LESHÖMLUN OG NÁM Í ERLENDUM TUNGUMÁLUM

Transcription

1 LESHÖMLUN OG NÁM Í ERLENDUM TUNGUMÁLUM Michael Dal lektor

2 YFIRLIT Kynning Hvað er dýslexía? Dýslexía og tungumálanám DYSLANGUE samevrópsk verkefni um leshömlun og tungumála (Austurríki, Danmörk og Ísland) Könnun á nemendur með dýslexíu í dönsku Hvað er hægt að gera? Tungumálapróf fyrir dýslexíunemendur Tækni í bekk nokkrar viðmiðunarreglur 2

3 EINKENNI NEMENDUR SEM ERU MEÐ DÝSLEXÍU Vantar sjálfsálit Kannski eigi þeir við hegðunarvandamál að stríða Erfiðleiki þeirra í námi er dulbúin 3

4 HVAÐ ER LESHÖMLUN EÐA DÝSLEXÍA? Leshömlun er fjölbreytt taugafræðilegt ástand af eðlislægum uppruna. Leshömlun geta verið tengda veikleika skammtímaminni, röðun og hraða við að vinna með og upp úr upplýsingar. Sterk tengsl er milli hljóðkerfislegrar röskunar og leshömlunar Hljóðræn veikleiki Erfiðleiki með að beina athyglinni að hljóðum Erfiðleiki með að skilgreina mismunandi hljóð 4

5 SKILGREINING OG FJÖLDI Dyslexia is a specific language-based disorder of constitutional origin characterized by difficulties in single word decoding, usually reflecting insufficient phonological processing. (Lyon 1994) Rannsóknir sýna að um það bil 8 10 % nemenda eru í meiri eða minni mæli með dýslexíu. Það samsvarar því að um það bil 2 nemendur í venjulegum bekk eru með dýslexíu. Aðrir 8 10 % nemenda eru seinlæsir eða eiga í erfiðleikum með lestur. Þetta er að hluta til kynjabundið. 5

6 DÝSLEXÍA OG TUNGUMÁLANÁM Félags- og sálfræðilega þættir voru ráðandi þangað til Richard Sparks og Leonore Ganschow The Linguistic Coding Differences Hypothesis Eiga nemendur með dýslexíu yfirleitt að læra tungumál? 6

7 DYSLANGUE SAMEVRÓPSK VERKEFNI UNDIR COMENIUS Rannsakendur Hans Brandstätter (Austurriki), ElisabethArnbak (Danmörk) og Michael Dal (Island) Markmið gera skólarannsóknir og þarfagreiningu. vinna við gerð leiðbeininga fyrir tungumálakennara. halda námskeið fyrir tungumálakennara og kennara sem kenna kennaranemum. 7

8 RANNSÓKNARSPURNINGAR Hvaða stefnu hafa skólar varðandi tungumálanám og dýslexíu? Hvað gera skólar til þess að hjálpa nemendum með dýslexíu svo þeir geti tekið þátt í tungumálanámi? Hvað gerir tungumálakennarinn til þess að hjálpa nemendum með dýslexíu? Hvaða hjálpatæki eru notuð í tungumálanámi til að hjálpa nemendum með dýslexíu? Hvað telur kennararnir vera aðalvandamálið í tungumálanámi fyrir nemendur með dýslexíu? 8

9 UM RANNSÓKNIN OG ÞÁTTAKENDUR 74 skólar; valið tilviljunarkennt í borgarhverfum; nemendafjöldi ekki undir kennarar þar af 66 % konur og 34 % karlar. 64% voru milli ára; meðalaldur 41 árs U.þ.b. 50% hafa kennt í minna en 10 ár. Ósamræmi milli lífaldurs og kennslureynslu. 66 % kenna nemendum ára 88 % kenna nemendum ára 9

10 SKÓLASTEFNA Í flestum skólum taka nemendur með dýslexíu þátt í venjulegum bekk (inclusion = skóli án aðgreiningar). Kennarar virðast ekki taka endurmenntunarnámskeið á sviði tungumálakennslu og dýslexíu. 10

