Hvað eru ICC litaprófílar? Til hvers eru þeir?

Transcription

1 Hvað eru ICC litaprófílar? Til hvers eru þeir?

2 Icc prófílar eru uppsláttartöflur sem innihalda annarsvegar RGB eða CMYK tölur og annarsvegar CIE L*a*b* eða CIE XYZ litalíkönum og lýsa samhenginu milli RGB eða CMYK tölugilda sem ákveðið tæki getur getur numið eða myndað og hins raunverulega skynjaða litar sem þessi tölugildi eiga að tákna.(jón A. Sandholt, e.d.) Prófílar eru hornsteinar litstýringa. Hugmyndin að þeim er í raun einföld, en sjálfir geta þeir verið nokkuð flóknir í uppbyggingu. Þú þarft ekki að hafa áhyggjur af því hvernig þeir eru uppbyggðir. Þú einfaldlega sækir þá tilbúna á veraldarvefnum og kemur þeim fyrir í tiltekinni möppu í tölvunni. Skoðum það seinna

3 ICC prófílar eru hornsteinar ICC litstýringar en prófílar eru tölvuskrár sem lýsa eiginleikum tiltekinna tækja og samhenginu milli RGB eða CMYK tölugilda sem ákveðið tæki getur numið eða myndað og hins skynjaða litar sem tölugildin eiga að tákna. Með því að hengja (Embedd) prófíla við tölvuskrár flytjast þær upplýsingarnar sem prófíllinn hefur að geyma um uppruna skráarinnar með myndskránni á milli tækja og forrita í vinnslukeðjunni og auðveldar þeim þar með að endurgera litina í skránni á þann hátt sem upphaflega var lagt upp með. Það að hengja prófíl við mynd gerir það eitt að festa ákveðna þýðingu við RGB eða CMYK tölurnar í skránni, tölurnar sjálfar breytast ekki neitt. Ef skrá er vistuð og t.d ákveðinn skanna prófíll hengdur við hana er í raun aðeins verið að flytja þær upplýsingar með skránni að hún sé upprunin frá þessum tiltekna skanna og RGB tölurnar í henni þýði þá tilteknu liti sem þessi ákveðni skanni getur greint en ekki einhverja aðra liti. Það er góð regla að hengja alltaf prófíla við RGB skrár sem maður gerir en ekki ætti að hengja CMYK prófíla við CMYK skrár.

4 RGB í CMYK Stafrænar myndavélar, skannar og önnur slík tæki nema og skrásetja litupplýsingar sem RGB tölur. Til þess að geta prentað myndir í prentsmiðjum þarf hinsvegar að nota CMYK liti. Það þarf því að breyta öllum myndum sem við skönnum eða tökum á stafrænar myndavélar úr RGB í CMYK. Það er mikilvægt að þessi umbreyting fari fram á réttan hátt ef ætlunin er að ná eins góðri útkomu úr prentun og kostur er. Það ætti hinsvegar að hafa það í huga að það er tæknilega ómögulegt að prenta alla þá liti sem hægt er að fanga með t.d stafrænum myndavélum. Það er einfaldlega eðlisfræðileg staðreynd að við getum prentað miklu færri liti en tæki eins og stafrænar myndavélar geta greint. Það er því viðbúið að myndir sem við tökum breytist töluvert þegar þær eru prentaðar. Til þess að þessi breyting verði eins lítil og mögulegt er þarf að nota litstýringu og rétta litaprófíla.

5 Hvað er ICC litstýring? Litur er mannleg skynjun sem verður til í flóknu samspili skynfæra okkar og þess ljóss sem endurkastast af hlutum og fyrirbrigðum í umhverfi okkar. Þegar við reynum að endurgera litina í umhverfinu, hvort sem er í prentun eða ljósmyndun, lendum við í tvennskonar vandræðum. Í fyrsta lagi geta ljósmyndir, hvort sem þær eru á filmu, pappír eða stafrænar aðeins sýnt lítinn hluta þeirra lita sem maðurinn skynjar. Tölvuskjáir geta sýnt enn færri liti og prentun fækkar svo litunum enn frekar.

