Hvaða áhrif hefði það ef..

Transcription

1 Sálrænn stuðningur Áföll, sorg og kreppa barna Margrét Blöndal Leiðbeinandi Rauða kross Íslands í sálrænum stuðningi Hjúkrunarfræðingur við Áfallmiðstöð LSH Ráðgjafi almannavarna og Flugstoða v. áfallahjálpar

2 Hvaða áhrif hefði það ef....barn í þínum hóp slasaðist eða létist vegna sjúkdóms, sjálfsvígs?..systkini eða foreldrar barns í þínum hóp slösuðust eða létust?..nemanda í þínum hóp væri nauðgað?..samstarfsmaður slasaðist eða létist?..nemandi slasaðist eða létist í ferðalagi sem þú hefðir umsjón með?

3 Aðstæður barna og unglinga heima Vitum við hvað barnið hefur gengið í gegnum? Foreldrar: Samskipti milli foreldra tengslamyndun við barn Fjármál Ofbeldi Áfengis / vímuefnaneysla Vanræksla andleg, líkamleg Skilnaður Sorg Veikindi Önnur systkini Veikindi Hegðunarvandi Vímuefnaneysla / sterar Ofbeldi, líkamlegt kynferðislegt Eftirlit barnaverndar - barnaverndartilkynningar

4 Þegar lífið er erfitt Sorg Dauðsfall missir nákomins Læra að lifa með missinum Áfall Sálrænt áfall Lífi eða limum ógnað, ofbeldi líkamsmeiðingar eða dauði Hryllingur, skelfing, hjálparleysi Kreppa Veikindi Mikil breyting á högum Atvinnumissir, skilnaður, fjárhagsvandi

5 Hvað er kreppa? Viðbrögð við erfiðum aðstæðum í lífinu Tímabil Allt er breytt - aðlögun nauðsynleg Veikindi, sorg, fjárhagsörðugleikar, skilnaður, Kreppa er ekki sjúkdómur Í kjölfar kreppu er einstaklingur sterkari en áður en etv breyttur Ef einstaklingur tekst ekki á við aðstæður eða hefur ekki styrk til þess getur það verið merki um andlega vanheilsu

6 Álag streita Sorg Kreppa Áföll Streita Álag - streita Dagleg streita Uppsöfnuð streita - Kreppuástand Afleiðingar langvinnrar streitu Reiði Kvíði Depurð Áföll Áfallastreita Áfallastreituröskun (PTSD)

7 Viðbrögð eftir áföll sem geta leitt til áfallastreituröskunar Ágengar áminningar Myndir Martraðir Endurupplifanir Hugsanir Grundvallarskoðanir Ályktanir Tilfinningar Reiði Ótti Hryllingur Skömm Dapurleiki Flótti /Forðun Forðast hugsanir Forðast það sem minnir á Bæla niður tilfinningar Pirringur/árásargirni Sjálfsskaðandi hegðun Misnotkun efna/áfengis Ofát Hugrof/detta út Félagsleg einangrun Dregur úr virkni Líkamleg einkenni heilsufarsleg vandamál

8 Kvíði Vakandi fyrir streituvaldandi aðstæðum Ýta undir sjálfstæði Leggja áherslu á það jákvæða Koma í samband við aðra sem hafa aðlagast Sýna færni, skilning og samkennd Nota kímni

9 Fjölskyldan Góðir samskiptahæfileikar ræða um tilfinningar hvaða áhrif hefur á fjölskyldulífið gera áætlanir fyrir framtíðina Byggja upp stuðningskerfi Getur leitt til frekari vaxtar

10 Reiði Streituviðbragð Merki um sálræna vanlíðan, Kall á hjálp Fylgir oft sektarkennd Fjandsamleg hegðun (hostility) Árásargirni (aggression) Ofbeldi (violence)

11 Reiði frh. Uppbyggileg (constructive) Jákvæð tilfinning ef tjáð í orðum Gera sér grein fyrir orsök reiðinnar Létta á sér Niðurbrjótandi (destructive) Segir ekki nákvæmlega frá orsök Tekur ekki ábyrgð á reiðinni Kennir öðrum um Alhæfir um annað fólk og fyrri aðstæður

