender as n stratifiseerder van die Suid- Afrikaanse samelewing. Rampele en Boonzaier (1988:153) argumenteer dat mans se oorheersing oor vrouens inderwaarheid deur rasse-oorheersing onderstut word, tesame met ekonomiese ontneming en die manipulasie van tradisie. Wanneer hulle n saak daarvoor uitmaak dat patriargie inderwaarheid mans se oorheersing oor vrouens is, beweer Rampele en Boonzaier (1988:154) dat dit die gemeenskaplike faktor tussen swart mans en wit mans in Suid-Afrika is. Wanneer ons probeer om genderpolitiek te ontsluit, besef ons dat baie Afrika-vroue (sowel swart as wit) slagoffers van die wydverspreide ideologie van manlike oorheersing is (Ramphele & Boonzaier 1988:156). Daar word beweer dat vrouens regdeur hulle lewens onder verskillende mans se beheer val. Dit is n beheerstelsel wat van die wieg tot aan die graf strek (Ramphele & Boonzaier 1988:156). As voorbeelde kan ons lobola of bohadi gebruik om hierdie 7

8 oorheersing en beheer oor vrouens te demonstreer. Ramphele en Boonzaier (1988:156) waarsku wel dat n mens nie die fout moet maak om te dink dat alle vrouens hulle lot passief aanvaar, soos die sogenaamde tradisie beweer nie 4 ; hulle is dus nóg magteloos nóg onderdanig. n Herkonseptualisering van Afrika-gender Soos soveel van die ander konsepte wat in hierdie module en in die besonder in hierdie studieeenheid bespreek word, moet gender ook herkonseptualiseer word. Mary Kolawole s (2005: ) se artikel genaamd Re-conceptualizing African gender theory: feminism, womanism and the arere metaphor bied interessante insigte in hierdie nuwe verstaan en gebruik van gender. a) Verduidelik erere as metafoor. b) Herkonseptualiseer gender in Afrika (Kolawole s 2005: ). Seksualiteit Lees Pumla Dineo Gqola (2004: ) se When a good black woman is your weekend special: Brenda Fassie, sexuality and performance. Dink as deel van jou kritiese nadenke daaroor na hoe n Suid-Afrikaanse musiek-ikon soos me. Fassie in staat was om midde in n hoofsaaklik patriargale samelewing n bewonderaarsbasis te kon kry en behou soos wat sy wel gedoen het. Dink ook na oor wat hierdie storie oor die identiteit van die Suid-Afrikaanse samelewing sê. 4.4 Gemeenskap en burgerskap Gemeenskap word in die alledaagse gebruik maklik gebruik met die implikasie dat almal presies verstaan wie by die groepering ingesluit en, per implikasie, uitgesluit is. Hierbenewens is waarskynlik die grootste probleem daarmee die aanname dat almal wat by die kategorie ingesluit is, dieselfde dink, dieselfde ideologieë en reëls navolg om hulle lewens te reël en sin daaruit te maak (Sharp 1988:10). Hoewel dit in sommige gevalle en deur sommige omstandighede heen waar is, kan so n veronderstelling nie veralgemeen word nie. Hierdie konvensionele gebruik van gemeenskap as konsep tower ook die idee op van statiese sosiale entiteite, elk onderskeie van die ander (Thornton & Ramphele 1988:29). Thornton & Ramphele (1988:30) help ons om hierdie algemene begrip van gemeenskap te verstaan deur te sê: Die 4 Ramphele en Boonzaier (1988:165) definieer tradisie as n rekonstruksie van die verlede wat onaanvegbaar is. 8

