Kerfisáætlun Athugasemdir við matslýsingu. Febrúar Borgartún Reykjavík

Transcription

1 Kerfisáætlun Athugasemdir við matslýsingu Febrúar Borgartún Reykjavík

2 Kerfisáætlun Athugasemdir við matslýsingu 1 Athugasemdir og umsagnir 1.1 Inngangur Matslýsing fyrir kerfisáætlun var kynnt og leitað eftir athugasemdum og ábendingum á tímabilinu 3. til 30. janúar Alls bárust svör frá 15 aðilum. Tilgangur með kynningu á matslýsingu er m.a. að fá viðbrögð við þeirri nálgun sem Landsnet mun beita í matsvinnu og ábendingar um gögn sem mikilvægt er að nýta. Landsnet þakkar öllum fyrir sendar athugasemdir við matslýsingu kerfisáætlunar Draga má saman helstu viðbrögð Landsnets við framkomnum athugasemdum við matslýsingu á eftirfarandi hátt: Matsskylda: Landsnet mun gera betur grein fyrir þeim forsendum sem eru til grundvallar um matsskyldu kerfisáætlunar. Forsendur: Landsnet mun í kerfisáætlun gera frekari grein fyrir helstu forsendum áætlunarinnar. Nálgun: Landsnet mun í umhverfisskýrslu gera betur grein fyrir því hvernig athugasemdir við umhverfisskýrslu kerfisáætlunar höfðu áhrif á matsvinnuna og kerfisáætlun Gögn: Landsnet mun afla frekari gagna s.s. upplýsingar um svæði þar sem fornleifaskráning liggur fyrir, gróðurkort, skýrslur um áhrif orkumannvirkja á ferðamennsku og útivist, öryggisreglur vatnsverndarsvæða og alþjóðlegir samningar um loftslagsmál, Áhrifamat: Í umhverfisskýrslu verður bætt við ákveðnum áherslum vegna samfélagsþátta í mati á áhrifum valkosta, þ.m.t. 0-kost. Leiðréttingar. Gerðar eru ýmsar leiðréttingar m.a. tilvísun í lög og hugtakanotkun. 1.2 Fjöldi athugasemda og umsagna Alls bárust svör frá 15 aðilum og er yfirlit um þá í töflu 1. Tafla 1: yfirlit um aðila sem sendu inn ábendingar og athugasemdir 1 Minjastofnun Íslands 9 Landsvernd 2 Bláskógabyggð 10 Skipulagsstofnun 3 Hrunamannahreppur 11 Fljótsdalshérað 4 Reykjanesbær* 12 Hafnarfjörður 5 Orkusalan 13 Orkuveita Reykjavíkur 6 Seltjarnarnesbær* 14 Samband sveitarfélaga á Austurlandi 7 Landsvirkjun 15 Umhverfisstofnun 8 Hörður Einarsson * Gera ekki athugasemd við matslýsingu Eftirfarandi eru allar athugasemdir og umsagnir sem bárust vegna matslýsingar. 1

3

4 B L Á S K Ó G A B Y G G Ð Landsnet hf Krókhálsi 5C 110 Reykjavík Reykholti, 14. janúar VV Efni: Matslýsing vegna kerfisáætlunar og gagnaöflun. Sveitarstjórn Bláskógabyggðar tók erindið fyrir á fundi sínum þann 8. janúar 2015 og var eftirfarandi bókað við afgreiðslu þess: Matslýsing vegna kerfisáætlunar og gagnaöflun. Lögð fram matslýsing vegna kerfisáætlunar ásamt ódagsettu bréfi Landsnets þar sem matslýsing er kynnt og óskað eftir athugasemdum og ábendingum með skilafresti 30. janúar Jafnframt óskar Landsnet eftir upplýsingum frá sveitarfélögum um atvinnuuppbyggingu, með orkufreka starfsemi, skv. skipulagsáætlunum eða annarri fyrirliggjandi stefnumörkun. Sveitarstjórn Bláskógabyggðar samþykkir samhljóða að leita upplýsinga hjá garðyrkjubændum hvort þeir hafi hug á að koma einhverjum upplýsingum á framfæri. Virðingarfyllst, Valtýr Valtýsson Sveitarstjóri Bláskógabyggðar Aratunga 801 Selfoss Sími Fax Netfang valtyr@blaskogabyggd.is