12 Viðbrögð barna Svipuð viðbrögð barna við Kreppu Áfalli - skelfing ótti og hjálparleysi Sorg Breyting á barni frá því sem áður var Viðbrögð eðlileg Gæta vel að barni sem dregur sig í hlé Barn festist í viðbrögðum innlimar í viðbrögð sín og leiðum til að takast á við heiminn Aukin ógn leiðir af sér frumstæðari viðbrögð Stöðugt að verja sig, fjandsamleg ofbeldisfull Barnið tekst aftur á við atburð í hverju nýju þroskastigi

13 Eftir alvarlegan atburð er barn mest hrætt við að Atburðurinn gerist aftur Einhver meiðist eða deyji Skiljast frá fjölskyldunni Að verða skilið eftir eitt

14 Börn og áföll Börn eru sérstaklega viðkvæm fyrir afleiðingum áfalla Börn geta sýnt neikvæð tilfinningaleg viðbrögð um lengri eða skemmri tíma Börn leita til foreldra eftir öryggi og stuðningi Börn geta þurft sérhæfða aðstoð til að ná sér

15 Hvað teljast eðlileg viðbrögð? Eðlilegt ástand Óstöðugleiki Sveiflur Aldur og stig í þroska

16 Viðbrögð barna við áföllum Börn vita ekki hvað þau eiga að gera Þurfa að yfirgefa heimili, daglegar venjur, verða kvíðin, ringluð, hrædd Viðbrögð fullorðinna veita þeim vísbendingar um viðeigandi viðbrögð Ótti barna getur virkjast af ímyndunaraflinu

17 Viðbrögð barna við áföllum Ótti eðlilegt og heilbrigt viðbragð Fullorðnir hafa stjórn á aðstæðum Tilfinningalegar þarfir barnsins Tilfinningalegar þarfir barnsins Hvað er efst í huga þess? Þáttaka í aðlögunarferli fjölskyldunnar Lífið mun ganga sinn vanagang Viðbrögð hinna fullorðnu geta haft áhrif á þroska barnsins

18 Börn og áföll - foreldrar og áföll Samband á milli viðbragða foreldra og barna Hvernig er þörfum barna sinnt? Fer eftir aðlögun foreldranna Leggja áherslu á að sinna börnum þeirra foreldra sem sýna alvarleg streituviðbrögð Frávarpsaðlögun foreldra - alvarlegri streituviðbrögð barna

19 Áfall fylgjast vel með (Perry, 1995) Merki um endurupplifun Í leik, teikningu, hegðun Merki um hliðrun Draga sig í hlé, dagdraumar, einangrun Líkamleg ofurviðbrögð Kvíði, svefntruflanir, hvatvísi Geta komið í bylgum Dregur úr smátt og smátt

20 Áfall - viðbrögð Börn: nýfædd til 2 ára Takmarkaður orðaforði geta ekki sett líðan sína í orð Geta geymt minningar Lykt Hljóð Mynd Óvær, pirruð, gráta meira, vilja vera í fangi Eldri börn leika atburð Jafnvel löngu seinna þó virðist ekki muna atb.

21 Áfall viðbrögð Börn 2-6 ára Vanmáttur gagnvart ógn Geta ekki varið sig v ungs aldurs Hrædd Kvíðin Yngri gera sér ekki grein f að missir er varanlegur Persónur, hlutir Getur birst í leikjum

22 Áfall viðbrögð Börn 6-10 ára Varanleiki missis Mög upptekin af atburði þurfa mikið að tala um truflar í skóla leið í úrvinnslu Tilfinningar flóknari Sektarkennd Reiði að ekki hafi verið hægt að koma í veg fyrir

23 Áfall viðbrögð börn og unglingar ára Líkari viðbrögðum fullorðinna Barnaleg og þroskuð Lifa af ódauðleg Hræðsla við framtíðina Erfitt að tjá tilfinningar

24 Helstu hegðunareinkenni barna eftir válega atburði: FEMA - AVDR Sektarkennd, atburðurinn þeim að kenna Gerðu eða sögðu eitthvað rangt. Aukin veðurhræðsla, hræðsla við skyndilegan hávaða. Sjúkdómseinkenni s.s. höfuðverkur, uppköst og jafnvel hiti. Áhyggjur af öryggi fjölskyldunnar og framtíðinni.

