Námsmat í skólastarfi Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat

Transcription

1 Námsmat í skólastarfi Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat Þróunarstarf í Álftanesskóla Lokaskýrsla 1

2 Efnisyfirlit Samantekt... 3 Aðdragandi... 4 Markmið og stefna skólans fjölbreytni í námsmati... 6 Lýsing á verkefninu... 7 Staðan metin... 7 Starfsþróun... 7 Námsmatsteymi... 8 Handbók um námsmat... 9 Framkvæmd niðurstöður... 9 Fyrsti áfangi Annar áfangi Þriðji áfangi Fjórði áfangi Faglegur stuðningur Mat á þróunarverkefninu Viðhorf kennara í Álftanesskóla Mat á handbók Heimildir

3 Samantekt Til að auðvelda markvissa þróun námsmats í skólastarfinu er mikilvægt að gera áætlun um starfið, var því búin til starfsáætlun fyrir þróunarverkefnið. Skipað var í námsmatsteymi þar sem í sátu fjórir kennarar, verkefnastjóri og skólastjórnandi og hyggst teymið vinna að frekari mótun verkefnisins skólaárið Í byrjun hvers áfanga þróunarverkefnisins var innlegg verkefnastjóra, m.a. um áherslur kennara í námsmati, áætlun frá enda til upphafs, fjölbreyttar matsaðferðir, skrifleg próf og vitnisburð, lykilatriði í vel unnu námsmati, sjö leiðir að mati í þágu náms o.fl. Kennarar ræddu ýmsa þætti námsmats og komu með hugmyndir að fjölbreyttum leiðum í námsmati, s.s. sjálfsmat, jafningjamat, ferilmöppur, leiðarbækur og fleira. Lagt var mat á hvernig til hafði tekist með breytta áherslum í námsmati. Matið er hluti af sjálfsmati skólans. Vinnan við þróunarverkefnið hefur í heildina verið nokkuð markviss en alltaf má gera betur. Heilmikill tími fór í umræður og vangaveltur sem er mikilvægt til að móta sameiginlega sýn á námsmat. Af niðurstöðum úr mati á þróunarstarfinu má ætla að meirihluti kennara sé meðfylgjandi breytingum á námsmati. Eftir vinnu vetrarins eru til ýmis matsgögn sem á næsta skólaári nýtist kennurum skólans. 3

4 Í þessari lokaskýrslu er gerð grein fyrir aðdraganda þróunarverkefnis Álftanesskóla í námsmati, þá er greint frá markmiðum þess. Farið er yfir mat á stöðu skólans, hverjir unnu verkið og rætt um framkvæmdaráætlun fyrir þróunarverkefnið en segja má að hún hafi verið rammi fyrir starfsfólk skólans, þar sem verkefninu var skipt í minni einingar sem unnið var eftir. Greint er frá mati á þróunarstarfinu bæði fyrir, á meðan á því stóð og að því loknu. Að síðustu eru nokkur lokaorð. Aðdragandi Ástæður þess að Álftanesskóli réðst í þetta verk er að töluverð umræða varð um námsmat á skólaárinu Kennarar voru áhugasamir um námsmatið og var ljóst að brýnt væri að setja skýr markmið og að skólinn mótaði sér stefnu í námsmati. Kennarar voru tilbúnir að prófa eitthvað nýtt og höfðu þörf fyrir að þróa vinnu sína. Megináherslan hafði verið á framsetningu námsmats, s.s. einkunnir í tölum eða bókstöfum og umsagnir. Þróunarverkefnið Námsmat í skólastarfi. Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat náði til allra kennara í Álftanesskóla. Umræða um námsmat og breytingar á því byrjuðu formlega á haustönninni 2006 og var lokið í júní Þrátt fyrir að þróunarverkefninu væri formlega lokið vorið 2007 er gert ráð fyrir að starfið haldi áfram og gerð verði ný starfsáætlun um áframhaldandi vinnu skólaárið Skólinn stefnir að því að treysta það starf sem átt hefur sér stað og stuðla enn frekar að fjölbreyttu námsmati í skólastarfinu. Þrátt fyrir að þróunarverkefnið miðist fyrst og fremst við vinnu kennara og stjórnenda þá er mikilvægt að foreldrar sem og nemendur verði virkir þátttakendur í verkefninu. Það er þáttur sem vinna þarf betur með á næsta skólaári. Til þess að þróunarverkefni takist vel er þörf á áætlun um það hvernig eigi að vinna. Í upphafi var ákveðið að skoða hvað hafði verið gert og forgangsraða verkefnum, útbúa áætlun um framkvæmdina og mat á árangri þróunarstarfsins. Undanfarin ár hefur markmið Álftanesskóla verið að leitast við að vekja vitund nemenda og starfsfólks til námsaðlögunar (einstaklingsmiðað nám) og eru starfshættir uppeldi til ábyrgðar (Restitution) hluti af skólastarfinu. Til að aðlaga starfið að þeim áherslum hafa kennarar unnið með margvísleg verkefni tengd því. Þetta starf er áhugavert og haldið verður áfram að vinna að því sem er í góðum farvegi. Starfsfólk og kennarar skólans fóru í námsferð til Minneapolis í Bandaríkjanna í byrjun nóvember Þar voru nokkrir áhugaverðir skólar skoðaðir sem byggja skólastarfið m.a. á hugmyndafræði uppeldis til ábyrgðar og þá tóku 4