6 Í öðru lagi túlkar og meðhöndlar hvert tæki sem notað er í litvinnslu litupplýsingar á sinn sérstaka máta og þegar litupplýsingar flytjast milli tækja brenglast þær og breytast. Þetta þýðir að séu sömu RGB eða CMYK tölur sendar til nokkurra tækja munu þau ekki mynda sömu litina. Til þess að fá tækin til að mynda sömu litina þarf að senda mismunandi RGB eða CMYK tölur til þeirra. Þetta veldur því að það er ómögulegt er að segja til um hvaða lit einhverjar tilteknar RGB eða CMYK tölur eiga að framkalla. ICC litstýring reynir að leysa þessi vandamál með því að ákvarða nákvæmlega hvaða liti ákveðnar RGB eða CMYK tölur eiga að merkja og endurgera liti á hinum ýmsu mismunandi tækjum af nákvæmni með því að breyta tölunum sem sendar eru til viðkomandi tækja.

7 Til hvers eru ICC litaprófílar? Prófílar eru forsenda þess að hægt sé að senda litagögn á milli tækja. Einn og sér gerir hann ekkert annað en að vera til upplýsingar. Það er ekki fyrr en litum er breytt frá einu tæki til annars að prófílar verða virkir. Til þess að einhver breyting eigi sér stað í myndskrá þarf í.þ.m. tvo prófíla, þar er átt við upphafsprófíl sem fylgir myndinni (source profile) og viðtökuprófíl (destination profile). Upphafsprófillinn segir litstýringavélinni hverjir eru raunverulegir litir skráarinnar en viðtökuprófíllinn segir litstýringarvélinni hvaða RGB eða CMYK tölur viðkomandi tæki þarf til að búa til þessa liti. Upphafs- og viðtökuprófílar eru ekki ákveðnar gerðir prófíla aðeins tímabundin hlutverk prófíla sem nánast allar gerðir prófíla geta tekið að sér. Flestir prófílar virka í báðar áttir geta bæði verið upphafs- eða viðtökuprófílar.

8 Kostur við litstýringu og prófíla er að þegar tölvuskrár sem innihalda litaupplýsingar eru vistaðar er hægt að hengja prófíl við þær (embed) þannig flytjast upplýsingarnar sem prófíllinn hefur að geyma milli tækja og forrita. Að hengja prófíl við mynd gerir það eitt að festa ákveðna þýðingu við RGB eða CMYK tölurnar í skránni, tölurnar sjálfar breytast ekki neitt. Það er góð regla að hengja alltaf prófíl við skrár sem maður gerir. Prófíll sem hangir við skrá breytir ekki litunum í henni en gefur upplýsingar um hvaðan hún er upprunnin. Án viðhengds prófíls eru litaskrár aðeins haugur af tölum sem segja ekkert um það hvaða liti verið er að reyna endurgera.

9 Segja má að ICC litaprófílar séu ein þessara afurða sem létta fólki lífið. Þeir spara tíma og peninga fólks sem vinnur við vinnslu mynda til prentunar og ekki síst prentsmiðjanna sjálfra, þá í sparnaði á prentlit (farva) og öllum þeim tíma sem farið hefur í prufuprentun og yfirlegu til að ná fram réttum blæbrigðum og tónum í myndum. Og þeir kosta ekkert.