25 Viðbrögð barna Svipuð viðbrögð barna við Kreppu Áfalli - skelfing ótti og hjálparleysi Sorg Breyting á barni frá því sem áður var Viðbrögð eðlileg Gæta vel að barni sem dregur sig í hlé Barn festist í viðbrögðum innlimar í viðbrögð sín og leiðum til að takast á við heiminn Aukin ógn leiðir af sér frumstæðari viðbrögð Stöðugt að verja sig, fjandsamleg ofbeldisfull Barnið tekst aftur á við atburð í hverju nýju þroskastigi

26 Algeng viðbrögð barna og unglinga við alvarlegum atburðum Einangrun Afneitun Nauðhald í fólk/hluti Hrakandi frammistaða Þráhyggjutal Breyting á hegðun Sállíkamlegir kvillar Áhættuhegðun Vanmáttarkennd /sjálfsgagnrýni Óverðskulduð reiði Sjálflægni

27 Viðbrögð sem telja má alvarleg Vitsmunaleg einkenni Það að vera utangátta breytist í alvarlega vanhæfni Áhyggjur af smámunum breytast í þráhyggju Afneitun á alvöru vandans þróast í algjöra afneitun Minningabrot verða mjög ásækin og stöðug Erfiðleikar með skipulagningu þróast í vanhæfni til að framkvæma grunnþætti daglegs lífs

28 Viðbrögð sem telja má alvarleg Tilfinningaleg einkenni Grátur þróast í hömlulausan óstöðvandi grát Reiði eða sjálfsásökun breytist í ótta eða hótanir um að skaða sjálfan sig eða aðra Lítil tilfinningaviðbrögð þróast yfir í tilfinningakulda og einangrun

29 Viðbrögð sem telja má alvarleg Hegðun Eirðarleysi/spenna breytist í hamslausan æsing Ýkt málgleði eða mikill taugaóstyrkur Tíðar frásagnir af atvikinu gerast linnulausar Rólegheit breytast í hreyfingarleysi og stífni Lítill áhugi á eigin útliti breytist í vanhæfni til að sinna þörfum sínum Venjulegur pirringur breytist í árásarhvöt

30 Fyrstu viðbrögð hjálparliða Halda ró sinni Öruggt og rólegt umhverfi Upplýsingar Aðstoða við hagnýt mál Umhyggja Alls ekki djúp sálfræðiviðtöl Meta ástand fylgja eftir

31 Áfall stuðningur við börn (Perry, 1995) Tala við barnið, upplýsingar, sannleikur Verja barnið ef athafnir auka vanlíðan: fréttir, leikir Stjórn velja Samráð, leiðbeiningar annars fagfólks

32 Áfall stuðningur við börn (Perry, 1995) Leyfa barni að tala um ekki þrýsta á Stöðuguleiki í daglegu lífi Ef fullorðnir eru undir álagi; útskýra viðbrögðin Umhyggja, huggun og ástúð Varfærni við börn sem eru þolendur kynferðisofbeldis Skýrar reglur og afleiðingar við að brjóta Umbuna

33 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Tala við börnin róa þau Hvernig þeim líður Hlusta án þess að dæma Tilfinningar þeirra geti verið ólíkar tilfinningum annarra og að það sé allt í lagi. Gefa tíma til að raða hlutunum saman á sínum forsendum. Ekki þrýsta á þau Aðstoða við að finna orð sem lýsa tilfinningum Ánægð, leið, reið, hrædd. Orðið lýsi hugsun þeirra - ekki okkar

34 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Fullvissa óttaslegið barn um að þú verðir til staðar Til að hugsa um það hugga Nauðsynlegt að endurtaka oft Fjölskylda haldi hópinn eins og mögulegt er Eins fljótt og hægt er Taka upp hefðbundnar daglegar venjur - móta nýjar ef þess þarf Viðhalda öllum tímaáætlunum sem snúa að barninu Fullvissa barnið um að það átti enga sök á atburðinum, hvorki með hegðun sinni eða gjörðum. Leyfa börnunum að hafa áhrif Velja fötin sem þau klæðast Hvað þau vilja borða.