5

6

7 From: Helga Guðjónsdóttir Sent: 14. janúar :10 To: Jórunn Gunnarsdóttir Subject: FW: Kerfisáætlun Matsáætlun From: Þengill Ásgrímsson [mailto:thengill@orkusalan.is] Sent: 14. janúar :43 To: Helga Guðjónsdóttir Cc: Magnús Kristjánsson Subject: RE: Kerfisáætlun Matsáætlun Sæll Orkusalan vinnur að undirbúningi 65 MW virkjunar í Hólmsá í samvinnu með Landsvirkjun. Önnur virkjanaáform liggja ekki fyrir. Með kveðju Þengill Ásgrímsson Sviðsstjóri orkuöflunar Óseyri Akureyri Póstfang thengill@orkusalan.is Orkusalan ehf Dvergshöfða 2, 110 Reykjavík Sími Phone: Fax: Innihald þessa skeytis er ætlað skráðum móttakanda einum. Ef þú hefur fengið skeytið vegna mistaka er þér með öllu óheimilt að framsenda eða afrita það. From: Helga Guðjónsdóttir [mailto:helgag@landsnet.is] Sent: 2. janúar :52 Subject: Kerfisáætlun Matsáætlun 1

8 From: Ásgerður Halldórsdóttir Sent: 15. janúar :38 To: Landsnet póstfang Cc: Gísli Hermannsson Subject: Matslýsing vegna kerfisáætlunar og gagnaöflun Ágæti viðtakandi. Fram kemur í erindi yðar að Landsnet vinnu að undirbúningi við mótun kerfisáætlunar samkvæmt raforkulögum nr. 65/2003. Seltjarnarnesbær gerir ekki athugasemd við matslýsingu kerfisáætlunar. Engin áform eru hjá sveitarfélaginu um atvinnuuppbyggingu og orkufreka starfsemi á næstu árum. Virðingarfyllst, Ásgerður Halldórsdóttir, bæjarstjóri. 1

9

10

11

12

13

14

15

16

17 30. janúar 2015 Landsnet Gylfaflöt Reykjavík EFNI: Umsögn við matslýsingu kerfisáætlunar Landsnets Landvernd hefur kynnt sér matslýsingu Landsnets á kerfisáætlun fyrirtækisins Eftirfarandi eru athugasemdir stjórnar Landverndar. 1. Hafa verður hliðsjón af og afgreiða athugasemdir almennings Landvernd leggur ríka áherslu á að þeir sem standa að áætlanagerð og framkvæmdum, þ.m.t. flutningsfyrirtækið Landsnet, afgreiði athugasemdir sem berast frá almenningi og félagasamtökum eins og lög boða sem hluta af umhverfismati áætlana. Landvernd gerði athugasemdir við kerfisáætlun Landsnets með bréfi þann 18. júní Þar komu fram fjölmargar athugasemdir við kerfisáætlun og umhverfisskýrslu. Í afgreiðslu og samþykkt stjórnar Landsnets á kerfisáætlun , dagsettri 25. september 2014, kemur m.a. fram að: Megin[]viðbrögð við athugasemdum munu [ ] koma fram við mótun næstu kerfisáætlunar og umhverfismat hennar. Þessi frestun er óheimil en samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum áætlana ber Landsneti við afgreiðslu áætlunarinnar að hafa hliðsjón af umhverfisskýrslu og þeim athugasemdum sem borist hafa. Umhverfismatinu lýkur ekki fyrr en samráði er lokið og brugðist hefur verið við innsendum athugasemdum. Kerfisáætlun var því samþykkt áður en umhverfismati lauk, og er það ólögmætt. Landvernd unir því ekki að brotið sé gegn réttindum sem almenningi er veittur með lögum um umhverfismat áætlana, Evróputilskipunum sem þau byggja á og hinum alþjóðlega Árósasamningi, sem Ísland hefur fullgilt. Af þessum sökum hefur Landvernd séð sig knúna til að stefna Landsneti fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur og krefjast ógildingar á kerfisáætlun. Landvernd harmar að þurfa að standa í málaferlum til að fá viðurkenndan rétt almennings og félagasamtaka til þátttöku í ákvörðunum er varða umhverfismál. Umsögn Landverndar var ein af 23 umsögnum sem Landsnet sniðgekk með þessum hætti. Í ljósi þessa minnir Landvernd á það að umhverfismat er langt ferli þar sem áhersla er lögð á samráð og kynningu og að matinu lýkur ekki fyrr en rökstudd afstaða hefur verið tekin til allra athugasemda, sbr. 6. lið, 1. mgr. 2. gr. laga um mat á umhverfisáhrifum áætlana nr. 105/2006 og evróputilskipun 2001/42/EC um mat á áhrifum áætlana á umhverfið, sem íslensku lögin eru innleiðing á. Evrópusambandið Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , landvernd@landvernd.is Vistvæn nútíð farsæl framtíð

