DIE BESTUUR VAN GESONDHEIDSKWESSIES BY N WELSYNSORGANISASIE MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE HANTERING VAN STRES. deur YOLANDA GOUWS

Transcription

1 DIE BESTUUR VAN GESONDHEIDSKWESSIES BY N WELSYNSORGANISASIE MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE HANTERING VAN STRES deur YOLANDA GOUWS voorgelê ter gedeeltelike vervulling van die vereistes vir die graad MAGISTER DIACONIOLOGIAE (MAATSKAPLIKE WERK-RIGTING) aan die Universiteit van Suid-Afrika STUDIELEIER: DR. B. R. MALHERBE November 2006

2 VERKLARING Studentenommer: Ek verklaar hiermee dat Die bestuur van gesondheidskwessies by n welsynsorganisasie met spesifieke verwysing na die hantering van stres my eie werk is en dat ek alle bronne wat ek gebruik of aangehaal het deur middel van volledige verwysings aangedui en erken het. HANDTEKENING (MEV Y GOUWS) DATUM

3 OPGEDRA AAN: SCHALK EN JANKE

4 DANKBETUIGINGS Hiermee my opregte dank aan die volgende persone wat hierdie ondersoek moontlik gemaak het: My Hemelse Vader wat my tot hier gelei het en deur gedra het. My man, Danie, en my kinders, Schalk en Janke, vir hulle ondersteuning en geduld. My ma en my susters vir hulle ondersteuning en harde werk om studie te voltooi. My familie,vriende en kollegas vir hulle aansporing en geduld. Dr B R Malherbe vir haar opbouende leiding, uiterste geduld en taalversorging. Die respondente vir hulle deelname en die waardevolle insette wat hulle gelewer het.

5 OPSOMMING DIE BESTUUR VAN GESONDHEIDSKWESSIES BY N WELSYNSORGANISASIE MET SPESIFIEKE VERWYSING NA DIE HANTERING VAN STRES YOLANDA GOUWS MAGISTER DIACONIOLOGIAE (MAATSKAPLIKE WERK) STUDIELEIER: DR B R MALHERBE Die doel van die navorsingstudie was om te bepaal tot watter mate gesondheidskwessies, in die besonder werkstres, by n welsynsorganisasie bestuur word. Die ondersoekgroep het bestaan uit 49 geregistreerde maatskaplike werkers werksaam by nege welsynsorganisasies in die Nelson Mandela Metropool. Die navorsingsproses is deur kwantitatiewe navorsing gerig en die navorsingsinligting is met behulp van n literatuurstudie en gestruktureerde vraelys bekom. Daar word tans n aantal gesondheidskwessies in die werkplek geïdentifiseer. Na aanleiding van die empiriese ondersoek is daar tot die gevolgtrekking gekom dat gesondheidbestuur nie n hoë prioriteit geniet by welsynsorgnisasies nie. Die gesondheidskwessies wat die mees beduidende impak op die respondente se werkvermoë het, is werkstres en uitbranding. Daar word aanbeveel dat organisasies n holistiese beleid ten opsigte van gesondheidsbestuur opstel. Daar is n behoefte aan die implementering van werknemerhulp- en werknemerwelstandprogramme vir gesondheidsbestuur omdat sulke programme die produktiwiteit en algemene welstand van maatskaplike werkers kan bevorder. (Sleutelwoorde: beroepsgesondheid, bestuur, stres, stresbestuur, stressor, supervisie, werknemerhulpprogram, werknemerwelstandprogram, werkstres)

6 ABSTRACT THE MANAGEMENT OF HEALTH ISSUES AT A WELFARE ORGANISATION WITH SPECIFIC REFERENCE TO DEALING WITH STRESS YOLANDA GOUWS MAGISTER DIACONIOLOGIAE (SOCIAL WORK) SUPERVISOR: DR B R MALHERBE The purpose of the research was to determine the extent to which health issues, and particularly work stress, are managed at a welfare organization. The group investigated consisted of 49 registered social workers employed at nine welfare organizations in the Nelson Mandela Metropole. The research process was directed by quantitative research, the research information being obtained through a literature study and structured questionnaire. A number of health issues were identified in the workplace. Based on the empirical investigation it was concluded that health management does not enjoy a high priority at welfare organisations. The health issues that have the most impact on the respondents work ability are work stress and burnout. It is recommended that organisations compile a holistic policy for health management. There is a need for implementation of employee assistance and wellness programmes for health management. Such programmes promote the productivity and general wellbeing of social workers. (Key words: occupational health, management, stress, stress management, stressor, employee assistance programme, employee wellness programme, occupational stress, supervision)

7 HOOFSTUK 1 INHOUDSOPGAWE ALGEMENE INLEIDING EN ORIëNTERING Bladsy 1.1 Inleiding en probleemformulering Motivering vir keuse van onderwerp Formulering van die navorsingsprobleem Navorsingsvrae vir die studie Doelstelling en doelwitte van die navorsing Navorsingsmetodologie Navorsingsbenadering Navorsingsontwerp Steekproef en steekproefneming Insameling van data Data-ontleding Uitvoerbaarheid van die ondersoek Voorondersoek Konsultasie met kundiges Etiese aspekte met betrekking tot die navorsing Ingeligte toestemming Vertroulikheid Beperkinge in die navorsing Begripsomskrywings Hoofstukindeling Samevatting 19 HOOFSTUK 2 VOORKOMS EN BESTUUR VAN GESONDHEIDSKWESSIES IN N WELSYNS- ORGANISASIE 2.1 Inleiding 20 i

8 2.2 Gesondheid- en veiligheidsbestuur as instandhoudingsfunksie van menslike hulpbronbestuur Wetgewing Rolspelers in beroepsgesondheid en veiligheid Die staat Die werkgewer Die werknemer Gesondheidskwessies in n welsynsorganisasie Rook MIV/VIGS Stres Uitbranding Alkohol- en dwelmafhanklikheid Konflik en geweld in die werkplek Seksuele teistering Die Siek-gebou Sindroom Kumulatiewe traumaversteuring Strategieë betreffende die bestuur van gesondheidskwessies Insluiting van gesondheidsbestuur in die algemene organisatoriese programme Werknemerhulpprogramme Werknemerwelstandsprogramme Gesondheidskeuring en veiligheidsevaluering Bewusmaking en opvoeding Fiksheidsprogramme en ontspanningsgeriewe Fokus op interaksie tussen werk en gesinslewe Voedingsprogramme Noodmaatreëls Voorsiening van n ergonomies veilige omgewing Samevatting 47 ii