5 kennarar þátt í tveggja daga námskeiði í tengslum við þau fræði. Deildarstjórar skólans fóru einnig á námskeið hjá Asssessment Training Institute og bar námskeiðið heitið Leading Professional Development in Assessment. Umfjöllun um námskeiðið má sjá í grein á Netlu og þá er í veftímaritinu grein um uppeldi til ábyrgðar (sjá heimildaskrá). Starfsfólk Álftanesskóla vill fyrst og fremst ganga út frá því samfélagi sem það lifir í, nýta sér þá þekkingu sem til er og reyna að fá þessi verkefnin til að vaxa innan frá. Rúnar Sigþórsson o.fl. (1999) benda á að auður hvers skóla sé í því starfsfólki sem þar er og ef kraftar þess eru lagðir saman getum við örugglega breytt góðu starfi til hins betra fyrir kennara jafnt sem nemendur. Aherslan er því á að styrkja þann auð sem við eigum í stofnuninni. Áherslur skólans tengjast vel þeim markmiðum sem þróunarverkefnið Námsmat í skólastarfi. Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat byggir á. Námsaðlögun og fjölbreyttir kennsluhættir kalla á breytt vinnubrögð við námsmat. Í námsaðlögun er lögð áhersla á að kennarar meti með fjölbreyttum leiðum, námsgrunn nemenda, áhugasvið þeirra og námssnið. Markmið með þróunarverkefninu Námsmat í skólastarfi. Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat var að: Kennarar öðlust aukið öryggi í námsmati og hefðu aðgengilegar upplýsingar um námsmat í skólanámskránni. Skrá námsmatsaðferðir árganga og/eða námsgreina. Allir kennarar skólans noti fjölbreyttar matsaðferðir við mat á vinnu nemenda. Skilgreina tilgang námsmatsaðferða. Námsmatsaðferðir skólans væru endurskoðaðar með tilliti til margvíslegra þarfa nemenda. Nemendur tækju virkan þátt í eigin námi með því að velja og meta verkefni, s.s. til að safna í ferilmöppu. Skrá mælanleg markmið sem leiddu til aukinnar fjölbreytni í vinnubrögðum við námsmat. Efla þátttöku nemenda í námsmati. Gera heildaráætlun fyrir námsmat skólans. Hér hefur verið farið nokkrum orðum um stöðuna í Álftanesskóla og hún sett í samhengi við þróunarverkefnið. Gerð hefur verið grein fyrir markmiðum skólans og dregin fram helstu rök fyrir því að fara í þróunarstarf. Í næstu tveimur köflum er fjallað um nánari útfærslu á þróunarverkefninu. 5

6 Markmið og stefna skólans fjölbreytni í námsmati Megintilgangur námsmats er að örva og aðstoða nemendur í námi. (Aðalnámskrá grunnskóla, Almennur hluti, 1999) Nauðsynlegt er við að skipuleggja kennslu að leggja vinnu í náms- og kennsluáætlun og þá námsmatsáætlun. Þá er mikilvægt að nemendur taki þátt í að móta námsmatið, axli ábyrgð og séu metnir út frá vinnu sinni. Að nemendur læri að skoða verk sín á markvissan hátt til að komast að raun um hvað vel hefur tekist og hvað má bæta. Við annaskil verði veitt tækifæri til að meta stöðu nemenda, ástundun, hvað hafi gengið vel og að hverju skuli stefnt. Alhliða námsmat þar sem lögð er áhersla á fjölbreyttar matsaðferðir. Vinna nemenda verði metin jafnóðum, samvinna þeirra við aðra nemendur og starfsmenn. Við lok anna verði viðtöl við nemendur og foreldra. Markmið skólans eru að: Metið verði jafnt og þétt á námstímanum þannig að það gagnist nemendum við að bæta sig í námi og hægt sé að miða framhaldið við það. Kennarar þekki og noti fjölbreyttar námsmatsaðferðir sem taka mið af einstaklingsmun nemenda. Skrá reglulega upplýsingar um námsframvindu nemandans. Kennarinn sé ekki eini aðilinn sem metur nemandann. Nemandinn geti metið námsframvindu sína og frammistöðu á margvíslegan hátt Nemendahópurinn geti metið sjálfan sig og einstaklinga innan hópsins Foreldrar geti tekið þátt í mati. Viðhorfakannanir og tengslakannanir geta gefið mikilvægar upplýsingar til kennara varðandi námsmat. Kennarar leggi áherslu á fjölbreyttar matsaðferðir, s.s. skrifleg próf, mat á ritunarverkefnum, frammistöðumat, umræður viðtöl, mat á þemaverkefnum, sjálfsmat, jafningjamat, gátlistar, matskvarða, sóknarkvarða, mat á hópavinnu, munn- og verklegt mat, ferilmappa. Hugað verði að hlutverki námsmats. Stöðumat Leiðsagnarmat Greiningarmat Heildarmat. Markmið með þessari nálgun námsmats er að: Útskrifa nemendur sem þekkja sjálfa sig, áhugasvið sitt, styrkleika og veikleika Kennarar geti fylgst með námi og þroska nemenda á markvissan hátt 6