18 gaf árið 2003 út leiðbeiningarreglur um framkvæmd tilskipunarinnarog þar segir í kafla 7.4: This definition clearly states that consultation is an inseparable part of the assessment. Further, the results of the consultation have to be taken into account when the decision is being made. If either element is missing, there is, by definition, no environmental assessment in conformity with the Directive. This underlines the importance that is attached to consultation in the assessment. 2. Kafli 2: Matsskylda kerfisáætlunar Á bls. 2 í matslýsingu kemur fram sú lagaskýring Landsnets að það liggi ekki ljóst fyrir hvort að kerfisáætlun sé matskyld samkvæmt lögum um umhverfismat áætlana nr. 105/2006, en hinsvegar hafi fyrirtækið af sjálfdáðum ákveðið að vinna umhverfismat fyrir áætlunina. Landvernd telur í fyrsta lagi að það sé ekki bara sjálfsagt að vinna umhverfismat fyrir jafn viðamikla og mikilvæga áætlun sem jafnframt hefur víðtæk áhrif á umhverfi og náttúru, heldur vísar til úrskurðar umhverfis- og auðlindaráðherra frá 21. maí 2013 um að Landsneti beri að umhverfismeta kerfisáætlun. Þannig að það þurfti í raun kæru til ráðherra og ráðherraúrskúrð í kjölfarið til þess að fyrirtækið sinnti þessum sjálfsagða hluta þess að vinna umfangsmikla áætlun (kerfisáætlun) sem hefur víðtæk umhverfisáhrif. 3. Kafli 3: Kerfisáætlun Stefna Í kafla 3.2. um viðfangsefni kerfisáætlunar er rætt um stefnu Landsnets. Þar eru talin upp fjölmörg atriði sem byggja á skyldum fyrirtækisins og hlutverki skv. raforkulögum. Eitt atriði sárvantar inn í þessa upptalningu og það er það markmið raforkulaga að stuðla að þjóðhagslega hagkvæmu raforkukerfi. Þjóðhagslega hagkvæmt raforkukerfi tekur tillit til fleiri þátta en rekstrarþátta Landsnets, t.d. áhrifa kerfisins á umhverfi og atvinnuvegi, þ.m.t. ferðaþjónustu. Mikils misskilnings hefur gætt hjá Landsneti um að fyrirtækið geti ekki lagt jarðstrengi á hárri spennu vegna þess að þeir kosti meira en loftlínur. Fyrirtækið hefur haldið því fram að það hafi ekki skýrar heimildir til slíks í raforkulögum, sbr. 1. mgr. 9. gr. laganna um uppbyggingu hagkvæms raforkuflutningskerfis. Vissulega ber Landsneti að byggja hér hagkvæmt flutningskerfi, en þessi setning útilokar ekki, og á ekki að útiloka, að umhverfissjónarmið séu tekin inn í jöfnuna, jafnvel þó svo að það kosti meira í sumum tilvikum en umhverfisáhrif jarðstrengja eru líklegast minni en loftlína í mörgum tilfellum. Landsnet er eins og aðrir framkvæmdaaðilar bundið af lögum og lagasetningum sem byggja á Evróputilskipunum í umhverfismálum svo og EES samningnum sem kveður sérstaklega á um að taka beri tillit til umhverfismála, sbr. 73. gr. samningsins: kröfur um umhverfisvernd skul[i] vera þáttur í stefnu samningsaðila á öðrum sviðum [en umhverfismála] og aðgerðir...skul[i] Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , landvernd@landvernd.is Vistvæn nútíð farsæl framtíð