35 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Tengja við umhyggju annarra Heimsóknir, símtöl, bréfaskriftir til ættingja eða vina. Hvetja til að teikna mynd, skrifa bréf um upplifun sína - senda hana til ættingja, vina Endurnýja samband við stórfjölskylduna Endurvinna traust á fullorðnum Halda gefin loforð Hafa með í ráðum varðandi skipulag daglegs lífs

36 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Trú á framtíðina Skipuleggja atburði í næstu viku eða næsta mánuði. Leita ávallt til læknis ef barnið er ekki við fulla heilsu. Tryggja hollt og gott fæði Tryggja næga HVÍLD

37 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Gefa aukinn tíma fyrir svefn Lesa fallegar sögur, nudda bakið, hlusta á þægilega tónlist eða sögur á hljóðsnældum. Tala rólega um atburði liðins dags Ef foreldrar þurfa að dvelja fjarri heimili um tíma Útskýra fyrir barninu ástæðu þess Fullvissa um að þið munið koma til baka á tilsettum tíma Hafa samband á fyrirfram ákveðnum tímum Tilslakanir Kveikt ljós f. svefn Forðast áreiti sem getur endurvakið ótta Umfjöllun um válega atburði í fréttum sjónvarps

38 Hvað geta hinir fullorðnu gert? FEMA - AVDR Ekki krefjast þess að börn sýni hugrekki Alls ekki skal banna að gráta Aukið eftirlæti í kjölfar válegra atburða! Forðist flóknar útskýringar um eðli og áhrif atburðar Gera ekki lítið úr atburðarásinni Sýna ást og væntumþykju Leyfið að harma eða syrgja missi sinn, hver sem hann er Minnast atburðarins, t.d. eftir ár Erfið minning Lærdómur gengið vel síðan

39 Stuðningur við börn (Perry, 1995) Dauðsfall Verið óhrædd við að tala um atburðinn Verið heiðarleg, opin, skýr Viðbúin að tala um sama hlutinn aftur og aftur Nota orðaforða og útskýringar sem hæfa aldri Ræða við börn um rangar ályktanir þeirra varðandi orsakir dauða Börn (sem lifa af) fá oft sektarkennd

40 Stuðningur við börn (Perry, 1995) Dauðsfall Greina á milli sorgarviðbragða og sorgarvinnu Sorg er eðlilegt viðbragð við missi, viðvarandi sterk sorgarviðbrögð ekki Ekki forðast umræðuefnið ef barnið tekur það upp Vera styðjandi, til staðar, veita öryggi, hlúa að Láta aðra í umhverfi barnsins vita hvað gerst hefur, fullorðna og börn Óvanaleg skynjun Nýta utanaðkomandi aðstoð

41 Forvarnir : Neyðaráætlun Hvaða hættur eru í samfélaginu? Gera áætlun fyrir hverja og eina, æfing Ræða málin innan fjölskyldunnar Hvað gera skal í aðstæðum Undirbúningur; símanúmer, stórfjölskyldan, búnaður, reykskynjari Fá upplýsingar frá heilsugæslustöð, Rauði krossinn Kenna barninu að þekkja neyðarmerki Kenna hvernig á að kalla á hjálp 112 Kenna mikilvægustu kennimerki í fjölskyldu

42 Viðbragðsáætlun

43 Viðbragðsáætlun - innihald Upplýsingar um viðbrögð og verklag gagnvart mismunandi áföllum Skýra ábyrgð og hlutverk lykilstarfsmanna og allra annarra starfsmanna Áætlanir um æfingar og uppfærslu gagna