11 DÝSLEXÍA SÉÐ FRÁ SJÓNARHORNI KENNARA Kennarar voru spurðir hvað þeim fannst erfitt fyrir nemendur með dýslexíu. Ritun, lestur og stafsetning áhersla er lögð á að réttritun sé erfiðust. Framburður virðist ekki vera vandamál. Þegar spurt er um grundvallaatriði tungumálanáms eins og myndunarfræði (morphology), orðamyndun og orðaforða eru kennarar óöruggari. 11

12 HVAÐ GERA KENNARAR? Kennarar eru frekar óákveðnir þegar þeir eru spurðir hvort þeir taka sér sérstakan tíma til að hjálpa nemendum í kennslustundum eða gefa sér tíma til að undirbúa sérverkefni fyrir nemendur með dýslexíu. 30% segjast taka sérstakan tíma. 42 % segjast gera það stundum. 28% segjast gera það sjaldan eða ekki. 12

13 HVAÐA HJÁLPARTÆKI ERU NOTUÐ? Bók og snælda Stundum: 61 % Aldrei: 5% Tölva með tali (hljóðgervill) (sjá einnig ) Oft: 17 % Stundum: 49% Aldrei: 37% Talandi penni Stundum: 13 % Aldrei: 88 % Stafsetningarforrit með möguleika á að framkalla rétta stafsetningu orðsins Oft: 5 % Stundum: 30 % Aldrei 61% 13

14 VIÐHORF KENNARA TIL NEMENDA MEÐ DÝSLEXÍU OG TUNGUMÁLAKENNSLU Meirihluti kennara (95 %) er sammála um að allir nemendur með dýslexíu eiga að fá stuðningskennslu og hjálpartæki í tungumálanámi. Flestum eða 82 % finnst að nemendur með dýslexíu þurfi að fá kennslu í færniþáttunum fjórum (ritun, lestri, tali og hlustun). Ekki þarf að einskorða námið t.d. við tal og hlustun. 14

15 SAMANTEKT Gögnin sýna að skólar viðurkenna að nemendur með dýslexíu eigi í erfiðleikum með tungumálanám. Hins vegar virðast skólarnir ekki vita hvernig þeir eiga að takast á við þetta vandamál. Það virðist nauðsynlegt að gera vandamálið sýnilegra í stefnu skólanna. Það er ekki nægjanlegt að bjóða upp á einstaklingsmiðað nám til þess að leysa vanda þeirra sem eru með dýslexíu. 15

16 SAMANTEKT Kennarar virðast taka tíma til að sinna nemendur með dýslexíu en rannsóknargögnin benda einnig til þess að vinna tungumálakennara sé ekki kerfisbundin og/eða byggi á aðferðafræðilegum grunni. Algengast er að láta nemendur með dýslexíu vinna með bók og snældu. Fá dæmi eru um að kennarar styðst við tæknileg og háþróuð hjálpartæki. 16

17 RANNSÓKN MEÐ NEMENDUR Í DÖNSKU SEM ERLENT MÁL Kannað var hvort nemendur með dýslexíu væru færir um að leita upplýsingum á dönsku á netinu. Þátttakendur voru samtals 15 nemendur í 10. bekk. Fimm þeirra voru greindir með dýslexíu á mismunandi stigi og tíu þeirra voru nemendur sem stóðu sig misvel í tungumálanáminu. 17

18 AÐ LEITA UPPLÝSINGUM Þátttekendur fengu það verkefni að vinna og fullklára vefleiðangur um ferðamennsku í Danmörku Bjargir voru samsetta af myndefni, munnlegum frásögnum, lestextum af mismunandi lengd og mismunandi töflur Tímalengd: 60 mínútur. 18

19 HELSTU NIÐURSTÖÐUR Nemendur sem ekki voru greindir með dýslexíu kláruðu verkefnið á að meðaltali 23 ½ mínútur. Svöruðu öll verkefninu rétt. Nemendur sem greindir voru með dýslexíu náðu ekki að klára verkefninu. Réðu best við verkefni sem tengdus mynd- og hljóðefni en verst við verkefnin þar sem þeir þurftu að styðjast við upplýsingar frá töflum. Niðurstöður sýna klárlega að nemendur með dýslexíu eru fatlaðir þegar um er að ræða að finna og nota upplýsingar á netinu á erlendu máli. 19