19 grundvallaðar á þeim meginreglum að girt skuli fyrir umhverfisspjöll, áhersla sé lögð á úrbætur þar sem tjón á upphaf sitt og bótaskylda sé lögð á þann sem mengun veldur. Íslensk umhverfislöggjöf, m.a. mat á umhverfisáhrifum áætlana og framkvæmda, lög um náttúruvernd o.fl., gerir einnig beinlínis kröfu á stjórnvöld og fyrirtæki að taka tillit til umhverfisþátta við stefnumótun, ákvarðanatöku og framkvæmdir. Fyrsta málsgrein 9. gr. raforkulaga vísar til þess að flutningsfyrirtækinu, sem hefur einokun á markaði, sé ekki heimilt að ráðast í offjárfestingar sem síðan sé velt út í verðlag. Slíkar offjárfestingar geta t.d. verið lagning raflína sem ekki er raunveruleg eða fyrirsjáanleg þörf fyrir. Þetta ákvæði getur hinsvegar ekki komið í veg fyrir að fyrirtækið sinni ekki lögbundinni skyldu sinni um að taka tillit til umhverfismála, sbr. markmiðssetningu raforkulaga (4.tl. 1. mgr. 1. gr.), ákvæði í EES samningnum og ýmis lög um umhverfismál (sjá hér að ofan). Þörf og forsendur Í kafla 3.3. er gerð grein fyrir grundvallarforsendum fyrir gerð kerfisáætlunar. Landvernd gerir alvarlegar athugasemdir við sumar þær grunnforsendur sem kerfisáætlun á að byggja á. Landvernd telur rétt að nota raforkuspá sem grunnforsendu kerfisáætlunar, en hafnar því að rammaáætlun (RÁ) sé notuð sem forsenda. Í síðustu kerfisáætlun var notuð sviðsmynd með 50% nýtingarflokks rammaáætlunar annarsvegar og 100% nýtingarflokks hinsvegar. Ekki er ljóst af matslýsingu kerfisáætlunar hve stór hluti nýtingarflokks (og/eða biðflokks) Landsnet hyggst styðjast við, heldur er einungis talað um rammaáætlun sem eina af grundvallarforsendum áætlunarinnar. Fyrirtækið verður að vera nákvæmara í matslýsingu fyrir þetta atriði. Hér verður rakinn rökstuðningur gegn því að líta yfirhöfuð til rammaáætlunar sem forsendu kerfisáætlunar og miðast umræðan fyrst og fremst við nýtingarflokk RÁ: a. RÁ er ekki spá um virkjanir og því á ekki að nota hana til grundvallar kerfisáætlun. Nægir að vísa til laga nr. 48/2011 um vernd og orkunýtingu landsvæða. Það að virkjanahugmynd fellur í nýtingarflokk RÁ þýðir ekki að það verði virkjað á viðkomandi svæði. Engin ákvörðun er tekin um slíkt í tengslum við RÁ. Hvort af virkjun verður ræðst af eftirspurn eftir raforku, fjárhagslegum fýsileika virkjunar, umhverfisáhrifum o.fl. b. Mikilvægt atriði í þessu samband er einnig að framkvæmda- og starfsleyfi liggja í fæstum tilfellum fyrir varðandi virkjunarhugmyndir í nýtingarflokki og stundum ekki einu sinni mat á umhverfisáhrifum. Engar tímasettar áætlanir sem byggja á ákvörðunum eru um hvort og hvenær ráðist verði í að virkja einstaka virkjanir í nýtingarflokki RÁ. Meðan svo er, getur Landsnet ekki tekið mið af þessu. Á það ekki síst við um þá aðferð að gera ráð fyrir að ekkert, helmingur eða allur nýtingarflokkur RÁ verði virkjaður á 10 ára tímbili kerfisáætlunar; það er augljóslega algerlega óraunhæft að miða við 100% nýtingu nýtingarflokks og engar forsendur til að gera ráð fyrir að 50% sé Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , Vistvæn nútíð farsæl framtíð