7 Vinna nemenda verði metin til jafns við árangur í prófum Nemendur taki virkan þátt í eigin námi með því að velja og meta verkefni til að safna í ferilmöppu Gátlistar, matskvarðar og ferilmöppur geri foreldrum kleift að fylgjast betur með námsframvindu og stöðu barna sinna. Allir kennarar í skólanum noti fjölbreytilegar matsaðferðir við mat á vinnu nemenda. Lýsing á verkefninu Í þessum kafla er gerð grein fyrir hvernig verkefnið var unnið; staðan metin, starfsþróun, hlutverki námsmatsteymis og handbók um námsmat sem var hluti af viðfangsefninu. Staðan metin Í upphafi haustannar 2006 var staða skólans í námsmati metin. Þær upplýsingar sem matið veiti var notað til að gera áætlun um aðgerðir og til að forgangsraða verkefnum í samræmi við þau markmið sem skólinn hafði sett sér. Byggt var á aðalnámskránni eftir því sem við átti og bætt var inn viðeigandi þáttum í skólanámskránna í samræmi við stefnu skólans. Skipað var í teymi sem skipulagði vinnu á hverju stigi en í námsmatsteyminu sátu kennarar skólans, verkefnastjóri og skólastjórnandi. Í þróunarstarfinu var m.a. notað efni úr bókinni Aukin gæði náms. Skóli sem lærir (AGN) og námsgögn frá Assessment Training Institute (ATI) (sjá heimildaskrá). Starfsþróun Þegar ljóst var að áhugi var meðal starfsfólks að taka þátt í þróunarverkefninu Námsmat í skólastarfi. Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat var ákveðið að verkefnastjóri tæki að sér að sjá um að gera þróunaráætlun um það hvernig staðið yrði að framkvæmd verkefnisins. Markviss forysta, samstarf kennara, starfsþróun, mat og gagnrýnin enduskoðun á skólastarfinu svo og áætlanagerð eru allt dæmi um þætti í skólastarfinu sem þurfa að vera fyrir hendi til að heildstæð þróunarverkefni séu möguleg. Stjórnendur skóla þurfa að veita forystu sem miðar að því að laða fram það besta hjá öllum. Hopkins, Ainscow og West (1994) benda á að samstarf allra aðila sé heppilegt og þróunin þurfi að gerast á margan hátt með ólíku frumkvæði og aðferðum, s.s. við að safna upplýsingum og greiningu þeirra. Mikilvægt er að byrja smátt, gera tilraunir, halda áfram með það sem gengur vel og henda út því sem gengur illa. Það þarf að gefa sér góða tíma til að undirbúa jarðveginn, þjálfa ný vinnubrögð og festa þau í sessi. Það styður einn kennarinn skólans; Eitt er að læra annað að tileinka sér 7

8 tekur tíma. Skipulag þróunarstarfsins hefst með stjórnendum skólans en þarf smátt og smátt að fara undir sameinaða stjórn kennara og nemenda. Þá þarf að ríkja skilningur meðal starfsfólks á ferli þróunarstarfs og álag má ekki vera of mikið. Huga þarf að kostnaði og tryggja að nægar bjargir séu fyrir hendi t.d. í formi ráðgjafar og námskeiða. Námsmatsteymi Stýrihópur þróunarverkefnisins myndaði svokallaða námsmatsteymi. Hlutverk kennara í námsmatsteymi var að tryggja að öll sjónarmið kennara kæmust til skila. Það hefur töluvert gildi að skólastjórnendur og kennarar á öllum stigum fái upplýsingar um starfið. Þróunarstarf er verkefni kennara sem sáu um vinnuna í samstarfi við nemendur og námsmatsteymið. Hlutverk námsmatsteymis var m.a. að: Ákveða í samráði við kennara skólans hvernig þróunarverkefnið yrði unnið. Verkefnastjóri gerði (framkvæmdaráætlun) um hvað ætti að gera og hvenær en ekki nákvæmlega hvernig. Eiga samskipti við verkefnastjóra sem jafnframt var faglegur ráðgjafi. Koma skilaboðum og upplýsingum á kennarafundi, stigsfundi og árgangafundi. Kynna ýmsar leiðir í námsmati og aðstoða við verkefnið. Næsta haust er ætlun námsmatsteymisins að halda áfram starfinu þar sem frá er horfið og móta áframhaldandi þróun í námsmati skólans. Þá var hlutverk verkefnastjóra að: Sjá til þess að gera nákvæma tíma- og framkvæmdaráætlun. Ákveða hversu mikil vinna yrði áætluð í hvern þátt og þóknun fyrir hana. Halda utan um gögn og annað sem tengdist viðfangsefninu og skil á því Vinna við gerð handbókar. Leita samstarfs við kennara. Hafa samráð við kennara á öllum aldursstigum. Samhæfa verk námsmatsteymis og skrá framvindu. Fá ráðgjöf hjá fagaðila. Kynna sér nýjungar og þróun í náms- og kennsluefni í námsmati. Skila skýrslu í lok viðfangsefnis. Veita kennurum ráðgjöf um ýmsa efnisþætti. 8