9 HOOFSTUK 3 DIE MANIFESTASIE EN HANTERING VAN WERK- STRES IN N WELSYNSORGANISASIE 3.1 Inleiding Definiëring en omskrywing van werkstres Fase-indeling van die liggaam se reaksie op stres Fase een: alarmfase Fase twee: weerstandfase Fase drie: uitputtingsfase Oorsake van werkstres in n welsynsorganisasie Organisatoriese stressors Beleid van welsynsorganisasie Bestuurstyl Finansiële vergoeding Organisatoriese klimaat Kantoorpolitiek Regstellende aksie Gebrek aan hulpbronne Gebrek aan bevorderingsmoontlikhede Werkverwante stressors Supervisieverhouding Werkslading Kollegiale verhoudings Werkstevredenheid Prestasiebeoordeling en terugvoer Familie- en gesinsverantwoordelikhede Voortgesette opleiding Tegnologiese ontwikkeling Professionele status van beroep Taakverwante stressors Impak van intervensie 64 iii

10 Eise van kliëntesisteem Persoonlikheidseienskappe van die maatskaplike werker Die bestuur van werkstres Stresbestuur op organisatoriese vlak Die opstel van stresbestuurprogramme Supervisie Werknemerhulpprogramme Werknemerwelstandsprogramme Stresbestuur vir maatskaplike werkers op n individuele vlak Persoonlike identifisering van werkstres en die opstel van n persoonlike streshanteringsplan Ontspanningsoefeninge Meditasie Bioterugvoer Ondersteuningsnetwerke Professionele hulp en medikasie Samevatting 72 HOOFSTUK 4 EMPIRIESE ONDERSOEK EN RESULTATE 4.1 Inleiding Navorsingsmetodologie Navorsingsbevindinge Biografiese besonderhede Geslag Ouderdom Moedertaal Akademiese kwalifikasies Huidige posomskrywing Aard van organisasie waar werksaam Aantal jare in diens van huidige werkgewer 78 iv

11 4.3.2 Persoonlike gesondheid Algemene gesondheid Chroniese gesondheidsprobleme Interaksie tussen werk, gesondheid en produktiwiteit Impak van gesondheidskwessies Gesondheidsbestuur in n welsynsorganisasie Aspekte van gesondheid- en veiligheidsbestuur Werksomgewing Werknemerhulpprogramme Werknemerwelstandprogramme Die ervaring en bestuur van stres in n welsynsorganisasie Frekwensie van stres Stressors Simptome van stres tydens werkverrigting Tegnieke om werkstres te hanteer Stresbestuurprogram Aspekte van n effektiewe stresbestuurprogram Persone verantwoordelik vir die stresbestuurprogram Voorstelle Samevatting 96 HOOFSTUK 5 GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS 5.1 Inleiding Gevolgtrekkings Gevolgtrekkings met betrekking tot die doel van die ondersoek Gevolgtrekkings met betrekking tot die literatuur Gesondheidskwessies in n welsynsorganisasie Manifestering en hantering van werkstres in n welsynsorganisasie Gevolgtrekkings met betrekking tot die empiriese ondersoek 100 v

12 Biografiese besonderhede Persoonlike gesondheid Impak van gesondheidskwessies op werkvermoë Gesondheidsbestuur in n welsynsorganisasie Die ervaring en bestuur van stres in n welsynsorganisasie Aanbevelings Gesondheid- en veiligheidsbestuur Stresbestuur Toekomstige navorsing 106 BIBLIOGRAFIE 107 BYLAE A TOESTEMMINGSBRIEF AAN RESPONDENTE 119 BYLAE B VRAELYS 120 BYLAE C TABEL 4.5 ASPEKTE VAN GESONDHEID- EN VEILIGHEIDSBESTUUR IN N WELSYNSORGANISASIE 129 BYLAE D TABEL 4.8 STRESSORS IN DIE WERKSITUASIE 130 BYLAE E TABEL 4.9 SIMPTOME VAN STRES WAT TYDENS WERKVERRIGTING ERVAAR WORD 132 LYS VAN TABELLE Tabel 1.1 Verspreiding van respondente volgens organisasies 12 Tabel 2.1 Gesondheidskwessies in die werkplek 30 Tabel 3.1 Stressors in die werkplek 53 Tabel 4.1 Ouderdomsverspreiding 75 Tabel 4.2 Aantal diensjare 78 Tabel 4.3 Tipe chroniese gesondheidsprobleme 79 Tabel 4.4 Impak van gesondheidskwessies op werkvermoë 80 vi

13 Tabel 4.5 Aspekte van gesondheid- en veiligheidsbestuur in n welsynsorganisasie 129 Tabel 4.6 Aspekte wat teenwoordig is by werkplek 83 Tabel 4.7 Frekwensie van stres by werkplek 86 Tabel 4.8 Stressors in die werksituasie 130 Tabel 4.9 Simptome van stres wat tydens werkverrigting ervaar word 132 Tabel 4.10 Benutting van tegnieke om werkstres te hanteer 92 Tabel 4.11 Aspekte van n effektiewe stresbestuurprogram 94 Tabel 4.12 Persone verantwoordelik vir die stresbestuurprogram 95 LYS VAN FIGURE Figuur 2.1 Model vir aanwending van werknemerhulp programme deur welsynsinstansies 44 Figuur 4.1 Akademiese kwalifikasies 76 Figuur 4.2 Posomskrywings 77 vii

14 HOOFSTUK 1 ALGEMENE INLEIDING EN ORIëNTERING 1.1 INLEIDING EN PROBLEEMFORMULERING Werk is en was nog altyd n belangrike aspek van die menslike bestaan. Dit word oor die algemeen gedefinieer as betekenisvolle en doelgerigte aktiwiteite wat uitgevoer word om n verskeidenheid fisiese en psigososiale behoeftes te bevredig (Bergh, 2003:417). Die werkende persoon spandeer ongeveer een derde van sy lewe by die werk, n verdere derde om te slaap en die oorblywende derde saam met familie en vriende (Looker & Gregson, 1997:92). Werk kan psigologies voordelig of nadelig wees vir werknemers (Bergh, 2003:426). Die meeste organisasies erken dat menslike hulpbronne hul belangrikste bates is. Volgens Matlala (1999:24) is die effektiewe benutting van al die ander hulpbronne slegs moontlik, indien menslike hulpbronne op n effektiewe, toepaslike en holistiese wyse bestuur word. n Werknemer wat deur ernstige persoonlike en/of werkverwante probleme ontwrig word, se produktiwiteit word daardeur benadeel en gevolglik ly ook die onderneming daaronder. Marx (1986:200) meld dat werksomstandighede daartoe kan lei dat n werknemer se gesondheid, tydelik of permanent, aangetas word. Volgens Bratton (1999:156) behoort die gesondheid en veiligheid van werknemers n belangrike aspek van menslike hulpbronbestuur te wees, juis om die onderneming se belegging in menslike kapitaal te beskerm. Volgens Van Dyk (2001b:66) skakel werknemers se gesondheid en veiligheid binne die konteks van die organisasie in by die kwaliteit van werkslewe en sosiale verantwoordelikheid. Organisasies word deur wetgewing gedwing om aandag te skenk aan werknemers se gesondheid en veiligheid. Effektiewe bestuur spreek alle werkverwante risiko s aan, ongeag of dit gereguleer word deur die regering se standaarde (Schultz, 2001:315). Volgens Bergh (2003:417) behoort werknemers se gesondheid die belangrikste kriterium vir organisatoriese sukses te wees, maar hierdie aspek word steeds afgeskeep in die beleid en praktyke van vele organisasies. Daar is vele aspekte/kwessies (fisies en/of emosioneel van aard) wat n werknemer se gesondheid kan beïnvloed, onder meer rook, MIV/VIGS, alkoholmisbruik, stres en uitbranding, konflik en geweld in die werkplek en seksuele teistering. Die effektiewe 1