20 HVAÐ ER HÆGT AÐ GERA? Multi-sensory teaching methods eða fjölskynjunarnálgun. Orton-Gillingham aðferðin. ( Láta nemendur nota rökhugsun. Mindmapping. Setja orð upp í yfirlitsskrá o.fl. Skipulögð kynning á námsefni. 20

21 HVAÐ ER HÆGT AÐ GERA MEIRA? Skipta námsefnið niður í minna einingar. Byrja og enda kennslustundin með upprifjun. Til að efnið sem hefur verðið kennt festast í langtímaminnið. Gera kennslan persónulega. Fjölgreindarkenningin. Einstaklingsmiðað kennsla. 21

22 AÐ EINBEITA SIG UM HLJÓÐIÐ Kenna hljóðfræðilegan orðlið og fónem Flashcard drill Nota kort með bókstafir /hljóð plus mynd Upplestur af orðalisti Hljóðfræðilega reglubundin orð Upplestur Nota texta sem inniheldur fónem sem nemandinn þekkir til fyrirfram Hljóðskoðun Kennarinn segja hljóð og nemendur skrifa bókstafinn sem passar við Stafsetning Notað eru fónem sem nemendur þekkja fyrirfram 22

23 DÝSLEXÍA OG TUNGUMÁLAPRÓF Nota helst munnlegt próf. Láta nemendur skrifa á tölvu. Engin tímalengd á próf. Leyfa nemendur með dýslexíu lesa svörun sín inn á tölvu eða snældu í staðan fyrir að skrifa svarið niður á blað. Nota helst verkefni sem krefjast stutt svör og krossapróf. Láta nemendur kynna verkefni (prójektvinna( í staðan fyrir að hafa skriflegt próf). 23

24 TÆKNI Í BEKK Útlista hvað verður kennt í tímanum í byrjun tímans. Nota mismunandi litir á töflununa. Nota gjarnan skjávarp og tölvuskrift og senda glósurnar til nemenda í tölvupósti í lok tímans. Nota dreifiblöð (handouts). Leiðrétta eitt atriði í einu þegar farið er yfir verkefni. Nemendur með dýslexíu eiga aldrei að lesa hátt í bekknum. Innfyllingarverkefni, krossaverkefni, pörunarverkefni og þess háttar henta betur fyrir nemendur með dýslexíu. Notið helst ekki verkefni þar sem nemendur eiga að finna og mynda orð úr bókstafasúpu. 24

25 DÆMI UM LESEFNI Bækur Crombie, M. and Schneider, E. (2004): Dyslexia and Modern Foreign Languages - David FultonPublishers. Dal, Michael, Elisabeth Arnbak og Hans Brandstätter (2005) : Dyslexic students and foreign language learning i Austria, Denmark and Iceland. Survey conducted among teachers in lower secondary schools duren the spring term of Research institute of Iceland University of Education, Reykjavik, Iceland. Peer, L., G. Reid, et al. (2000). Multilingualism, literacy and dyslexia : a challenge for educators. London, David Fulton. Schneider, E. & Crombie, M. (2003). Dyslexia and Foreign language Learning. David Fulton Publishers. Greinar og skyrslur Dal, Michael (2006): Dylseksi og dansk som fremmedsprog i Island, pp in: NOA- norsk som andrespråk, Novus, Oslo, Norway. Dal, Michael, Elisabeth Arnbak and Hans Brandstätter (2005): Dysleksi et dolt handicap i fremmedsprogsundervisningen, pp in: DYSLEXI aktuelt om läsþ og skrivsvårigheter, nr. 3, Editor: Marianne Norée, Karolinska Institutet, Stockholm, Sweden. Lundberg, I. (2002). Second Language learning and reading with the Additional Load of Dyslexia. In Annals of Dyslexia, vol. 52 page Menntamálaráðuneytið (2007): Skýrsla nefndar um lestrarörðuleika og leshömlun, Reykjavík Schneider, E (1996). Teaching Foreign languages to At-risk Learners. Heimasíður Orton-Gillingham: The University of Hull: Dyslexia and Learning a Modern Foreign Language 25