20 virkjað á 10 árum (eða um 500 MW). Algerlega óraunhæft er að líta til biðflokks RÁ, enda ekkert sem segir til um að virkjanahugmyndir þar endi frekar í nýtingarflokki en verndarflokki. c. Í síðustu kerfisáætlun Landsnets, , voru forsendur áætlunarinnar um það afl sem fengist úr virkjanahugmyndum í jarðvarma í nýtingarflokki RÁ í reynd óraunhæfar í sumum tilfellum. Þannig var miðað við fulla orkugetu jarðvarmavirkjana, eins og það er sett fram í 2. áfanga RÁ þrátt fyrir skýr merki á síðustu árum um minni orku á a.m.k. sumum þessara svæða en gert var ráð fyrir í RÁ. Þá er einnig miðað við hraða nýtingu þessara svæða þar sem áætlunin nær eingöngu til næstu tíu ára, t.d. 270MW virkjanir á Þeistareykjum, 90MW í Bjarnarflagi, 175MW á Kröflusvæðinu o.s.frv. Þetta er í fullu ósamræmi við þekkingu og mat vísindamanna (sjá t.d. í Ruth Shortall ), og áætlanir Landsvirkjunar og Orkuveitu Reykjavíkur um að haga jarðvarmanýtingu til raforkuframleiðslu þannig að ráðist sé í litla áfanga í einu. Hér verða nú rakin þrjú skýr dæmi um hversu óraunhæft það er af Landsneti að líta til 100% rammaáætlunar við gerð kerfisáætlunar: a. Landsnet gerir ráð fyrir 90MW afli úr Hverahlíð, þrátt fyrir að Orkuveita Reykjavíkur hafi tekið ákvörðun um að nýta gufu af því svæði til að knýja Hellisheiðarvirkjun, enda annar jarðhitasvæði hennar ekki afkastagetu virkjunarinnar sjálfrar þar sem minni orka reyndist á svæðinu en búist var við. 2 b. Gert er ráð fyrir því að Eldvörp muni gefa af sér 50MW þrátt fyrir vísbendingar um að jarðhitageymurinn þar sé nátengdur Svartsengi og líklegt sé að nýting í Svartsengi hafi áhrif í Eldvörpum og þrýstingur hafi fallið í jarðhitakerfinu þar. Einnig eru efasemdir um að Krýsuvíkursvæðið muni gefa uppgefið afl. 3 c. Gert er ráð fyrir að ráðast í 90MW virkjun í Bjarnarflagi í Mývatnssveit þrátt fyrir yfirlýsingar Landsvirkjunar um að ef farið verði í virkjun á svæðinu, þá verði byrjað á 45MW virkjun og síðan séð til. Auk þess sætir þessi virkjanahugmynd nú endurgerð mats á umhverfisáhrifum samkvæmt ákvörðun Skipulagsstofnunar frá í nóvember Landsvirkjun hefur kært þá ákvörðun stofnunarinnar. Landsnet verður að líta til raunverulegrar þarfar á raforkuflutningi við gerð kerfisáætlunar, þ.e.a.s. þekktrar þarfar á hverjum tíma. Rammaáætlun lýsir ekki þekktri þörf á raforkuflutningi næstu ára. Nær er að líta til þeirra ákvarðana og leyfa fyrir einstökum virkjanahugmyndum sem teknar hafa verið og miða við þær. Því má segja að með því að líta til RÁ er Landsnet að dekka þörf fyrir raforkuflutning á 1 Ruth Shortall Extraction of Fluids from Hydrothermal Systems: The Case of Geothermal Mining. Landvernd 2014, 18 bls. 2 Grein úr Fréttablaðinu 10. júní 2013, bls. 6 um Hellisheiðavirkjun; Vandinn eykst stöðugt án aðgerða. 3 Viðtali við Sigmund Einarsson jarðfræðing í umfjöllun DV 11. júní Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , landvernd@landvernd.is Vistvæn nútíð farsæl framtíð