9 term gemeenskap word soos elders in Suid-Afrika gebruik om samevoegings van mense, wat iets in gemeen het, aan te dui, soos n gemeenskaplike woonplek, geografiese streek en gedeelde oortuigings, of wat op lidmaatskap van n gemeenskaplike afstammingstruktuur aanspraak maak, of wat deur ooreenkomste in ekonomiese aktiwiteite en klasposisie onderskei word. Die lekeverstaan van gemeenskap ontlok gewoonlike beelde van eenheid, samewerking en interaksie, tesame met sosiale grense wat hulle definieer en aan hulle identiteit gee (Thornton & Ramphele 1988:38). Hierdie grense is natuurlik nie werklik nie, maar bestaan slegs in die maniere waarop mense dit in stand hou, byvoorbeeld, deur middel van rituele. Thornton & Ramphele (1988:38-39) verklaar dat gemeenskap n produk van die geskiedenis is, n produk van mense en die gevolg van komplekse politieke prosesse. Hulle maan egter dat gemeenskap en samelewing nie dieselfde is nie; samelewing is baie groter (1988:39). n Deel van die probleem met gemeenskap as konsep is die regering se voortgesette gebruik van gemeenskap as n konsep wat sinoniem is aan ras, etniese groep, nasie of volk (Thornton & Ramphele 1988:30). Ek vestig weer u aandag op die idee van stratifikasie wat in die vorige studie-eenheid aan die orde gestel is. U sal onthou dat n aantal verdelings in n samelewing sou kon voorkom. Hierdie verdelings bevorder óf verhinder toegang tot hulpbronne soos rykdom, mag en prestige. n Mens behoort in gedagte te hou dat hierdie verdelings of anders gestel, groeperings nie natuurlike, begrensde groeperings is nie. Die veranderende konseptuele raamwerk oor burgerskap in Suid-Afrika Raadpleeg Von Lieres & Robins (2008:48-52) en skryf n kort opstel (nie langer as twee getikte A4-bladsye nie) waarin u die verskillende betekenisse van burgerskap wat n mens in die na-apartheid Suid-Afrika kry, uiteensit. In hierdie lig is n term wat nou met gemeenskap verband hou burgerskap, en hierdie term word ook in hierdie eenheid ondersoek. Burgerskap kan verstaan word as gekoppel aan beheer en die regulering van toegang tot regte en hulpbronne (West 1988:100). Algemeen gesproke sluit nie-burgerskap n mens dus uit van deelname aan die politieke proses. Die Suid-Afrikaanse situasie is interessant in dié sin dat n groot deel van die bevolking in die 1970 s in werklikheid dubbele burgerskap gehad het: van Suid-Afrika en van die tuisland (West 1988:100, 108). Hulle is van eersgenoemde gestroop toe sekere tuislande, nasionale state, bv. Bophuthatswana, Venda, Transkei en Ciskei hulle onafhanklikheid van Suid-Afrika ontvang het. Saam met ander klassifiserings, soos om aan bepaalde bevolkingsgroepe toegewys te word, het die stelsel mense inderwaarheid in gestruktureerde ongelykheid ingedwing (West 1988:101). 9

10 Ons moet in die veld van na-koloniale en na-apartheid-wetenskap ook die tradisionele begrip van burgerskap hersien en die nuwe diskoerse en praktyke wat binne die veld val, oorweeg. Hulle het in reaksie op pogings om ons nuwe samelewing en staat af te baken, na vore getree (Von Lieres & Robins 2008:4). Dink byvoorbeeld aan gesondheidburgerskap as konsep wat oor die afgelope aantal jaar ontwikkel het namate die Treatment Action Campaign (TAC) en andere aktief regstelling nagejaag het vir diegene wat deur die VIGS-pandemie gestigmatiseer en gemarginaliseer is, asook pogings om hulle kans op goeie lewensgehalte te verhoog deur antiretrovirale behandeling te verbeter (vgl. Von Lieres & Robins 2008:52-57). Die geval xenofobie Xenofobie kan n as uiterste voorbeeld van nie-burgerskap verstaan word. Voltooi hierdie aktiwiteit deur die hoofstuk met dieselfde titel, wat Owen Schone (2008: ) geskryf het, te gebruik. a) Definieer xenofobie. b) Gee kortliks die gebeure in Mei 2008 weer wat as die ernstigste openbare xenofobiese dade op die vasteland bekend staan. c) Verduidelik by wyse van slotopmerkings waarom xenofobie as n uitdrukking van nieburgerskap verstaan kan word. 4.5 Ruimte en plek Gupta & Ferguson 2006:65-80 Low & Lawrence-Zuñiga (2003:2) verklaar dat ons nie per toeval n belangstelling in ruimte en plek het nie, maar dat dit in teendeel uiters noodsaaklik is om die wêreld wat ons besig is om te skep, te verstaan. Anders as ander konsepte wat in hierdie eenheid aan die orde gestel is, lyk ruimte en plek' vanselfsprekend. Ons sou kon verwag dat studies oor ruimte en plek huisvorm en heilige ruimte sou insluit, om maar net twee te noem. Belangstellingsvelde so uiteenlopend soos grenskwessies en migrasie, veelterrein- en globale verskynsels, toerisme en reis val egter binne die reikwydte van antropologiese studies oor ruimte en plek. Om die waarheid te sê, was die ruimtelike dimensies van kulturele oortuigings en praktyke in die vorm van beskrywings van die natuurlike landskap en materiële toestande van die alledaagse lewe heel dikwels van belang (Low & Lawrence-Zuñiga 2003:1). Dit is maar eers meer onlangs, sedert die 1990 s, dat die antropologie kultuur op ruimtelike maniere begin 10