15 bestuur van werknemers se gesondheid en veiligheid is die verantwoordelikheid van topbestuur. Volgens Bergh (2003:427) sal die individuele verskille in mense hulle geneigheid bepaal of hulle onder sekere omstandighede gesondheidsprobleme sal ontwikkel of n ander reaksie sal toon. Volgens Sloboda en Hopkins soos aangehaal deur De Klerk en Botha (1996:208) beskik die meeste organisasies nie oor n betekenisvolle strategie om die algemene geestesgesondheid van sy werknemers te bevorder nie. Dit word bevestig deur Hendry (1996:23) se opinie dat alhoewel maatskaplike werkers professioneel is ten opsigte van dienslewering, hulle amateurs is ten opsigte van bestuur. Dit is die maatskaplikewerkbestuurder se taak om elke persoon te motiveer tot groei en selfontwikkeling tot volle potensiaal. Stres is egter nie nuut nie dit het nog altyd bestaan en word deur die samelewing aanvaar as n lewensfeit (Schlebusch, 2000:3). Gibson, Ivancevich, Donnelly en Konopaske (2003:193) beskou stres as n aangepaste respons, gematig deur individuele verskille, wat die gevolg is van enige aksie, situasie of gebeurtenis wat spesiale eise aan n persoon stel. Geen menslike wese kan funksioneer sonder stimulering of uitdaging nie, wat afkomstig kan wees vanaf eksterne of interne bronne. Stres kan veroorsaak word deur groot lewensgebeurtenisse sowel as kleiner alledaagse probleme. Dit is egter belangrik om te onthou dat mense verskillend reageer op stressors (McKenna, 2000:596). Stres in die werkplek is aan die toeneem. Volgens Palmer, Cooper en Thomas (2003:109) kan die toename in werkstres gedeeltelik toegeskryf word aan die postindustriële era waarin ons leef. Volgens Winfield (1984:227) is daar reeds gedurende 1971 geraam dat 36.5 miljoen werkdae verlore gaan in Brittanje as gevolg vn swak geestesgesondheid en stresverwante simptome. Volgens Gennard en Judge (2002:472) word daar in Brittanje geraam dat 60% van die 67 miljoen werksdae wat jaarliks verlore gaan, stresverwant is. Afwesigheid vanaf die werk as gevolg van stres is duidelik aan die toeneem en kan hoë kostes inhou vir enige besigheid. Gedurende die afgelope twee dekades is die belangrike invloed van werkstres toenemend erken volgens Gellis (2002:38). Dit is konsekwent verbind met die werknemer se welstand. n Opname wat deur die Industrial Society in Brittanje gedurende 1995 gedoen is, het onthul dat werkstres as n probleem in nege uit tien ondernemings gevind is (McKenna, 2000:598). Navorsing wat deur Palmer gedurende 2000 by die Sentrum vir 2

16 Stresbestuur in London onderneem is, het bevind dat 27% van die persone wat dikwels of altyd stres ondervind, werk as die algemene stresfaktor aangedui is (Palmer et al., 2003:109). Laasgenoemde skrywer dui ook aan dat tien persent van werkers in die Verenigende Koninkryk, VSA, Duitsland en Finland aan depressie, angs en stres ly. Die Suid-Afrikaanse werkplek is n stresvolle omgewing en werkstres is n groeiende kommer in talle Suid-Afrikaanse ondernemings (Carrell, Elbert, Hatfield, Grobler, Marx & Van der Schyff, 1998:418). Volgens Schlebusch (2000:37) het n opname getoon dat ongeveer 60% tot 90% van alle besoeke aan algemene praktisyns direk of indirek verwant is aan psigologiese faktore, waarvan stresverwante toestande n betekenisvolle proporsie beslaan. Carrell (soos aangehaal deur Bergh, 2003:417) is van mening dat ongeveer 20% van enige werksmag aan n vorm van psigologiese siekte kan ly, dat ongeveer 100 miljoen werksdae jaarliks verlore gaan en dat ongeveer 40% van alle werksverwante siektes met emosionele versteurings en stres verband hou. Sommige beroepe is onderwerp aan hoër stresvlakke as ander. Skrywers is dit eens dat die maatskaplikewerkberoep kenmerkend is vir hoë stresvlakke (Bennett, Evans & Tattersall, 1993:31; Ross & Ross, 1996:207; Grobler & Hiemstra, 1998:20; Qili, 1999:86; Isikhan, 2003:9; Narayan, 2005:1). Botha (2000:206) beklemtoon die hoë eise wat daagliks aan maatskaplike werkers en supervisors gestel word. Die effektiewe hantering van gesondheidskwessies en in besonder werkstres is dus bepalend vir die handhawing van produktiwiteit en die kwaliteit van dienslewering. Daar is n toenemende klem op die interaktiewe rolle van bestuur en werknemer in die voorkoming en hantering van gesondheidskwessies. Die bestuur van gesondheidskwessies is die verantwoordelikheid van die maatskaplike werker, maar ook die van die organisasie. Volgens De Klerk en Botha (1996:227) sentreer die huidige hanteringswyses hoofsaaklik op organisatoriese en individuele vlak. Die supervisor vorm tans die kernelement waar om die voorkoming en hantering van stresverwante kwessies in die welsynsisteem sentreer. 3