21 raforku sem hugsanlega verður aflað, líkt og að steypa grunn að húsi sem hugsanlega verður reist. Landvernd telur að þar sem að valkostir byggja á röngum eða óraunhæfum forsendum (rammaáætlun) geti þeir ekki talist réttmætir/skynsamlegir (e. reasonable) í skilningi laganna (nr. 105/2006) og þeirrar evróputilskipunar sem þau byggja á (2001/42/EC). Í kafla 3.3. er greint frá því að [v]ið greiningu á forsendum um þróun raforkumarkaðar mun Landsnet leita eftir upplýsingum hjá hagsmunaaðilum um áform þeirra á næstu 10 árum. Óskað verður eftir upplýsingum frá sveitarfélöum um áform samkvæmt skipulagsáætlunum, orkuframleiðendum um áform um orkuvinnslu, orkunotendum um áform þeirra og svo stuðst við raforkuspá. Hér er mun nánar greint frá því hvernig eigi að greina forsendur fyrir gerð kerfisáætlunar en áður hefur sést frá Landsneti og ber að fagna því. Að raforkuspá frátalinni bendir Landvernd bendir þó á að það kunna að vera vafaatriði um stoð fyrir þessu í raforkulögum, en samtökunum hefur ekki gefist tími til að leggjast yfir það. Ljóst er þó að afar mikilvægt er að upplýsingar þær sem berast frá ofangreindum aðilum verði opnar almenningi þannig að fyllsta gagnsæis sé gætt við gerð áætlunarinnar, ekki síst í ljósi þess að enginn opinber aðili fer yfir og staðfestir kerfisáætlun. Þá verður að gera þá kröfu að forsendurnar sem notaðar eru og berast frá sveitarfélögum, orkuframleiðendum og orkunotendum séu réttmætar eða skynsamlegar (e. reasonable) og að það sé hægt að staðreyna það. Ef þessa er ekki gætt, þá er ekki unnt að gagnrýna á málefnalegan hátt forsendur þær sem kerfisáætlun byggir á og ekki hægt að viðurkenna þær. Landsnet verður að sjá til þess að aðgangur að gögnum sé tryggður og öll aðferðafræði sé gagnsæ og skýr almenningi. Þá þarf að vera alveg skýrt hvernig Landsnet sér fyrir sér að gera grein fyrir þessum forsendum. Í matsáætlun vantar að greina frá því hvernig meðhöndlun þessara gagna verði háttað. Valkostir Í kafla 3.2. og 4.7. er rætt um valkosti og vinsun þeirra á frumstigi kostagreiningar. Þar er sagt að óraunhæfir kostir muni síast út snemma í ferlinu, t.d. þeir sem ekki uppfylla tæknilegar, hagrænar og/eða umhverfislegar kröfur (bls. 4). Ekki er nægjanlega gerð grein fyrir hvernig vinsun mun fara fram og á hverju hún mun byggja. Vissulega er rætt um að kerfisrannsóknir muni leiða í ljós hvaða valkostir eru tæknilega mögulegir (bls ), en erfiðara er að spá í hvað muni liggja að baki vinsunar þegar kemur að kostnaðarlegum og umhverfislegum þáttum (sem fara ekki endilega alltaf saman), eða hvernig almenningur og hagsmunaaðilar koma að slíkri vinsun. Mun Landsnet búa til einhvern farveg fyrir þessa aðila til að fylgjast með og taka þátt í gerð kerfisáætlunar á þessum fyrstu stigum hennar, á annan hátt en að geta gert athugasemdir við matslýsingu og drög að matsskýrslu og drög að kerfisáætlun sjálfri? Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , Vistvæn nútíð farsæl framtíð