9 Handbók um námsmat Hluti af afrakstri viðfangsefnisins er handbók um námsmat fyrir kennara; Fjölbreyttar leiðir í námsmat. Alhliða mat og er verkefnastjóri þróunarverkefnisins, höfundur hennar, en þar er m.a greint frá skipulagi og hlutverki námsmats í skólastarfi jafnframt tillögur um stefnumörkun í námsmati. Uppsetning handbókarinnar er þannig að í henni eru, auk umfjöllunar um námsmat, ýmis matstæki; gátlistar matskvarðar sem kennarar geta notað, breytt og bætt allt eftir þörfum hvers og eins og þá hvernig þeir geta sjálfir hannað slík matsblöð. Leitað var eftir samvinnu við kennara og samhliða verkefninu var rætt við kennara á öllum aldursstigum til að fá fram hugmyndir og athugasemdir. Í kjölfarið voru ýmsir þættir endurskoðaðir m.t.t. athugasemda. Markmiðið með handbókinni samhliða þróunarverkefninu var að: Hafa áhrif á fjölbreytni námsmats í skólastarfi. Skoða sem flesta þætti námsmats með það að leiðarljósi að efla námsmat í skólastarfinu. Skapa farveg fyrir kennara og nemendur með notkun námsmatsgagna, sem leið í öflun og miðlun upplýsinga eins og kemur fram í aðalnámskrá grunnskóla (1999). Kennarar og nemendur gætu miðlað þekkingu sinni sem þeir öfluðu sér í þessu verkefni til annarra. Stuðla að því að kennarar og nemendur hefðu matstæki til að átta sig á hvað nemendur (og þeir sjálfir) hefðu í rauninni tileinkað sér í náminu og auðvelda kennurum að reyna að sníða námstækifæri að einstaklingum og túlka það sem gerist. Að gera handbók um námsmat fyrir grunnskóla og/eða kennara felst í að þeir hafi mismunandi matstæki til safna gögnum á skipulegan hátt og til að safna fjölbreyttum upplýsingum um kunnáttu, samskipti, færni, viðhorf nemenda og aðra mikilvæga þætti til að koma til móts við mismunandi þarfir nemenda. Handbókin geti hjálpað kennurum að leita leiða til að gera námsmatið fjölbreytt og sem áreiðanlegast þannig að það gefi glöggar upplýsingar um hvernig nemendum sækist að settum markmiðum. Framkvæmd niðurstöður Í þessum kafla er gerð grein fyrir tíma- og framkvæmdaráætlun verkefnisins en hún skiptist í fjóra áfanga og þá er umfjöllun um niðurstöður þróunarstarfsins. Nauðsynlegt er að setja upp tímaáætlun fyrir þróunarverkefni og reyna að standast þær eins og hægt er þar sem tíminn sem gefinn er til að ljúka 9

10 verkefninu er ekki langur. Guðrún Kristinsdóttir (1998) bendir á að tímaáætlun sé hluti af lýsingu á skipulagi verkefna og leggja þurfi áherslu á að hún sé raunhæf. Hún bendir einnig á að áætla megi að það taki jafnlangan tíma að afla gagna og úrvinnsla þeirra og gera þarf ráð fyrir tíma til að meta verkefnið. Reglulega var innlegg verkefnastjóra um ákveðna þætti í námsmati og lagt mat á niðurstöður hópa. Gert var ráð fyrir að umræðan væri stöðugt í gangi og ef kennarar vildu læra meira eða ræða um ákveðna þætti í námsmati fengu þeir tækifæri til þess. Fjölbreytt námsmat er erfitt að einangra frá öðrum þáttum skólastarfs og var því unnið jafnframt að því að skoða, breyta, aðlaga og skrá markmið, námsleiðir, kennsluaðferðir og námsmat í skólanámskránni. Ef fram komu tillögur um úrbætur var það notað sem leiðsagnarmat. Við mat á markmiðum eða þáttum úr námsefninu var lagt fyrir nemendur formlegt og óformlegt mat, skrifleg próf við lok og á önninni, til að sjá hvort nemendur hefðu náð þeim námsþáttum sem að var stefnt. Við að meta ritun nemenda voru notaðir sérstakir matskvarðar með fyrirfram ákveðnum þáttum. Frammistaða nemenda var metin, s.s. upplestur, skýrslugerð, veggspjaldavinnu, hópavinnu, sem krefur nemendur til að nota ólíka hæfileika og færni. Skilgreint var hvaða frammistöðu ætti að meta og hvernig. Við að mat á framförum/frammistöðu nemenda var ekki endilega miðað við einkunn. Eins og áður hefur komið fram var vinnuferlinu skipt í fjóra áfanga, tveir áfangar á haustönn og tveir á vorönn. Megináhersla á fyrirlestra, kynningar, umræður, hópastarf, mat og sjálfstæð verkefni kennara. Hér er gerð grein fyrir áherslum hvers áfanga og þá er samantekt á skipulagi og vinnu kennara. Fyrsti áfangi Mat á stöðu skólans í námsmati Í fyrsta áfanganum (ág. sept. 2006) var lögð áhersla á markmiðssetningu, náms- og kennsluáætlun (námsmatsáætlun) (sjá fylgiskjöl). Valdir voru fulltrúar í námsmatsteymi og skilgreind hlutverk þeirra. Komið var á umræðuhópum, á árganga-, stigs- eða kennarafundum, til að endurskoða og meta stöðuna m.a. með gátlista og til að greina þarfir og markmið skólans. Kennurum var skipt í umræðuhópa eftir stigum eða árgöngum; Hvað á að meta, hvernig og hvenær. Kennarahóparnir þurftu síðan að kynna niðurstöðurnar fyrir hinum á sameiginlegum fundi. 10