17 Dit is duidelik dat gesondheidsprobleme, en in die besonder werkstres, n dinamiese uitwerking op die werkverrigting van die maatskaplike werker in die praktyk en dus ook die professie kan hê. Daar sal gepoog word om deur middel van die navorsing n bydrae te lewer tot die literatuur met betrekking tot gesondheidsbestuur in n welsynsorganisasie. Die navorsing kan ook lei tot toekomstige meer in-diepte navorsing in die verband. Die gevolgtrekkings en aanbevelings kan dien as n riglyn wat deur maatskaplikewerkbestuurders gebruik kan word ten opsigte van die bestuur van gesondheidskwessies, veral stres, in n welsynsorganisasie. 1.2 MOTIVERING VIR KEUSE VAN ONDERWERP Menslike hulpbronbestuur wek belangstelling by die navorser omdat die terrein onder meer die bestuur van gesondheidskwessies by n welsynsorganisasie verken. Die navorser is self n maatskaplike werker in diens van n welsynsorganisasie en bewus daarvan dat daar n leemte by welsynsorganisasies ten opsigte van die bestuur van gesondheid en veiligheid bestaan. Die navorser wil graag oor die bestuur van gesondheidskwessies navorsing doen, grootliks vanweë n belangstelling in die invloed wat gesondheidskwessies, en in die besonder werkstres, op die individu het. Daar is weinig literatuur beskikbaar ten opsigte van die bestuur van gesondheidskwessies (as funksie van menslike hulpbronbestuur) by n welsynsorganisasie, wat dui op n leemte in hierdie gebied. Suid-Afrikaanse werkers is oor die algemeen baie ongesond (Mead, 1998:24). Volgens Dreyer, Coetsee, Strydom en Van der Merwe (1997:24) hou die primêre oorsaak van sterfte tans verband met die lewenstyl, asook leef- en werksomstandighede van die individu. Die volgende is van belang: die hoofoorsaak van dood in Suid-Afrika is hartsiekte, kanker en aansteeklike siektes soos MIV/VIGS; tabak veroorsaak jaarliks die dood van Suid-Afrikaners; maandeliks word Suid-Afrikaners geïnfekteer met MIV/VIGS; hipertensie is die siekte met die hoogste voorkoms in Suid-Afrika; en ten minste 25% van die algemene bevolking het die een of ander vorm van hartsiekte (Van der Merwe, 2004:55). Gesondheidsprobleme in ondernemings reflekteer onder meer in hoë koste aan mediese sorg, n hoë afwesigheidsyfer, n hoë personeelomset en n verlaagde 4

18 produktiwiteit. Swak fisiese en psigiese gesondheid is dus nadelig vir die individu en die onderneming. Die bestuur van gesondheidskwessies het dus n belangrike impak op die organisasie want die bestuur is in n ideale posisie daarvoor en ook om proaktief op te tree in hierdie verband (Gerber, 1998: ). Stres is wêreldwyd aan die toeneem. Aanvanklik is stres as n persoonlike probleem beskou, maar word tans erken as n groot gesondheidsprobleem by die werk (Bratton, 1999:145). Dit word algemeen aanvaar dat stres in die individu oorgedra word na die werkplek en ook stres in die werkplek oorgedra word na die individu. Werksfaktore kan dus stres veroorsaak, wat resulteer in fisiese en psigologiese probleme of siektes by die individu. Werk kan dus lei tot n verskeidenheid van simptome van stres wat werknemers se gesondheid en werkprestasie kan benadeel. Die navorser is ook geïnteresseerd in die faktore wat bydra tot stres onder maatskaplike werkers. Verskeie studies het getoon dat werkstres n realiteit onder maatskaplike werkers is. In n klassifikasie deur Cooper (Auerbach & Gramling, 1998:212) het ses ervare stresnavorsers meer as 100 beroepe geassesseer op n 10- punt skaal vir die mate van stres wat dit veroorsaak. Maatskaplike werk het n telling van ses verkry wat dui daarop dat dit n baie stresvolle werk is. Navorsing tydens n nasionale opname deur Ross en Ross onder Suid-Afrikaanse maatskaplike werkers gedurende 1996 het getoon dat stres n daaglikse realiteit is en ook dat dit positief verband hou met uitbranding (Ross & Ross, 1996:207). As deel van n breër studie oor tien vroue-bestuurders se werkstres deur Narayan (2005:3-9) in Durban en omliggende areas, is daar bevind dat stres n belangrike rol speel in verskeie tipes gesondheidsprobleme. Isikhan (2003:9) het in n soortgelyke studie onder maatskaplikewerkbestuurders in Turkye bevind dat die maatskaplikewerkprofessie n terrein is met hoë vlakke van spanning en stres. Collings en Murray (1996:375) het gevind dat die belangrikste voorspeller van algehele stres onder maatskaplike werkers verband hou met die druk betrokke in beplanning en bereiking van mikpunte. Die studie het ook sekere gevallelading- en supervisieverwante voorspellers geïdentifiseer, sowel as maatskaplike werkers se persepsie van hulle beeld in die gemeenskap. Bevindings van die studie identifiseer n behoefte aan gekombineerde organisatoriese en individuele inisiatiewe om stres hok te slaan. Cherniss (soos aangehaal deur Storey & Billingham (2001:659) bevestig dat 5

19 maatskaplike werk as n beroep potensieel baie stresvol kan wees en dat dit toegeskryf kan word aan die aard en organisatoriese struktuur van die werk. In n studie deur Bennett et al. (1993:31 & 42) onder drie groepe maatskaplike werkers het al die respondente hoë vlakke van stres aangedui. Marquard (2006:77) het in haar studie oor werkstres onder 20 maatskaplike werkers in Paarl en Wellington bevind dat maatskaplike werkers periodiek of op n konstante basis werkstres ervaar. 1.3 FORMULERING VAN DIE NAVORSINGSPROBLEEM Die meeste organisasies erken dat menslike hulpbronne hulle belangrikste bates is. n Werknemer wat deur gesondheidsprobleme ontwrig word, se produktiwiteit word daardeur benadeel en gevolglik ly ook die onderneming daaronder. Die bestuur van werkers se gesondheid is primêr die verantwoordelikheid van die bestuur. Organisatoriese effektiwiteit en werknemers se fisiese en psigologiese welstand behoort ewe belangrik te wees. Ongelukkig realiseer dit nog nie in die beleid en praktyke van vele organisasies nie (Bergh, 2003:417 & 440). Werk kan lei tot n verskeidenheid van fisieke en psigiese simptome van stres wat werknemers se gesondheid en werkprestasie kan benadeel. Die maatskaplikewerkprofessie word allerweë beskou as n stresvolle beroep (Bennett et al., 1993:31; Ross & Ross, 1996:207; Grobler & Hiemstra, 1998:20; Qili, 1999:86). Maatskaplike werk is intensief en produktiwiteit word tot n groot mate bepaal deur hoe sterk die werksmag se motivering en toegewydheid is. As gevolg van die eise van die beroep, kom maatskaplike werkers en supervisors, voor n verskeidenheid van spanningsituasies te staan (Botha, 2000:206). Die effektiewe hantering van werkstres is dus bepalend vir die handhawing van produktiwiteit en die kwaliteit van dienslewering. Die bestuur van gesondheidskwessies en werkstres is die verantwoordelikheid van die maatskaplike werker, maar ook die van die organisasie. Volgens De Klerk en Botha (1996:227) sentreer die hanteringswyses van gesondheidskwessies hoofsaaklik op individuele en organisatoriese vlak. Die supervisor vorm tans die kernelement waarom die voorkoming en hantering van gesondheidskwessies in die welsynsisteem sentreer. 6