44 Viðbragðshópur Hverjir eiga að vera í honum: t.d. skólastjóri, kennari, húsvörður, sérfræðingur osfrv. Hlutverk hópsins er m.a.: setur saman viðbragðsáætlun sér um að skrár yfir heimilisföng, símanúmer sé uppfærð kynnir, viðheldur og uppfærir viðbragðsáætlunina sjá um að áætlunin sé kynnt nýju starfsfólki koma á námskeiðum og æfingum fyrir starfsfólk sjá um að til sé lesefni um áföll samstilla áætlanirnar við nágrannaskóla samstilla áætlanirnar við ytri bjargir útbúa kassa,

45 Dæmi um viðbrögð skóla við vá! Strax Fá staðfestingu frá ábyrgum aðilum Kallið viðbragðsteymi skólans saman Hafið fyrsta fund stutta, aðgerðalisti og verkaskipting Fundi eins oft og tilefni gefst á næstu dögum Sama dag, ef hægt er Kallið allt starfsfólk skólans saman Segið nemendum frá atburðinum á sal, í bekkjarstofu Kallið starfsmenn skólans og viðbragðateymið Greinið frá aðgerðum skólans á komandi dögum

46 Dæmi um viðbrögð skóla við vá! Á næstu dögum Við andlát ber að halda minningarathöfn í skólanum Látið loga á kerti, hafið mynd af hinum látna uppi við hætta eftir jarðarför Hlúið að nemendum á komandi dögum Hvetjið nemendur til að fjölmenna í jarðarförina Leiðbeinið nemendum ef þeir vilja minnast hins látna Metið hvort þið þurfið að fá utanaðkomandi aðstoð Á næstu vikum og mánuðum Haldið áfram að hlúa að nemendum og starfsfólki skólans Gefið gaum að streitu meðal nemenda og starfsmanna Bjó.ðið upp á hópumræ.ður og einstaklingsviðtöl ef þörf er á.

47 Streita og streitustjórnun

48 Mikilvægast í KREPPU Leita lausna áður en allt fer í þrot Standa saman Styðja hvert annað Nota úrræði sem eru uppbyggileg og hafa hjálpað áður Forðast óheilbrigt líferni Mataræði, reykingar, áfengi Takmarka tíma sem rætt er um vanda

49 Eðli áreitis Skilningur Hvað hefur áhrif á streitu? Fjöldi áreita Tími sem áreiti varir Fyrri reynsla Stuðningsaðilar Persónuleiki - C Áskorun (challenge) Skuldbinding (commitment) Stjórn (control)

50 Streitustjórnun Vakandi fyrir eigin streituviðbrögðum; einkenni, hvenær Skipuleggja uppbyggilegar aðlögunarleiðir slökun, komast í ró og næði hreyfing - útrás ákveðni - læra að segja nei skipuleggja tímann, útdeila verkefnum

51 Streitustjórnun Viðurkenna mistök, læra af þeim Biðja um hjálp, deila tilfinningum styðja aðra Takast á við vandamál á uppbyggilegan hátt Sætta sig við Stuðningshópur Kímni

52 Hvert á að leita?

53 Hvert á að leita? Sorg, áföll, kreppa Fjölskylda og vinir Heimili /vinnustaðir Heilsugæsla, sérfræðingar á stofum, félagsþjónusta eða Barnavernd. Bráðaþjónusta geðdeilda. Stuðningskerfi sem einstaklingur hefur leitað til áður t.d. AA, Alanon, Sálgæsla kirkjunnar Fjöldahjálp Rauða krossins Félagsþjónusta Skólar

54 Fjármálakreppan Hvert á að leita? Ráðgjöf á vegum geðsviðs Landspítala Heilsugæsla Bráðamóttaka geðsviðs LSH /FSA Þjónusta á vegum Félagsmálaráðuneytisins Hjálparsími Rauða krossins 1717 Rauða kross húsið í Borgartúni opnað 4. mars Kirkjan - trúfélög