11 Ágúst Áherslur skólans í námsmati Kynning verkefnastjóra á þróunarverkefninu, handbókinni, þróunaráætlun og inngangsfyrirlestur. Verkefnastjóri kynnti hugmyndir að baki að því að skipuleggja frá endi til upphafs. Vinnufundur kennara á öllum stigum og umræða um námsmat í skólanum. Kennarar íhuguðu stöðu námsmats í skólanum og settu fram þær áherslur sem þeir vildu að einkenndi námsmat skólans; Hvaða leið á að fara og hvert hún á að leiða okkur? Hvað skal meta? Hvaða matsaðferðir er best að nota til að afla upplýsinga og hvernig á að birta niðurstöður námsmatsins? Námsmatið, hvernig verður það unnið og hvað verður gert við upplýsingar? Niðurstöður metnar. September Listgreinar fjölgreinar Kynning verkefnastjóra á leiðarbók fyrir fjölgreinalotu/listalotu og umræða á stigsfundi. Farið yfir matsblað kennara (frammistöðumarkmið) frá því í fyrra og íhugað hvernig námsmatið birtist í lok hverrar fjölgreinalotu/listalotu. Frammistöðumarkmið, sjálfsmat nemenda og mat kennara. Leiðarbók útbúin. Farið yfir matslista til að koma með ábendingar. Annar áfangi Fjölbreyttar matsaðferðir hugtök í námsmati. Kennarar útfærðu vinnuna á seinni hluta haustannar (okt. des. 2006) og skipulögðu nákvæmlega eins og hægt var hvernig þeir ætluðu að vinna við að setja fram markmið og leiðir til að ná þeim. Komið var á vinnuhóp í árgöngum og á hverju stigi. Áherslan var á að leggja sig fram við undirbúning og sjá til þess að þróunarverkefnið skilaði tilætluðum árangri. Mikilvægt var því að skapa samstöðu og ná sem víðtækastri samvinnu svo að þróunarverkefnið skilaði okkur reynslu sem hægt væri að byggja á. Fyrirlestur var um fjölbreyttar námsmatsaðferðir og kennarar ræddu ýmsar leiðir til að stuðla að aukinni fjölbreytni matsaðferða í skólastarfinu. Deildarstjórar sóttu námskeið um námsmat hjá Assessment Training Institute í nóvember. 11

12 Október Fjölbreyttar matsaðferðir. Niðurstöður úr vinnu kennara 15. ágúst voru kynntar. Ákvörðun um leiðarbók í fjölgreinalotu/listalotu, umsagnir, einkunnir, birting matsniðurstaðna. Yfirlestur, ljósritaðar voru leiðarbækur og lagt fyrir nemendur. Sett inn á netið upplýsingar um þróunarverkefnið. Kennarar ræddu gildi sjálfsmats nemenda og leiðir til að efla það. Gerðu áætlun um framkvæmd. Verkefnastjóri og námsmatsteymi tóku saman niðurstöðu funda; hvert viljum við stefna í matsaðferðum, hvernig ætlum við að nota niðurstöður, farið yfir stöðuna á öllum stigum og skráð niður. Fundað með stigum þegar unnið var að gerð, s.s. matskvarða og samræmingu á þeim. Nóv. des Fjölbreyttar leiðir í námsmati staðan metin. Deildarstjórar kynntu námskeið í námsmati (ATI) og verkefnastjóri kynnti námsefni fyrir kennara um námsmat. Verkefnastjóri og námsmatsteymi funduðu með stigum til að sjá stöðuna á hverju stigi og fengu tillögur hvað má gera betur og hvað kennara vildu leggja áherslu á, farið yfir niðurstöður. Farið yfir helstu hugtök í námsmati m.a. lykilatriði í vel unnið námsmat, mat á námi og mat í þágu náms. Sýnt myndband (Stiggins, 2005). Þriðji áfangi Endurgjöf og vitnisburður kennara. Í þriðja áfanga (jan. mars 2007) var lögð áhersla á að markmiðið væri að námsmatið gerði nám nemenda sýnilegt foreldrum sem og öðrum, þar sem nemendur höfðu þá unnið með margvísleg verkefni sem kennarar og þeir sjálfir höfðu metið. Lögð var áhersla á birtingarform matsniðurstaðna, skrifleg próf sem og námsviðtöl. 12