10 10 Að nálgast prófíla Hægt er að nálgast prófíla hjá velflestum stærri prentsmiðjum og einnig á netinu. Misjafnt er hvaða prófílar eru notaðir við ólík prentverk, flestar prentsmiðjur nota ISO staðlaða prófíla svo eru einnig prentsmiðjur sem búa til sinn eigin prófíla eins og Morgunblaðið. Sem dæmi um prófíla og eiginleika þeirra þá er ISOcoated_v2_300_eci.icc sá prófíll sem margar prentsmiðjur á Íslandi nota til sinna verka, þá erum við að tala um velflesta prentgripi sem innihalda myndir fyrir utan dagblöð. ISOcoated_v2_eci.icc mjög góður fyrir hágæðaprentun. Landsprent_45gr_ icc þessi prófíll er notaður á Morgunblaðinu til prentunar á 45 gr. pappír og Landsprent_60 gr_ icc nota þeir til prentunar á 60 gr. papppír. Á Fréttablaðinu nota þeir ISOnewspaper26v4.icc.

11 11 Hvert eiga prófílarnir að fara? Það sem fyrst þarf að gera er að ná í prófíl, og setja hann á viðkomandi stað í tölvunni. Í Macintosh eru prófílar vistaðir í ColorSync möppu í System í eldri stýrikerfum, en á Mac OS X eru þeir vistaðir í /Library/ColorSync/Profiles. Í Windows er það nokkuð flókið, þ.e. í Windows NT í WINNT\SYSTEM 32\COLOR en t.d. Windows og fleiri WINNT\SYSTEM 32\SPOOL\ DRIVERS\COLOR. Í Photoshop 6 og 7 fyrir stýrikerfi 9 á Macintosh- og í Windows-stýrikerfum er litstillingarvalblaðið (Color Settings) að finna undir Edit, en í nýrri útgáfum af Photoshop fyrir Macintosh er það að finna undir Photoshop og Edit.

12 Það fyrsta sem rétt er að gera er að haka við Advanced Mode (More Options í nýrri útgáfum af Photoshop), sem opnar okkur fleiri möguleika til að stilla forritið. Þá er rétt að velja RGB-litasviðið sem hentar vel fyrir þann miðil sem unnið er fyrir, það besta sem völ er á Adobe RGB (1998), en það fylgir Photoshop-forritinu. Þá er að velja CMYK-prófílinn, þar er hægt að velja þann prófíl sem hentar hverju sinni. Undir Gray og Spot verður að velja þá punktastækkun sem við á. 12

13 13 Litastillingar í Photoshop Litastillinga valblaðið (ColorSettings) í Photoshop segir til um það hvernig forritið meðhöndlar litmyndir. Það er því mikilvægt að stilla valblaðið þannig að henti þeirri vinnslu sem fram fer hverju sinni. Samsvarandi stillivalblöð er að finna í öllum forritum CS pakkanna frá Adobe en þótt þau séu ekki eins útlits í öllum forritunum er tiltölulega auðvellt að átta sig á tilgangi einstakra stillinga í hverju forriti fyrir sig ef maður hefur sett upp litastillingar í einhverju þeirra. Það er því ráðlegt að fara hér í gegnum þessar stillingar í Photoshop, enda mest notað til myndvinnsu af þessum forritum. Það ætti alltaf að hafa hugfast að Photoshop notar alltaf litstýringu og það er ekki hægt að slökkva á henni. Ef notandinn vill ekkert af litstýringu vita og ætlar að slökkva á henni í forritinu gerist það eitt að forritið ályktar að sú stilling sem valin er á litastillinga valblaðinu sé sú sem notandinn vill nota. Þeir prófílar og þau vinnslulitrúm sem þar eru tilgreind eru því notuð sjálfvirkt við umbreytingu mynda án þess að notandinn fái nokkru um það ráðið. Oft er valblaðið stillt fyrir vinnslu fyrir netið (Web Graphics) þegar Photoshop er sett upp í fyrsta sinn. Það þarf auðvitað ekki að taka það fram að alls ekki má nota þessar stillingar fyrir prentvinnslu.

14 14 Það þarf því að fara yfir stillingarnar og gæta þess vel að þær séu í samræmi við þá vinnslu sem ætlunin er að framkvæma. Litastillinga valblaðið er að finna undir Edit í Photoshop CS(X).Til að einfalda málið er best að nota lyklaborðsskipunina Command+Shift+K (Mac) eða Control+Shift+K (PC).