55 Heilbrigðisþjónusta Ráðgjöf á vegum geðsviðs LSH Sálfræðiráðgjöf fyrir einstaklinga sem glíma við mikinn kvíða, depurð, sektarkennd eða önnur álagseinkenni vegna þróunar fjármála á Íslandi. Sími : Opið virka daga kl. 9:00 til 16:00. Heilsugæsla Bráðamóttaka geðsviðs LSH /FSA

56 Félagsþjónusta Þjónusta á vegum Félagsmálaráðuneytisins Grænt símanúmer Grænt símanúmer ráðuneytisins er Símtöl eru endurgjaldslaus og þaðan má fá beint samband við velferðarstofnanir sem veita upplýsingar vegna: Húsnæðislána. Greiðsluerfiðleika. Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta. Atvinnuleitar eða atvinnuleysis. Á netinu slóð: Þjónustumiðstöðvar félagsþjónustunnar Í hverfum - sveitarfélögum

57 Hjálparsími Rauða krossins 1717 Opinn allan sólarhringinn Sjálfboðaliðar 1717 veita upplýsingar um hvar leita megi frekari úrræða Veita sálrænan stuðning á erfiðum tímum Rauðakrosshúsið opið kl

58 Kirkjan og trúfélög Fjölskylduþjónusta kirkjunnar

59 Ýmislegt

60 Sameiginleg yfirlýsing um velferð barna Heilbrigðisráðuneytið, Menntamálaráðuneytið, Félags- og tryggingamálaráðuneytið, Barnaverndarstofa, Landlæknir, Lýðheilsustöð, Umboðsmaður barna, BUGL/LSH, Vinnueftirlitið Hugum að velferð barna Íslendingar standa nú á miklum tímamótum sem hafa víðtæk áhrif á unga sem aldna. Mikilvægt er að huga sérstaklega að velferð barna og unglinga á þessum tímum. Höfum eftirfarandi í huga: Jákvæð samvera barna með fjölskyldunni skapar öryggi. Börnin þurfa að finna að á þau sé hlustað og að þeirra nánustu séu ekki í hættu Höldum fjölskylduvenjum og festu þó að mikið gangi á í samfélaginu. Notum matartíma fjölskyldunnar til að sinna þörfum barnanna fyrir jákvæða athygli. Ræðum á yfirvegaðan hátt að fjármálakreppan er tímabundin. Útskýrum fyrir börnunum að framtíðin er björt þótt á móti blási í dag. Verum góð fyrirmynd þegar kemur að vanda og lausnum. Styðjum börnin til þess að takast á við mótlæti á uppbyggjandi hátt Hlúum vel að þeim sem okkur þykir vænt um Verum þess minnug að hér er um tímabundna erfiðleika að ræða sem við Íslendingar munum vinna okkur í gegnum. Miklu máli skiptir að við tökumst á við þessa erfiðleika þannig að við byggjum á styrkleikum okkar og leggjum áherslu á baráttugleði, bjartsýni og samkennd.

61 Ofbeldi NORVOLD (Samv.verkefni Norðurlanda gerð á kvennadeildum sjh íslenskar konur á LSH) 25% miðlungs- eða alvarlegt líkamlegt ofbeldi, þar af þjást enn 14%. Kynferðislegt ofbeldi 33 %, hæst á Íslandi. 94% þolenda sögðu ekki sínum kvensjúkdómalækni frá því. Langfæstir þolendur í nauðgunarmálum hljóta alvarlega líkamlega áverka, Marblettir, rispur, skurðir og sprungur í slímhúðir t.d. kynfæra er algengast. Andlegt áfall og niðurlæging alvarlegast.

62 Heimildir Börn og sorg (Sigurður Pálsson) Verndum þau (Ólöf Á. Farestveit og Þorbjörg Sveinsdóttir, 2006) Heimilisofbeldi gegn börnum á Íslandi (Jónína Einarsdóttir ofl., 2004) Helping children and adoloscents cope with violence and disaster (National Institute of Mental Health, 2001) Helping Children Cope: Teacher Resources for Talking About Tragedy