13 Janúar Lokamat. Endurgjöf. Skrifleg próf Í byrjun vorannar var fyrirlestur verkefnastjóra um skrifleg próf og einkunnagjöfina þá var umræða í hópum og horft á myndband (Stiggins, Arter, Chappuis og Chappuis, 2006) um endurgjöf, sérstaklega einkunnagjöfina. Kennarar gerðu áætlun um endurgjöf matsniðurstaðna á vitnisburðarblaði nemenda. Skoðaðir þættir í einkunnagjöfinni og umsögnum. Hugað að gerð og uppbyggingu prófa og einkunna. Umræða um markmið og leiðir. Niðurstöður kynntar frá hverju stigi og tekin ákvörðun um næstu skref. Verkefnastjóri kynnti námsmatsvinnuna á vorönn Forgangsverkefni valin í árgöngum. Fjórði áfangi Mismunandi verkefni. Stefna skólans í námsmati. Innra mat. Í fjórða áfanga (ap. maí 2007) unnu kennarar að mismunandi verkefnum, allt eftir þörfum hvers og eins. Þá lögðu þeir mat á þróunarverkefnið en í næsta kafla er gerð grein fyrir helstu niðurstöðum úr mati kennara, frá því í byrjun verkefnisins, á meðan á því stóð og í lok þess. Það getur tekið mörg ár að festa þróunarverkefni í sessi en segja má að verkefni sem þessu ljúki í raun aldrei. Slík verkefni þurfa því að vera í stöðugri þróun til að lifa áfram í skólasamfélginu. Vorið 2007 var ákveðið að umræða og undirbúningsvinna fyrir skólaárið færi fram haustið 2007, í þeim tilgangi að gera nýja starfsáætlun og til að festa verkefnið í sessi. Megináhersla í lok skólaársins, var að safna gögnum til að móta stefnu skólans í námsmati (lýsing í skólanámskrá) og leggja mat á þróunarverkefnið. Febrúar mars Fjölbreytt námsmat í skólastarfi. Kennarar skipulögðu, skráðu og unnu með mismunandi aðferðir. Þeir mótuðu tillögur að breytingum og kynntu nokkrir þeirra ýmsar leiðir (eigin hugmyndir) fyrir öðrum kennurum. Komið var á fót leshring kennara og var öflug umræða um ýmsa þætti á stigsfundum. Kennarar fengu aðgang að handbókinni, hún lesin og rætt var um einstaka þætti. Tillögur og athugasemdir metnar og skráðar (sjá nánar - mat kennara á verkefninu). 13

14 Apríl maí Mat á verkefninu stefna skólans í námsmati. Farið yfir hvað hafði verið gert og hvað mætti betur fara. Upprifjun frá því janúar, vel unnin próf, umsagnir, einkunnagjöf. Lagt var mat á þróunarverkefnið og unnar tillögur að breytingum á stefnu skólans í námsmati. Niðurstöður metnar og rætt um áframhaldandi þróun í námsmati. Námsgreinar námsmat Samhliða þróunarverkefninu var byrjað á því að taka saman margskonar gögn sem tengjast lestri og lesskilningi. Útbúin listi yfir þær lestrarbækur sem til eru í skólanum, lestrarbækur flokkaðar, lestrarpróf skoðuð og safnað ýmsum gögnum um lestur. Rætt um einkunnagjöf í lestri og sóttu nokkrir kennarar lestrarnámskeið; frá mati til kennslu. Jafnframt lagði skólinn áherslu á að nemendur fengu markvissa kennslu í ritun. Nemendur úr tveim árgöngum á miðstigi (bráðgerir nemendur) valdir til að vinna með áhugasviðsverkefni. Miklar umræður urðu um hvert við vildum stefna með vinnu okkar. Skólaárið Áframhaldandi þróun í námsmati. Hlutverk námsmatsteymis á næsta skólaári verður að skipuleggja næstu skref í þróunarstarfinu. Skólaárið ný starfsáætlun. Næsta haust verði tekin ákvörðun um megináherslur næsta skólárs og forgangsverkefni. Faglegur stuðningur Rúnar Sigþórsson, lektor við Háskólann á Akureyri var faglegur ráðgjafi, sérstakleg er varðar innihald handbókarinnar. Í þessum kafla hefur verið greint frá tíma- og framkvæmdaráætlun fyrir þróunarverkefnið. Næst verður rætt um mat kennara í þróunarferlinu. 14

15 Mat á þróunarverkefninu Kennarahópurinn lagði reglulega mat á meginþætti í hverjum áfanga og ef fram komu tillögur um úrbætur var það notað sem leiðsagnarmat. Rætt var við starfsfólk á meðan á vinnunni stóð og niðurstöður notaðar í framhaldi af því, skoðað hvernig gekk og hvað þurfti að gera næst. Mat á störfum kennara og mat á skólastarfinu í heild eru dæmi um leiðir sem kennarar fara í þeim tilgangi að endurskoða starfið og styrkja það sem vel er gert. Kosturinn við mat af þessu tagi er að þá eru breytingar eða nýjar hugmyndir líklegri til að festast í sessi og innviðir skóla verða sterkari (Börkur Hansen, 1994). Í hverjum áfanga framkvæmdaráætlunarinnar kemur fram mat og er hér að lokum samantekt á því. Í fyrsta áfanga var staðan metin. Hvað hafði verið gert og hvernig hægt væri að byggja á fyrri reynslu? Kennarar þurftu að forgangsraða verkefnum og ákveða hvernig samskiptum skyldi háttað og efnisöflun, hvort þörf væri fyrir ráðgjöf, hvernig standa ætti að kynningum, starfsáætlunum og fleira. Verkefnastjóri sá að mestu um úrvinnslu gagna. Verkefnið gekk nokkuð vel. Hugmyndum um nýjar leiðir var unnið brautargengi með samræðum, lestri og vangaveltum. Lokaafrakstri sem stefnt var að í upphafi var ekki náð fullkomlega. Ljóst er að tíminn til að vinna að þeim markmiðum sem skólinn hafði sett sér er ekki nægur og ætla má að það taki meira en eitt skólaár að innleiða að fullu, heildstætt námsmatskerfi. Þróunarverkefnið hefur verið kynnt fyrir skólastjórnendum í Suð-vestur kjördæminu og við komum vonandi til með að kynna verkefnið víðar. Með þróunarverkefninu gafst tækifæri til að skoða námsmat Álftanesskóla á gagnrýnin hátt og meðal kennara hefur verið jákvæð og góð umræða um tilgang námsmats, markmið og fjölbreyttar matsaðferðir og endurgjöf þess. Kennarar hafa sýnt verkefninu mikinn áhuga og segja má að verkefnið sé komið í ákveðin farveg til að byggja á. Með þessari umræðu og góðri vinnu hópsins hefur náðst samstaða um að gera betur og ákveðið hefur verið að vinna markvisst að því að finna leiðir til að meta nám nemenda, á sanngjarnan hátt. Verkefnið hefur haft talsverð áhrif á framkvæmd námsmats í skólanum og segja má að umsagnir kennara um þróunarverkefnið lýsi því best. 15