15 15 Litastillinga valblaðið (ColorSettings) Working Spaces 1 Efsta svæðið á litastillinga valblaðinu í Photoshop er kallað Working Spaces. Á þessum hluta valblaðsins eru tilgreind þau vinnslulitrúm sem ætlunin er að nota við myndvinnslu í Photoshop. Það er eins og áður er sagt mikilvægt að velja vinnslulitrúm sem henta þeirri vinnslu sem fram fer í forritinu. Það eru engin fullkomin vinnslulitrúm sem henta alltaf en það eru litrúm sem henta betur til sumra verka en önnur. Mælt er með notkun á Adobe RGB frekar en srgb prófílsins. Það er einfaldlega vegna þess hversu miklu breiðara litasvið Adobe RGB prófíllinn hefur miðað við hinn. Samanburðinn má sjá á myndinni fyrir ofan. RGB Efst á Working Spaces svæðinu er að finna valglugga sem heitir RGB. Ef smellt er með músinni á þennan glugga birtist felli valblað (Drop Menu) með nokkrum RGB vinnslulitrúms prófílum. Það skiptir miklu að velja þarna vinnslulitrúm sem hæfir þeim miðli sem verið er að vinna fyrir. Það er almennt samdóma álit þeirra sem að hönnun þessa nýja vinnsluferlis hafa komið að Adobe RGB (1998) sé besta RGB vinnslulitrúmið fyrir prentun og því er mælt með því hér að notendur velji það sem vinnslulitrúm á litastillinga valblaðinu. Adobe RGB (1998) er nokkuð stórt með D65 hvítpunkt og Gamma 2.2 og hentar því vel sem vinnslulitrúm fyrir prentun þar sem flestir prentanlegir litir rúmast innan þess.

16 16 Á þessari mynd má sjá mismunin á litasviði CMYK (blár þríhyrningur) srgb (gulur þríhyrningur) og víðu RGB litasviði t.d. Adobe RGB (appelsínugulur þríhyrningur. CMYK Næsti valgluggi heitir CMYK þarna þarf að velja þann prentprófíl sem best lýsir þeirri prentun sem verið er að vinna fyrir. Ef ætlunin er að vinna fyrir Morgunblaðið er að sjálfsögðu valinn prófíll sem þeir hafa gert og hægt er að nálgast á heimasíðu Landsprents en ef ætlunin er að vinna fyrir venjulega offset prentun er best að nota ISO Coated v2 300% (ECI). Það ber að hafa í huga að þegar Photoshop er sett upp í fyrsta skipti, fylgja því ýmsir CMYK prófílar, en þeir eru fæstir brúklegir. Það kann að vera freistandi fyrir suma að nýta sér þessa prófíla en það gefur betri raun að sækja ECI prófílana á Netið. Þær prentsmiðjur sem hafa gert sína eigin prentprófíla ættu að endurspegla nákvæmar þá prentun sem fer fram í viðkomandi prentsmiðju heldur en áðurnefndir ISO prófílar. Ef það er öruggt að viðkomandi verk verður prentað í einhverri ákveðinni prentsmiðju og sú prentsmiðja hefur sent frá sér prentprófíl ætti auðvitað að nota hann. ISO prófílarnir ættu samt í flestum tilfellum að skila ásættanlegri útkomu og eiga að vera nokkðu öruggt val. Það er rétt að geta þess hér að val á réttum CMYK prófíl skiptir ekki höfuð máli ef myndum er ekki breytt í CMYK í Adobe forritunum en það er einmitt einn tilgangurinn með því að koma á þessu nýja vinnsluferli að almennir notendur þurfi ekki að breyta RGB myndum í CMYK. Ef menn vilja hins vegar sjá á skjánum sínum nokkurn vegin hvernig RGB myndirnar þeirra koma til með að prentast þarf að sjálfsögðu að velja réttan prófíl sem CMYK vinnslulitrúm.