20 Vanuit die voorafgaande is die probleemstelling soos volg: Werk kan n impak hê op n werknemers se fisieke en/of geestesgesondheid. Alhoewel menslike hulpbronne as die belangrikste in enige organisasie beskou word, word daar nie werklik gefokus op die bestuur van gesondheid nie. Die maatskaplikewerkprofessie is uiteraard spanningsvol. Daar is n behoefte aan die bestuur van gesondheidskwessies, veral werkstres, by welsynsorganisasies. 1.4 NAVORSINGSVRAE VIR DIE STUDIE Vir die doeleindes van die studie is die volgende navorsingsvrae geformuleer: Word gesondheidskwessies in n welsynsorganisasie bestuur? Deur wie en op watter wyse word gesondheidskwessies bestuur? Watter gesondheidskwessies word deur maatskaplike werkers ervaar? Ervaar maatskaplike werkers in welsynorganisasies werkstres? Watter stressors dra by tot werkstres by maatskaplike werkers in n welsynsorganisasie? Word werkstres by n welsynsorganisasie bestuur? Deur wie en op watter wyse word werkstres in n welsynsorganisasie bestuur? 1.5 DOELSTELLING EN DOELWITTE VAN DIE NAVORSING Volgens Fouché (2002: ) verwys n doelstelling na n droom of eindresultaat waarop alle aksies en pogings in die navorsing gerig is. Die doelwitte is die meer konkrete en meetbare stappe wat geneem moet word, om die droom te verwesenlik. Met die voorafgaande probleemstelling in gedagte is die doelstelling van die ondersoek: Om die bestuur van gesondheidskwessies by n welsynsorganisasie met spesifieke verwysing na die hantering van stres te ondersoek. Ten einde hierdie doelstelling te bereik is die volgende doelwitte geformuleer: Om n teoretiese verkenning te doen met betrekking tot gesondheid- en veiligheidsbestuur, wetgewing in hierdie verband en heersende gesondheidskwessies in die werkplek. Om n omskrywing te bied van werkstres en wyses van stresbestuur. Om deur middel van n empiriese studie vas te stel wat die heersende gesondheidskwessies in n welsynsorganisasie is en hoe dit bestuur word. 7

21 Om deur middel van n empiriese studie die aard en omvang van werkstres wat maatskaplike werkers ervaar vas te stel asook hulle persepsie van die bestuur van werkstres te verken. Om na aanleiding van die bevindinge van die literatuurstudie en empiriese ondersoek gevolgtrekkings en aanbevelings te maak ten opsigte van die bestuur van gesondheidskwessies en spesifiek werkstres by welsynsorganisasies. 1.6 NAVORSINGSMETODOLOGIE Die begrip navorsingsmetodologie word deur Fouché en Delport (2002:77) beskryf as die wyse waarop te werk gegaan word om n navorsingsprobleem te ondersoek. Die navorsingsmetodologie vir hierdie studie sluit die volgende aspekte in: * navorsingsbenadering; * navorsingsontwerp; * steekproef en steekproefneming; * metodes van data-insameling; * data-ontleding; * voorondersoek * etiese aspekte van die navorsing; en * beperkinge van die navorsing Navorsingsbenadering Die navorsing het vanuit die kwantitatiewe benadering geskied. Die kwantitatiewe benadering word deur Creswell (1994:1-2) soos volg gedefinieer: an inquiry into a social or human problem, based on testing a theory composed of variables, measured with numbers and analysed with statistical procedures in order to determine whether the predictive generalizations of the theory hold true. Die kwantitatiewe benadering is dus die meting en analisering van feite wat statisties verwerk en voorgestel word met behulp van grafieke, tabelle en figure. Volgens Mouton en Marais sowel as Reid en Smith (soos aangehaal deur Fouché & Delport, 2002:79-80) kan die volgende kenmerke van die kwantitatiewe benadering geïdentifiseer word: Dit beskik oor n sterk formele inslag en eksplisiete kontrole; Die bestek is meer presies gedefinieer as die van die kwalitatiewe benadering; 8

22 Dit is relatief nou verwant aan die natuurwetenskappe; Die rol van die navorser is die van objektiewe waarnemer; Die navorsing fokus op relatief spesifieke vrae of hipoteses; Die vrae en hipoteses bly dieselfde deur die navorsing; Die data-insamelingprosedures en metingwyses word vooraf gekonstrueer en op n gestandaardiseerde wyse toegepas; Die navorsers voeg nie hul eie indrukke of interpretasies by nie; Die meting fokus op spesifieke veranderlikes wat gekwantifiseer word deur middel van rangordeskale, frekwensieverspreidings en ander wyses; Die analise geskied deur middel van statistiese verwerkings van die verspreiding van veranderlikes; en Statistiese metodes word gebruik ten einde vas te stel wat die verbande of verskille tussen veranderlikes is. Die kwantitatiewe benadering is volgens die navorser toepaslik vir die studie om die volgende redes: die navorser benodig spesifieke inligting om te bepaal tot watter mate die effektiewe bestuur van gesondheidskwessies by welsynsorganisasies plaasvind; die veranderlikes is gekwantifiseer sodat daar numeries bepaal kan word tot watter mate gesondheidskwessies bestuur word; die rol van die navorser is die van objektiewe waarnemer in die sin dat die vraelyste oorhandig en weer terug ontvang is; die navorsingsvrae het konstant gebly dwarsdeur die studie; die data is op n sistematiese en gestandaardiseerde wyse ingesamel die vraelys is opgestel voordat die studie n aanvang geneem het; en die data is versamel in numeriese vorm en statistiese metodes is gebruik om dit te analiseer Navorsingontwerp Volgens Durrheim (1999:29) verwys n navorsingsontwerp na a strategic framework for action that serves as a bridge between research questions and the execution or implementation of the research. Dit kan gesien word as die skema, die planne, die struktuur en strategieë waarvolgens ondersoek gedoen kan word, oftewel die resep of die wyse waarop die ondersoek onderneem kan word. Die 9