16 Viðhorf kennara í Álftanesskóla Sameiginlegar niðurstöður frá árgöngum/ hópum haustönn 2006 Staðan metin. Staðan var: Þekking metin. Skrifleg próf. Próf meta best. Nemendur æfðu sig fyrir próf, marktækasta leiðin. Væntingar um: Námsmatið segi til um hve vel nemendum gengur í skóla. Námsmatið leiði til breyttrar kennslu. Sammæli um matsaðferðir. Þekking verði metin. Sjálfstæði, námstækni og frumkvæði metið. Mismunandi matsaðferðir. Fjölbreytt námsmat bætir kennsluna og gefur betri mynd af námi nemenda. Skólinn skapi sér stefnu um þessa þætti, þ.e. geri lágmarkskröfur og styðji við bakið á þeim sem vilja auka fjölbreytni matsaðferða. Fyrst og fremst viljum við nota þetta tæki vegna þess að Álftanesskóli leggur áherslu á einstaklinginn og virkni hans. Áherslan á fjölbreytileika í námi. Nemendamappa gefur fjölbreytta sýn. Hvað ætti að gera við niðurstöður matsins? Þyrftu kennarar stuðning við að læra vinnubrögðin? Ef svo er, hvernig stuðning? Ræða matið við nemanda, skoða í sameiningu hvað vel er gert og hvað má betur fara. Getur verið gott fyrir kennara að endurskoða eigin kennsluhætti út frá niðurstöðum. Gott væri að koma upp hugmyndabanka fyrir kennara. Góð leiðsögn og stuðningur sérfræðings nauðsynlegur til að styrkja kennara í fjölbreyttu námsmati. 16

17 Sameiginlegar niðurstöður frá árgöngum/ hópum vorönn 2007 Hvað var gert: Mat á skriflegum prófum og einkunnagjöfinni. Kynning kennara, s.s. miðlun upplýsinga til nemenda og foreldra, mat á þemaverkefni, leiðarbækur í fjölgreina- og listalotu. Í leiðarbók er skilgreindur tilgangur, sjálfsmat (nemendur), umsagnir kennara, sóknarkvarði (mat kennara). Umræða um birtingu niðurstaðna úr leiðarbók. Umræða um handbókina. Leshringur á yngsta stigi og miðstigi. Umræða um stöðu skólans í námsmati. Stefna skólans endurskoðuð farið yfir námsmatsþáttinn í skólanámskránni. Tillögur að breytingum og áherslum, s.s. birtingarform niðurstaðna, námsviðtöl o.fl. Stöðugar umræður um námsmat og tilraunir gerðar. Fjölbreyttari matsaðferðir voru notaðar, s.s. frammistöðumat, munnlegt mat, sjálfsmat, jafningjamat o.fl. Hvað gekk vel: Skemmtilegt og gott að nota fjölbreytt námsmat. Námsmatið var sett niður í byrjun annar, nemendur vissu að hverju þeir gengu. Nemendum gerð grein fyrir mat í byrjun kennslu í námsgrein, vita að hverju er stefnt og hlutverki sínu. Höfum aukið sjálfsmat og gert viðhorfakannanir. Við fögnum endurskoðun á námsmati og hlökkum til að verða faglegri og hæfari til að skila okkar starfi. Hvað þarfnast breytinga: Nauðsynlegt að námsmatið liggi ljóst fyrir nemendum og foreldrum að hausti. Mat á verklegum æfingum, rýna í niðurstöður, til nota til að bæta kennslu. Gagnlegt væri að bæta við jafningjamati og viðhorfakönnun t.d. varðandi líðan. Að taka stærri skref í átt að mati í þágu náms. Að leggja meiri áherslu á að við séum samstíga varðandi námsmat. Að leggja áherslu á að umsagnir séu uppbyggjandi. Við viljum komast nær því að vera samtaka í námsmati og það sé stígandi í námsmati frá bekk, á þann hátt að matsaðferðir smátt og smátt þróist upp í sjálfsmat eftir því sem aldur og þroski nemenda leyfir. Að námsmat sé í takti við einstaklingsmiðað nám. Samræmdir matskvarðar frá skólanum, fyrir hvert stig. Algjör endurskoðun á námsmati. Listgreinakennarar vilja eingöngu gefa vandaða umsögn ekki einkunn. Nauðsynlegt að samræma birtingarform vitnisburðar og minna á að allir eru einstakir og fái tækifæri til að þroskast á eigin forsendum í námi og starfi. 17