22 Í matsáætlun er vísað til þingsályktunartillögu um stefnu stjórnvalda um lagningu raflína (bls. 14) og að ef hún verði samþykkt á meðan unnið sé að kerfisáætlun þá verði miðað við viðmið í henni. Landvernd vill benda á að niðurstöður s.k. jarðstrengjanefndar frá í febrúar 2013 geyma viðmið sem allir hagsmunaðilar í nefndinni stóðu sameiginlega að, þ.m.t. Landsnet. Meðan ekki liggur fyrir samþykkt þingsályktunartillögunnar, þykir samtökunum eðlilegt að miðað sé þau viðmið sem þar koma fram. Landvernd minnir á mikilvægi þess að í umhverfismati áætlana þarf (i) að bera saman réttmæta eða skynsamlega valkosti (e. reasonable alternatives) og (ii) að taka fyrir alla þá þætti sem getið er í stafliðum a til j í 2. mgr. 6. gr. laga 105/2006 og viðauka I við tilsvarandi Evróputilskipun. Í samhengi við kerfisáætlun Landsnets er því mikilvægt að huga gaumgæfilega að valkostum, því þeir eru margvíslegir hvað varðar tæknikosti, kerfisútfærslur og ákvörðun um leiðaval. Þarna þarf því að koma inn á samanburð á spennustigi, flutningsgetu, loftlínum og jarðstrengjum, og hvar leggja eigi línurnar. Þá er skýrt tekið fram í leiðbeiningum ESB með tilskipuninni að meta þurfi valkosti með sambærilegum hætti. Í tilfelli loftlína og jarðstrengja, t.d., myndi það þýða að bera saman áhrifin af báðum kostum á t.d. jarðrask, fuglalíf, ásýnd, landslag o.s.frv., sjá bls. 25 í leiðbeiningunum: The essential thing is that the likely significant effects of the plan or programme and the alternatives are identified, described and evaluated in a comparable way. Því miður hefur samanburður Landsnets á loftlínum og jarðstrengjum hingað til verið almenns eðlis, en ekki eins og að ofan er lýst, og verður hefur regla í umhverfismatsvinnu Landsnets bæði varðandi kerfisáætlun og einstaka framkvæmdir. Úr þessu verður að bæta. 4. Kafli 4: Umhverfismat Gerð er athugasemd við að í yfirliti um landfræðileg gögn vantar gróðurkort og vistgerðaflokkunarkort sem hvorutveggja er til á Náttúrufræðistofnun Íslands (sjá töflu 4.1.) Jafnframt er ekki ljóst hvað átt er við í töflu 4.1. (þriðju neðstu línunni um Landslag og ásýnd / lífríki ), þar sem talað er um Afmörkun stöðuvatna á Ísland (yfir stærð). Yfir hvaða stærð er átt við? Í kafla 4.5. er vísað í töflu 5.3. Þar er væntanlega átt við töflu 4.4. Þessi innsláttarvilla kemur allvíða fyrir. Í kafla 4 er rætt um að umhverfismatið verði tvískipt, annarsvegar hin tíu ára áætlun um meginflutningskerfið og hins vegar þriggja ára framkvæmdaáætlunin og að mat á heildarumhverfisáhrifum byggi á þessum tveimur þáttum matsvinnunnar (sjá bls. 6). Hinsvegar verður ekki annað skilið af kafla um valkosti í framkvæmdaáætluninni að Ekki verð[i] fjallað um valkosti einstakra verkefna...sem hafa þegar farið í gegnum matsferli skv. lögum nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum... og Almennt verð[i] frekari útfærslum eða valkostaumfjöllun einstakra framkvæmda vísað til síðari stiga.... Landvernd fær ekki séð hvernig þetta fer saman við fullyrðingar um að heildarumhverfisáhrif muni byggja á bæði tíu ára og þriggja ára áætluninni. Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , landvernd@landvernd.is Vistvæn nútíð farsæl framtíð