11 herbedink en herkonseptualiseer het. As sodanig bestaan n aantal tematiese kategorieë oor ruimte en plek. Voorbeelde sluit in die volgende: beliggaamde ruimtes, gendergelade ruimtes, ruimtes met n inskrif, betwiste ruimtes, transnasionale ruimtes en ruimtelike taktiek. Aangesien hierdie module se omvang nie n allesomvattende ondersoek na die temas wat hierbo gelys is, toelaat nie, word kwessies insake gendergelate ruimte en betwiste ruimte kortliks aangebied. Eersgenoemde is gekies aangesien gender en ruimte mekaar kruis, en gender is alreeds by hierdie eenheid ingesluit as n manier waarop ons onsself identifiseer en waarop die samelewing gestratifiseer word. Ter verheldering is gendergelade ruimtes plekke wat kulture met gendergelade betekenisse beklee, plekke waarin geslagsgedifferensieerde praktyke voorkom, of plekke wat strategies gebruik word om identiteit te konseptualiseer en asimmetriese genderverhoudings wat mag en gesag betref te produseer en te herproduseer (Low & Lawrence-Zuñiga 2003:7). Binne die dissipline kyk genderstudies na hoe gedragspatrone en simboliese representasie die geslagte onderskei en... hoe verskille in mag, gesag en waarde aan hierdie seksuele simmetrieë toegeskryf word (Low & Lawrence-Zuñiga 2003:7). Ons etnografiese pakhuis is vol voorbeelde van gendergelade ruimtes. n Voorbeeld van gendergelade ruimte Verduidelik die begrip gendergelade ruimte deur ten minste een klassieke Suid- Afrikaanse etnografie te gebruik. U groepaanbieding behoort krities na te dink oor hoe gedragspatrone en/of simboliese representasie tussen die geslagte onderskei asook hoe verskille in mag, gesag en waarde aan die kulturele verstaan van manlik of vroulik toegeskryf word, in sowel die hedendaagse as historiese sin. Let Wel! Voordat u aangaan na die volgende studie-eenheid, is dit belangrik dat u eers besin. Wat beteken dit? Dit beteken om regtig na te dink oor die breë tema/onderwerp van die eenheid. Som dit wat jy in hierdie eenheid geleer het in die regterhandse kolom op. Deur te besin oor wat u in hierdie module geleer het, voltooi u die leersiklus. As n medebouer aan nuwe kennis, moet u dikwels u standpunt herformuleer, herdefinieer en herposisioneer oor sake waarvan u vantevore slegs n bietjie lekekennis gehad het, en nou n meer ingeligte, wetenskaplikbegronde begrip het van die kwessies wat in die module aangespreek word. 11

12 EENHEID Tema/Onderwerp: Wat ek weet (K) Wat ek wil weet (W) Wat ek geleer het (L) 12