23 navorsingsontwerp bepaal ook die metodes van data-insameling en -ontleding (Hofmeyr, 1994:1-2). Verkennende navorsing fokus op die verkenning van n relatief onbekende terrein. Die belangrikste voorwaarde vir verkennende navorsing is dat onvolledige kennis oor n onderwerp bestaan en min of geen navorsing nog oor die verskynsel gedoen is. Dit is nie daarop gerig om sterk statistiese data of oortuigende resultate te verkry nie, maar eerder om n fondasie van algemene idees en tentatiewe teorieë te bou wat op n latere stadium strenger ondersoek kan word (Grinnell & Williams, 1990:150). Die doel van verkennende navorsing is om n breër begrip van n situasie, verskynsel, gemeenskap of persoon te verkry (Bless & Higson-Smith, 2000:41). Die verkennende navorsingsontwerp is benut om die terrein van die bestuur van gesondheidskwessies te verken. Daar was weinig vorige studies aangaande hierdie onderwerp beskikbaar. Die onderwerp word wel in ander vakliteratuur (Bedryfsielkunde en Menslikehulpbronbestuur) bespreek, maar is nie gerig op Maatskaplike Werk en welsynsorganisasies nie. Beskrywende studies het ten doel om dit wat is, akkuraat en noukeurig te beskryf. Volgens Hofmeyr (1994:4-5) wil beskrywende navorsing n betroubare weergawe van die waargenome gee. Dit is dus belangrik dat die steekproef verteenwoordigend van die teikenbevolking is. Beskrywende navorsing doen verslag oor die kenmerke van die verskynsel (Hofmeyr, 1994:4-5; Fouché, 2002: ). n Beskrywende navorsingsontwerp is benut ten einde die navorser instaat te stel om n akkurate beskrywing te gee van gesondheidskwessies, veral werkstres, onder maatskaplike werkers en op watter wyse dit bestuur word in n welsynsorganisasie. Die navorser het die bestuur van gesondheidskwessies en spesifiek werkstres onder maatskaplike werkers verken en beskryf deur van die kwantitatiewe benadering gebruik te maak Steekproef en steekproefneming Strydom en Venter (2002:198) omskryf die popupasie as al die moontlike eenhede of elemente wat by die studie ingesluit kan word. Die populasie vir hierdie studie kan gedefinieer word as geregistreerde maatskaplike werkers, maatskaplikewerkbestuur- 10

24 ders en direkteure wat werksaam is by welsynsorganisasies in die Nelson Mandela Metropool. Die Nelson Mandela Metropool sluit in Port Elizabeth, Despatch en Uitenhage. Die Vaktaalkomitee vir Maatskaplike Werk (1995:61) definieer n steekproef as n getal eenhede wat verteenwoordigend is van die totale getal eenhede in die betrokke populasie. Vir die doeleindes van hierdie studie, is daar gebruik gemaak van niewaarskynlikheid steekproeftrekking met spesifieke verwysing na die doelbewuste steekproefstrategie. In nie-waarskynlikheid steekproefneming is die waarskynlikheid van insluiting nie bekend nie. Dit is vinniger, goedkoper en geriefliker om in die praktyk toe te pas, maar gee geen aanduiding van moontlike sydigheid en foutegrense van die beramings nie. Voorbeelde van nie-waarskynlikheid steekproefneming is toevallige steekproewe, doelbewuste steekproewe, kwotasteekproewe, sneeubalsteekproewe en ruimtelike steekproewe (Strydom & Venter, 2002: ; Bless & Higson-Smith, 2000:86). Doelbewuste steekproefneming berus in geheel op die oordeel van die ondersoeker, omdat n steekproef saamgestel word wat volgens sy oordeel die kenmerkende eienskappe van die populasie vertoon (Strydom & Venter, 2002:207). Die navorser het dus doelbewus persone verkry wat verteenwoordigend van die populasie is. Vir die doeleindes van hierdie studie het die navorser die direkteure van twaalf verskillende welsynsorganisasies binne die Nelson Mandela Metropool, skriftelik genader om toestemming te verleen dat hulle personeellede (maatskaplike werkers, maatskaplikewerkbestuurders en ook direkteure) by die steekproef ingesluit mag word. Een organisasie het aangedui dat personeel reeds by ander navorsingondersoeke betrek word en twee ander organisasies het nie gerespondeer nie. Dus is slegs nege organisasies wel uiteindelik by die ondersoek betrek. Die welsynsorganisasies het bestaan uit drie gesinsorgorganisasies en ses spesialiteitsorganisasies. Elke direkteur het self bepaal hoeveel personeellede wel by die steekproef betrek mag word. Die verspreiding van die vraelyste was soos volg: 11

25 Tabel 1.1 Verspreiding van respondente volgens organisasies n=49 RESPONDENTE ORGANISASIE f % CMR Port Elizabeth % Geestesgesondheidsvereniging PE % SANCA % FAMSA % Kinder- en Gesinsorgvereniging Uitenhage 3 6.1% Geestegesondheidsvereniging Uitenhage % Childline Port Elizabeth % Algoa Bay Council for the Aged 2 4.1% Nkosinathi Foundation 2 4.1% TOTAAL % Die voorgestelde selekteringskriterium vir insluiting in die steekproef van die studie was soos volg: - geregistreerde maatskaplike werker (dit sluit in die posgraderings maatskaplike werker, maatskaplikewerkbestuurder of direkteur) in diens van n welsynsorganisasie binne die grense van die Nelson Mandela Metropool. Daar is 81 vraelyste versprei, maar slegs 49 (60%) is terug ontvang Insameling van data Volgens Delport (2002:171) kan kwantitatiewe data ingesamel word deur middel van vraelyste, kontrolelyste, indekse en skale. n Vraelys (beskikbaar in Afrikaans of Engels) is vir elke respondent voorberei en persoonlik by die onderskeie organisasies afgelewer. Die organisasies het self die verantwoordelikheid geneem om die vraelyste te versprei onder die betrokke personeel. Die navorser het die voltooide vraelyste na twee weke weer terug ontvang. Elke vraelys is voorsien van n inligtingstuk betreffende die doel daarvan en instruksies sowel as toestemmingsvorm (Bylae A) wat onderteken moes word. Die vraelys (sien Bylae B) is soos volg uiteengesit: Afdeling A Biografiese besonderhede Afdeling B Persoonlike gesondheid 12

26 Afdeling C Gesondheidsbestuur in n welsynsorganisasie Afdeling D Die ervaring van stres en die bestuur daarvan in n welsynsorganisasie Die navorser het gebruik gemaak van die volgende tipes vrae, naamlik: digotome vrae; meervoudige keusevrae; oop en geslote vrae; geskaleerde vrae; opvolgvrae; en stellings. Vraelyste wat per hand afgelewer word het ook bepaalde voor- en nadele. Vraelyste word soms per hand afgelewer sodat respondente dit in hulle eie tyd kan voltooi en word later weer deur die navorser afgehaal. Die voordeel hieraan verbonde is hoofsaaklik om tyd te bespaar. Indien respondente enige probleme ondervind met die vraelyste, kan dit ook geklarifiseer word met die navorser wanneer die vraelyste afgehaal word. Die hand-afgelewerde vraelyste het egter ook beperkinge. Een hiervan is dat n kleiner geografiese area per geleentheid gedek kan word, want die navorser moet weer terugkeer om die vraelyste te kollekteer. Die vlak van geletterdheid, visuele en skriftelike bevoegdheid moet ook in gedagte gehou word indien van hierdie tipe vraelys gebruik gemaak word (Delport, 2002:174). Die organisasies het self die verantwoordelikheid aanvaar om die vraelys aan die betrokke personeel uit te deel en weer te versamel. Daar was dus nie enige persoonlike kontak tussen navorser en respondente nie Data-ontleding Data-ontleding beteken dat die ontleder die data afbreek in wesenlike dele om antwoorde te verkry op navorsingsvrae. Ontleding beteken ook die kategorisering, ordening, manipulering en opsomming van data om antwoorde te verkry op navorsingsvrae. Die doel van ontleding is om data te verminder tot n verstaanbare en interpreteerbare vorm sodat die verbande tussen navorsingsprobleme bestudeer en 13