17 17 Gray og Spot Næstu tveir valgluggar heita Gray og Spot. Þessir valgluggar segja til um hvernig Photoshop meðhöndlar gráskalamyndir (Sv/Hv myndir) og sérliti. Gráskalamyndir eru meðhöndlaðar á svipaðan hátt í Photoshop og litmyndir. Það er hægt að hlaða inn prófílum fyrir gráskalamyndir en þeir innihalda þó aðeins upplýsingar um tóngildi en hvorki hvítpunkt né svertu. Hægt er að velja nokkrar mismunandi tölur fyrir punktastækkun í Gray glugganum eða Gamma 1.8 eða 2.2. Það er hægt að stilla þessa valglugga á ýmsa lund en hér er mælt með því að halda þessu einföldu og velja Gamma 2.2 í Gray glugganum og 15% punktastækkunar prósentu í Spot valglugganum. Color management policies 2 Næsti hluti litstillinga valblaðsins heitir Color management policies og þar velur notandinn það hvernig Photoshop bregst við myndskrám sem opnaðar eru eða hvernig forritð meðhöndlar skrár sem það býr til. Þetta svæði hefur þrjá valglugga: RGB, CMYK og Gray. Það er hægt að skrifa langt mál um það hvernig best sé að stilla þessa valglugga en hér er mælt með því að velja Preserve embedded profiles fyrir bæði RGB og CMYK valgluggana en hafa einfaldlega Off valið fyrir Gray.

18 18 Preserve embedded profiles þýðir einfaldlega að Photoshop virðir þá prófíla sem vistaðir eru með þeim skrám sem það opnar. Ef myndskrá er opnuð sem hefur t.d srgb prófílinn viðhengdan (Embedded) en Adobe RGB (1998) er vinnslulirúms prófílinn á litastillingavalblaðinu, mun Photoshop ekki umbreyta skránni heldur halda henni í því litrúmi sem hún er þ.e. í þessu tilfelli srgb. Neðan við RGB, CMYK og Gray valgluggana á Color management policies hluta litastillinga valblaðsins eru þrír ferningar. Ekki er mælt með því hér að hakað sé í þessa ferninga. Ef hakað er í þá mun Photoshop sýna aðvörunarskilti í hver sinn sem skrá er opnuð sem hefur einhvern annan prófíl viðhangandi en þá sem eru skilgreindir sem vinnslulitrúms prófílar á litastillinga valblaðinu. Óþarfi er að þurfa í sífellu að bregðast við einhverjum skiltum sem poppa upp á tölvunni þegar unnið er á hana. Svo lengi sem allt er rétt sett upp er ekki þörf á að láta Photoshop birta þessi skilti.

19 19 Gátlisti Þegar myndir eru unnar fyrir prentun! Tryggja að skjárinn sem unnið er á sé kvarðaður. Tryggja að þeir prófílar sem á að nota séu til staðar á tölvunni. Setja Color settings í Photoshop upp á réttan hátt. Best er að vinna myndir í RGB. Huga sérstaklega að grájafnvægi í myndum. Muna að CMYK er ekki bara CMYK. Það skiptir máli að nota rétta prófíla þegar RGB myndum er breytt í CMYK. Hengja alltaf RGB prófíla við (embedd) allar RGB skrár. ALLS EKKI hengja CMYK prófíla við CMYK skrár.

20 20 Heimildir Jón A. Sandholt. (e.d.) Litstýring, Iðan fræðslusetur. Prentmet. (e.d.). Tækniupplýsingar. Sótt 20. mars af Litiroglitstyring/Litstyring/. Landsprent. (e.d.) Litaprófílar. Sótt 20. mars af /photoshop_mbl_ pdf. Samtök iðnaðarins. (e.d.) RGB vinnsluferli. Sótt 17. mars af /prentidnadur/rgb/. Samantekt, hönnun og umbrot: Auður Atladóttir Apríl 2010