23 Í töflu 4.4. (um umhverfisþætti, gögn, matsspurningar og viðmið) er þess stundum getið að matsspurningar eigi við flutningskerfið / stök verkefni og stundum er einungis vísað til flutningskerfisins (t.d. í umhverfisþáttunum Land og Landslag og ásýnd ). Landvernd getur sér þess til að stök verkefni vísi til þriggja ára áætlunarinnar. Af þessari umfjöllun verður ekki annað skilið en óljóst sé hvort umhverfismatið muni taka til beggja áætlana eður ei. Ofangreint er mikilvægt. Það segir skýrum orðum í 1. mgr. 5. gr. Evróputilskipunarinnar sem lög um mat á umhverfisáhrifum áætlana byggir á (og er sambærilegt við 2. mgr. 6. gr. laga nr. 105/2006) að réttmætir eða skynsamlegir (e. reasonable) valkostir skuli skilgreindir, þeim lýst og þeir metnir samkvæmt viðauka I. Þannig að það er alveg ljóst að það gengur gegn lögum ef Landsnet frestar valkostaumfjöllun um stök verkefni eins og því er lýst í kafla í matslýsingu. Athugasemdir við töflu 4.4.: Víðerni: ein matsspurninga er hvort flutningskerfið fari um ósnortin víðerni. Hér er án efa verið að miða við skilgreiningu náttúruverndarlaga nr. 44/1999. Þær mælingar sem til eru á umfangi víðerna, sbr. gögn Umhverfisstofnunar og rannsóknir Rannveigar Ólafsdóttur o.fl. við HÍ, taka eingöngu til stærðareiginleika víðerna en ná ekki til huglægs þáttar í skilgreiningu ósnortinna víðerna í náttúruverndarlögum: Landsvæði sem er a.m.k. 25 km 2 að stærð eða þannig að hægt sé að njóta þar einveru og náttúrunnar án truflunar af mannvirkjum... [leturbreyting Landverndar]. Þetta er hinsvegar afar mikilvægur hluti skilgreiningarinnar eins og rannsóknir Önnu Dóru Sæþórsdóttur á upplifnum ferðamanna á hálendi Íslands sína glöggt 4, en þar upplifa ferðamenn að þeir séu í víðerni eða í óbyggðum, þar sem einveru, kyrrð o.s.frv. má njóta, þó svo að þeir séu ekki endilega innan 25 km 2 svæðis eða 5 km frá mannvirkjum. Nauðsynlegt er að líta einnig til þessara huglægari þátta við mat á umhverfisáhrifum kerfisáætlunar og einstakra verkefna í flutningskerfinu. Það er því ánægjuefni að Landsnet skuli ætla að líta til þess sem sérstakrar matsspurningar hvort flutningskerfið (?stök verkefni) fari um miðhálendið sem slíkt, og sýnir skilning Landsnets á því að líta verður á hálendið sem eina heild og að umhverfisáhrif flutningskerfisins geti haft áhrif á þessa heild. Að mati Landverndar vantar gögn inn í Landslags/ásýndar kaflann, m.a. skýrslu Önnu Dóru Sæþórsdóttur og Rögnvaldar Ólafssonar um áhrif raflínu frá Hólmsárvirkjun að Sigöldulínu 4 á ferðamennsku og útivist. 5 Landvernd telur að viðmið í lífríkiskafla ættu að taka mið af Náttúruverndaráætlun líkt og Náttúruverndaráætlun Þá vantar skýrlsu Önnu Dóru Sæþórsdóttur um áhrif raflínu frá Hólmsárvirkjun að Sigöldulínu á ferðamennsku og útivist í kafla um samfélag og einnig staðardagskrár sveitarfélaga og Græna hagkerfið. 4 Anna Dóra Sæþórsdóttir (2012). Ferðamennska á miðhálendi Íslands: Staða og spá um framtíðarhorfur. 5 Anna Dóra Sæþórsdóttir og Rögnvaldur Ólafsson Áhrif raflínu frá Hólmsárvirkjun að Sigöldulínu 4 á ferðamennsku og útivist. Reykjavík: Land- og ferðamálafræðistofa, Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , landvernd@landvernd.is Vistvæn nútíð farsæl framtíð

24 Ekki er gert ráð fyrir að fjalla um haf- og strandsvæði í umhverfisskýrslu, nema að stök verkefni kunni að hafa áhrif þar. Ekki er gerð önnur athugasemd við þetta en sú að ef taka á sæstreng sem sviðsmynd inn í kerfisáætlun , hlýtur að verða að fjalla um þennan þátt. 5. Tengsl við aðrar áætlanir Að mati Landverndar vantar eftirfarandi áætlanir hér inn: Staðardagskrár sveitarfélaga sem segja til um stefnu og markmið í umhverfismálum þeirra. Græna hagkerfið. Á meðal tillagna í þingsályktun um Græna hagkerfið sem var afgreidd frá Alþingi hinn 20. mars 2012 eru tilmæli sem miða að því að tryggja að umhverfiskostnaður verði ávallt metinn áður en ráðist er í framkvæmdir (nr. 7) og fjallað er um aðgerðir til að draga úr sóun á orku (nr. 38). Í Græna hagkerfinu má því finna viðmið sem Landsnet ætti að líta til við gerð kerfisáætlunar. Landsskipulagsstefnu verði hún tilbúin áður en kerfisáætlun er gefin út. Ekki er óeðlilegt að setja landsskipulagsstefnu hér inn rétt eins og þingsályktun um stefnu stjórnvalda um lagningu raflína er nefnd í matslýsingu sem áætlun/stefna sem stuðst verður við ef hún hlýtur samþykki á Alþingi áður en kerfisáætlun verður samþykkt (sbr. bls. 14 í matslýsingu). Landsskipulagsstefna er mjög mikilvæg stefna um samþættingu áætlana, m.a. á miðhálendi Íslands. Náttúruverndaráætlun Fyrir hönd stjórnar Landverndar, Guðmundur Ingi Guðbrandsson, framkvæmdastjóri Landverndar. Afrit sent Skipulagsstofnun. Landvernd, Þórunnartúni 6, 105 Reykjavík, s , Vistvæn nútíð farsæl framtíð

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42