27 getoets kan word en gevolgtrekkings gemaak kan word (Kerlinger soos aangehaal deur De Vos, Fouché & Venter, 2002:223). Die data is eers deur die navorser self per rekenaar verwerk. Al die data is daarna met behulp van mnr. Danie Venter, Departement Statistiek, Nelson Mandela Metropool Universiteit, hoofsaaklik volgens frekwensie en persentasies geanaliseer. Die navorser het vervolgens die data geinterpreteer en afleidings gemaak Uitvoerbaarheid van die ondersoek Die navorsingstudie was uitvoerbaar ten opsigte van die feit dat die navorser toestemming gehad het van die onderskeie direkteure van die welsynsorganisasies. Die kostes van die studie was nie van so n aard dat borge nodig was nie en kon self deur die navorser gedek word. In die ondersoek het die volgende aspekte aandag geniet: Voorondersoek Die voorondersoek word deur Strydom (2002b:211) gedefinieer as trying it out on a small number of persons having characteristics similar to those of the target group of respondents. Die voorondersoek is n korter, eenvoudiger en goedkoper ondersoek voor die hoofondersoek met die doel van toetsing. Literatuurstudie Die navorser het internasionale sowel as nasionale literatuur uit Maatskaplike werk, Bedryfsielkunde en Menslikehulpbronbestuur bestudeer. Daar is n literatuursoektog (Biblioline) deur die vakbibliotekaris van UNISA biblioteek te Pretoria onderneem. Die internet as mediahulpmiddel is ook benut. Literatuur rakende gesondheidsbestuur, gesondheidskwessies in die werkplek, werkstres en stresbestuur is bestudeer. n Sintesetaak met die tema Menslikehulpbronbestuur met betrekking tot veiligheids- en gesondheidsaspekte by welsynsorganisasies is as voorbereiding gedurende 2002 gedoen. Toetsing van die vraelys Volgens Strydom (2002b:215) is die toetsing van die meetinstrument baie belangrik vir die beoogde navorsing, sodat n proefneming gemaak kan word met behulp van n 14

28 paar respondente wat nie deel is van die navorsing nie. n Konsepvraelys is vooraf aan vier maatskaplike werkers werksaam by n welsynsorganisasie wat nie deel van die steekproef was nie, beskikbaar gestel om te beantwoord. Wysigings is op die konsepvraelys aangebring indien vrae verkeerd verstaan of glad nie verstaan is nie Konsultasie met kundiges Die navorser het met Mnr. Danie Venter - Departement van Statistiek NMMU betreffende die uitvoerbaarheid van die vraelys kontak gemaak. 1.7 ETIESE ASPEKTE MET BETREKKING TOT DIE NAVORSING Strydom (2002a:63) definieer etiese riglyne as a set of moral principles that are suggested by an individual or group, are subsequently widely accepted, and offer rules and behavioural expectations about the most correct conduct towards experimental subjects and respondents, employers, sponsors, other researchers, assistants and students. Die navorser het ondervind dat die volgende etiese aspekte relevant was tot die studie: Ingeligte toestemming Volgens Mark (1996:40) is die beginsel van ingeligte toestemming die basis van alle pogings om te verseker dat deelname werklik vrywillig is. n Navorsingstudie moet aan die volgende drie vereistes vir ingeligte toestemming voldoen naamlik: deelnemers moet bevoeg wees om toestemming te gee; die navorser moet genoegsame inligting omtrent die studie gee om potensiële deelnemers toe te laat om te besluit of hulle wil deelneem of nie; en toestemming moet waarlik vrywillig wees. Die respondente was instaat om toestemming te gee. Die vraelys is voorsien van n dekbrief waarin die doel, risiko s, voordele, prosedures, regte van respondente en kontaknommers van die navorser uiteengesit en verduidelik is. Elke respondent het skriftelik toestemming gegee vir deelname aan die studie (Sien bylae A, p.119) Vertroulikheid Vertroulikheid verwys na die hantering van inligting op n vertroulike wyse (Strydom, 2002a:67). Die navorser het verseker dat vertroulikheid gehandhaaf is op die volgende wyse: 15

29 Die vraelys is anoniem voltooi deur die respondente. Die ingeligte toestemmingsvorm is apart ingedien van die vraelys en ook as sulks hanteer. Die respondente is ingelig dat alle inligting as vertroulik hanteer sal word: Die inligting sal slegs gelees word deur die navorser en gemagtigde personeel by die opleidingsinstansie. Die inligting sal in statistiese vorm beskikbaar gestel word. Die resultate van die ondersoek sal in n vaktydskrif gepubliseer word maar geen identiteit sal geopenbaar word nie. Die data sal op n veilige plek bewaar word en na voltooiing van die studie vernietig word. 1.8 BEPERKINGE IN DIE NAVORSING Beperking van hierdie navorsingstudie is dat min literatuur met betrekking tot die bestuur van gesondheidskwessies, in n welsynsorganisasie, beskikbaar is. Die navorser het ervaar dat sekere vrae nie duidelik genoeg gestel is of deur die respondente verstaan is nie. Die navorser was nie teenwoordig om die betekenis van die vrae te klarifiseer nie, aangesien elke vraelys verseël was in n geadresseerde koevert. n Verdere beperking is dat vanweë die nie-waarskynlikheidsteekproeftrekking die steekproef nie verteenwoordigend van alle maatskaplike werkers in Suid-Afrika is nie. Dus kon die bevindinge nie veralgemeen word nie maar is slegs verteenwoordigend van die ondersoekgroep. 1.9 BEGRIPSOMSKRYWINGS Die volgende begrippe word omskryf ten einde die gebruik daarvan in die konteks van die verslag te verduidelik: Beroepsgesondheid Beroepsgesondheid, ook bedryfsgesondheid, verwys na die afwesigheid van ongesonde omgewingsfaktore of siekte in die werkplek. Dit berus op twee pilare naamlik bedryfshigiëne en bedryfsgeneeskunde (Coetzee, 1995:9) Bestuur Bestuur is n proses waardeur hulpbronne op so n wyse benut en georganiseer word dat n organisasie spesifieke doelwitte kan bereik deur organisering, beplanning, leiding en beheer (Brevis, Vrba & De Klerk, 1997:11). 16