18 Hvað höfum við lært? Niðurstöður frá árgöngum/hópum kennara: 1. Mikið Lítið Fyrir næsta skólaár. Hvað af eftirfarandi þáttum viljið þið leggja áherslu á? (upprifjun) Niðurstöður frá árgöngum/hópum kennara (alls 14 hópar) Meginþættir: Fjöldi (árganga/hópa) Tilgangur námsmats 4 Fimm lykilatriði í vel unnu námsmati 6 Námsmatsferlið þrepin 7 Að skipuleggja frá endi til upphafs 6 Markmið matsaðferðir 6 Megináhersla verði á: -Skrifleg próf 2 -Mat á skriflegum úrlausnum l -Frammistöðumat 2 -Umræður/samtöl, munnlegt mat, námsviðtöl 2 -Aðrar matsaðferðir sjálfsmat, jafningjamat, ferilmöppur, matskvarðar 2 -Þátttaka nemenda sjö leiðir að mati í þágu náms 3 Gerð vitnisburðar 4 *Allir hóparnir vildu leggja áherslu á 2 3 þætti, næsta skólaár. Mat á handbók Handbókin var lögð fyrir grunnskólakennara og fagaðila til umsagnar. Niðurstöður voru skoðaðar á gagnrýninn hátt, metnar og endurskoðaðar. Farið var yfir sum matstæki af kennurum og niðurstöður skráðar. Gert er ráð fyrir að handbókin verði nánast tilbúin haustið Verkefnastjóri sem er höfundur að handbók fyrir kennara Fjölbreyttar leiðir í námsmati áskilur sér öll réttindi á notkun og fjölfjöldun hennar. Handbókin er ætluð kennurum Álftanesskóla, verkefnastjóri ætlast til þess að hún sé ekki notuð af kennurum í öðrum skólum nema með leyfi höfundar. 18

19 Í þessari lokaskýrslu hefur verið gerð grein fyrir þróunarverkefninu Námsmat í skólastarfi. Fjölbreyttar leiðir Alhliða mat sem byrjað var á, í Álftanesskóla, á haustönninni 2006 og lauk vorið Þetta verkefni átti sér ekki langan aðdraganda en reynt var á þessu tímabili að stuðla að frekari fjölbreytni í námsmati skólans. Unnið var eftir ákveðni starfsáætlun til að stuðla að þeim breytingum sem skólinn hafði sett sér. f.h. námsmatshópsins Erna Ingibjörg Pálsdóttir deildarstjóri, Álftanesskóla Fylgiskjöl: 1. Kostnaður v/þróunarverkefnisins 2. Fyrirlestrar: a. Þróunaráætlun handbók b. Námskrá c. Skipulag - markmið d. Matsaðferðir e. Hugtök niðurstöður annar f. Skrifleg próf einkunnir g. Fjölbreytt námsmat Álftanesskóli Áherslur á stigum: Listalotur/fjölgreinalotur: leiðarbækur, sjálfsmat, matskvarða, sóknarkvarða, skráningarblað f. kennara o.fl. Yngsta stig: matskvarða, sjálfsmat, ferilmöppur o.fl. Miðstig: gátlista, matskvarða, viðmiðunartöflur fyrir vitnisburð o.fl. Unglingastig: gátlista, matskvarða, sjálfsmat, jafningjamat, hópverkefni o.fl. Sjá má skipulag hópverkefna á slóð: & tid=0 *Mörg verkefni eru ennþá í vinnslu og eru því ekki send með. 19

20 Heimildir Aðalnámskrá grunnskóla. Almennur hluti. (1999). Börkur Hansen. (1994). Mat á skólastarfi. Til hvers? Uppeldi og menntun. Tímarit Kennaraháskóla Íslands, 1(1), Dalin, P. (1993). Changing the School Culture. London: Cassell. Erna Ingibjörg Pálsdóttir (2006). Fjölbreyttar leiðir í námsmati Alhliða mat. Óbirt handbók um námsmat. Erna Ingibjörg Pálsdóttir (2007). Að hafa forystu um þróun námsmats. Netla. Slóð: Guðlaug Erla Gunnarsdóttir (2007). Uppeldi til ábyrgðar. Netla. Slóð: Guðrún Kristinsdóttir. (1998). Ótroðnar slóðir. Leiðbeiningar um þróunarstarf. Reykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands. Hargreaves, D. H. og Hopkins, D. (1991). The Empowered School. The Management and Practice of Development Planning. London: Cassell. Hopkins, D., Ainscow, M og West, M. (1994). School Improvement in an Era of Change. London: Cassell. Jón Baldvin Hannesson, Rósa Eggertsdóttir og Rúnar Sigþórsson. (2002). Aukin gæði náms. Skóli sem lærir. Reykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands. Rúnar Sigþórsson (ritstjóri), Börkur Hansen, Jón Baldvin Hannesson, Ólafur H. Jóhannsson, Rósa Eggertsdóttir og West, M. (1999). Aukin gæði náms. Skólaþróun í þágu nemenda. Reykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands. Stiggins, R. J. (ekkert ártal). Select Reponse Assessment. Portland: Assessment Training Institute. (DVD). Stiggins, R. J, Arter, J. A., Chappuis, J. og Chappuis, S. (2006). Classroom Assessment for Student Learning: Doing It Right Using It Well. Educational Testing Service, New Jersey: Princeton. Stiggins, R. J. (2005). New Mission, New Beliefs: Assessment for Learning. Portland: Asssessment Training Institute. (DVD). Tomlinson, C. A. og McTighe, J. (2006). Integrating Differentiated Instruction + Understanding by Design. Alexandria: Association for Supervision and Curriculum Development. Wiggins, G. og McTighe, J. (1998). Understanding by Design. Upper Saddle River: Merrill Prentice Hall. 20