30 1.9.3 Gesondheid Die Wêreld Gesondheidsorganisasie definieer gesondheid as n toestand van algehele fisieke, psigiese en sosiale welstand en nie net bloot die afwesigheid van siekte en swakheid nie (Bratton, 1999:130). Volgens Beytell en Nel (2006:62) omvat die term gesondheid vyf komponente naamlik fisieke, psigiese, sosio/ekonomiese, kulturele en spirituele welstand. Hierdie komponente hou verband met mekaar en gesondheid kan slegs bestaan wanneer die individu balans ervaar tussen hierdie komponente Holistiese gesondheidsorg Holistiese gesondheidsorg impliseer dat die totale persoon in ag geneem moet word (Swanepoel, Erasmus, Van Wyk & Schenck, 2000:592). n Holistiese fokus vereis dat die breër maatskaplike en huislike dinamika van die werknemers ook in ag geneem moet word. Die doel van hierdie holistiese fokus is om n goed gebalanseerde werk- en gesinslewe te bereik (Schultz, 2001b:308) Stres Stres is die totaliteit van fisiese en psigiese reaksies op nadelige en/of onaangename interne en/of eksterne stimuli, gekenmerk deur die versteuring van die homeostase tussen individu en omgewing (Vaktaalkomitee vir Maatskaplike Werk, 1995:62). Stres word deur Govender en Grundlingh (1999:15) gedefinieer as die ervaring van onaangename oor- of onderstimulering, wat potensieel tot swak gesondheid kan lei Stresbestuur Stresbestuur verwys na prosedures om persone te help om stres wat reeds ervaar word, op n effektiewe wyse te hanteer of te verminder. Dit verwys na intervensies wat ontwikkel is om die impak van stressors in die werkplek te verminder. Stresbestuur kan n individuele fokus hê, gerig op die verhoging van n individu se vermoë om stressors te hanteer. Stresbestuurprogramme kan egter ook n organisatoriese fokus hê soos byvoorbeeld werknemerwelstandprogramme (Gibson et al., 2003:208) Stressor Stressors is stimuli wat as bedreigend of skadelik beskou word en daarom n stresreaksie ontlok (Auerbach & Gramling, 1998:23). Volgens Bergh (2003:398) kan 17

31 stressors ontstaan vanuit n enkele biologiese, psigologiese, sosio-kulturele of eksterne faktor, of kombinasies van enige van genoemde faktore Welsynsorganisasie n Welsynsorganisasie is n instelling wat deur private inisiatief in die lewe geroep is om welsynsdienste te lewer (Vaktaalkomitee vir Maatskaplike Werk, 1995:71) Werknemerhulpprogram n Werknemerhulpprogram is n program van dienste wat deur werkgewers aan werknemers aangebied word om werks- en maatskaplike probleme te voorkom, te verlig of uit die weg te ruim met die oog op die bevordering van werksbevrediging, produktiwiteit en algemene maatskaplike funksionering (Vaktaalkomitee vir Maatskaplike Werk, 1995:72) Werknemerswelstandsprogram n Werknemerswelstandsprogram fokus op die werknemers se algehele fisieke en geestesgesondheid. Dit sluit enige aktiwiteit in wat ontwerp is vir die identifisering, hulp met die voorkoming of korreksie van spesifieke gesondheidsprobleme, gesondheidsrisiko s of negatiewe gesondheidsgewoontes (Gibson et al., 2003:210) HOOFSTUKINDELING Die navorsingsverslag is soos volg ingedeel: Hoofstuk 1 dien as inleiding tot die navorsingsverslag. Aspekte rakende die probleemstelling asook die navorsingsdoelstellings word bespreek. n Toepaslike beskrywing van die navorsingsmetodologie word weergegee asook die beperkinge in die navorsing en relevante begripsomskrywings. Hoofstuk 2 bied n teoretiese oorsig oor gesondheid en veiligheid as aspekte van menslike hulpbronbestuur. Die spesifieke verantwoordelikhede ten opsigte van die werkgewer en werknemer soos uiteengesit in die Wet op Beroepsgesondheid en veiligheid 85/96 word bespreek asook die onderskeie rolspelers wat betrokke is by die bestuur van gesondheid- en veiligheid. Heersende gesondheidskwessies wat van toepassing is op die werkplek en die bestuur hiervan by welsynsorganisasies word ook ondersoek. 18

32 Hoofstuk 3 fokus op die manifestasie en hantering van werkstres in n welsynsorganisasie. Die reaksie van stres op die liggaam word aan die hand van n fase-indeling beskryf. Die oorsake van werkstres in n welsynsorganisasie word onderverdeel in organisatoriese, werksverwante en taakverwante stressors asook die invloed van die persoonlikheidseienskappe van die maatskaplike werker. Die individuele en organisatoriese gevolge van werkstres word beskryf. Individuele en organisatoriese streshanteringstrategieë word bespreek. Hoofstuk 4 bestaan uit n uiteensetting van die empiriese ondersoek en die navorsingsbevindinge gevolg deur hoofstuk 5 waarin die gevolgtrekkings en aanbevelings gebaseer op die literatuurstudie en empiriese ondersoek weergegee word. n Bronnelys en aangehegte bylaes word ten slotte verskaf SAMEVATTING Daar is gebruik gemaak van die kwantitatiewe benadering om die doel van die ondersoek te bereik. Die doel van die studie is om die bestuur van gesondheidskwessies by n welsynorganisasie, met spesifieke verwysing na die hantering van stres, te ondersoek. Daar is van verkennende en beskrywende navorsingsontwerpe gebruik gemaak. Die verkennende navorsing is gebruik om die terrein van die bestuur van gesondheidskwessies te verken en beskrywende navorsing ten einde die navorser instaat te stel om n akkurate beskrywing te gee van gesondheidskwessies, veral werkstres, onder maatskaplike werkers en op watter wyse dit bestuur word in n welsynsorganisasie. Die steekproef het bestaan uit professionele personeel by welsynorganisasies in die NMM. Die data is ingesamel deur middel van n vraelys wat per hand afgelewer is. Die data is statisties geïnterpreteer en grafies voorgestel deur middel van grafieke en tabelle. Die bevindinge kon nie veralgemeen word nie, maar is verteenwoordigend van die ondersoekgroep. In die volgende hoofstuk word daar aandag gegee aan die bestuur van gesondheidskwessies. Dit sluit onder meer in gesondheidsbestuur as komponent van menslike hulpbronbestuur sowel as wetgewing in hierdie verband. Verskeie gesondheidskwessies word ook bespreek sowel as enkele wyses waardeur gesondheidskwessies bestuur kan word. 19