Að heiman. Aðskilnaður og heimþrá. Ágrip. Aðskilnaður frá foreldrum til styttri eða lengri tíma getur haft ýmsar afleiðingar í för með sér.

Transcription

1 Að heiman Aðskilnaður og heimþrá Guðrún Helga Ástríðardóttir, Nemi í uppeldis og menntunarfræði Sveinbjörg Zophoníasdóttir, Nemi í uppeldis og menntunarfræði Ágrip Aðskilnaður frá foreldrum til styttri eða lengri tíma getur haft ýmsar afleiðingar í för með sér. Ástæður aðskilnaðar geta verið margar t.d. veikindi, dauðsföll eða léttvægari þættir eins og sumarbúðir og heimavist.yngri börn eru líklegri en eldri til þess að finna fyrir heimþrá. Ýmsar rannsóknarniðurstöður ábenda til að börn sem þjást af aðskilnaðarkvíða, jafnt drengir sem stúlkur geti þróað með sér kvíða, vanlíðan og geðraskanir seinna á ævinni. Greint er frá rannsóknarniðurstöðum sem sýna að einstaklingar sem upplifðu aðskilnað í barnæsku voru líklegri til að neyta vímuefna á fullorðinsárum en börn sem ekki höfðu reynslu af aðskilnaði. Niðurstöðurnar gefa til kynna að gott sé að búa til áætlun fyrir fjarveru barnsins og leyfa því að taka þátt í ákvarðanartöku fjarvistir frá heimilum sínum. 1

2 Lykilorð: Heimþrá, aðskilnaðarkvíði, barnæska. Það geta verið ýmsar ástæður fyrir því að börn þurfi að yfirgefa heimili sitt til styttri eða lengri tíma. Við sjáum í samtímanum að börn eyða töluverðum tíma að heiman hvort sem börn eru send í sumarbúðir, skólaferðalög eða í vist hjá ættingja eða fjölskylduvin yfir helgi eða lengur. Það að fara að heiman getur reynst börnum erfitt. Margir minnast þess líklega að hafa upplifað heimþrá og sum okkar upplifa þá tilfinningu enn á fullorðinsárum. Markmið þessarar greinar er að opna umræðu um hvað það þýðir að vera með heimþrá og hvaða afleiðingar það getur haft í för með sér. Leitast verður við að svara spurningunni: Hvers konar áhrif hefur aðskilnaður á börn? Í kjölfarið verður fjallað um lausnir gegn aðskilnaðarkvíða og öðrum erfiðleikum í framtíð einstaklinga. Afleiðingar aðskilnaðar Árið 2011 var gerð viðamikil rannsókn um börn sem voru aðskilin frá foreldrum sínum í seinni heimsstyrjöldinni. Þá var tilgangurinn aðskilnaðarins að koma börnum í öruggt skjól á meðan stríðinu stóð. Þátttakendur rannsóknarinnar voru talsins. Niðurstöðurnar leiddu í ljós að þeir einstaklingar sem voru aðskildir frá foreldrum sínum í barnæsku, samanborið við einstaklinga sem voru ekki aðskildir, voru líklegri til að greinast með geðraskarnir eða neyta vímuefna á fullorðinsárum. Þessir einstaklingar voru líklegri til að glíma við mikla erfiðleika sem leiddi til innlagnar á spítala eða aðrar viðeigandi stofnanir. (Räikkönen, Katri., Lahti, Marius., Heinonen, Kati., Pesonen, Anu-Katriina., Wahlbeck, Kristian., Kajantie, Eero., Osmond, Clive., Barker, David J.P., Eriksson, Johan G., 2011). Heimþrá (e. homesickness) má skilgreina sem vanlíðan sem orsakast vegna aðskilnaðar við heimili eða foreldra. Aðskilnaðarkvíði fylgir oft í kjölfarið. Aðskilnaðarkvíði getur komið 2

3 fram á öllum aldri en þó algengastur hjá börnum. Við finnum gjarnan fyrir heimþrá þegar okkur er kippt út úr aðstæðum sem við þekkjum vel og erum örugg í og færð yfir í ókunnugar aðstæður. Börn með aðskilnaðarkvíða hafa ýmist áhyggjur af því að eitthvað slæmt komi fyrir þau sjálf eða þeirra nánustu. Aðskilnaðarkvíða fylgja oft á tíðum ýmis konar hegðunarvandmál. Þegar börn vita að aðskilnaður er yfirvofandi fara þau oft á tíðum að gráta, halda fast í foreldra sína eða þann aðila sem barnið er mjög tilfinningalega tengt. Þá getur það öskrað eða grátbeðið foreldrana um að skilja ekki við sig. Þau geta einnig brugðist við með ofbeldisfullri hegðun með von um að koma í veg fyrir aðskilnaðinn. Við aðskilnað vilja flest börn vita hvar foreldrar sínir eru og vera í stöðugu sambandi við þau, til dæmis símleiðis. Sum börn fá mikla heimþrá og verða upptekin af tilhugsuninni um að komast aftur heim en önnur upplifa vægari tilfinningar (Thurber, Christopher A., Walton, Edward., 2007). Forvörn gegn aðskilnaðarkvíða Til að koma í veg fyrir kvíða, heimþrá og vanlíðan er gott að undirbúa börnin áður en að breytingar eiga sér stað. Börn sem fá að taka þátt í ákvörðunartöku um fjarveru sína bera síður merki um kvíða en þau sem eru skilin frá fjölskyldu sinni án samráðs. Ef aðstæður eru þannig að vitað er með vissu að aðskilnaður muni eiga sér stað er gott að setjast niður með barninu og útskýra vel hvað sé framundan. Gott skipulag getur dregið úr kvíðatilfinningu og vanlíðan. Áætlun eða dagatal getur hjálpað barni að sjá fyrir sér fjarveruna. Það getur verið áhrifaríkt að börn og foreldrar kynni sér saman umhverfið sem barnið er á leiðinni inn í, skoði myndir þaðan og ræði hlutina. Ef foreldrar eru jákvæðir fyrir komandi breytingum og sýna áhuga eru meiri líkur á að barnið geri það sama og finni þar af leiðandi fyrir meira öryggi. Þegar kemur að kveðjustund skiptir máli að foreldrar skapi ekki óþarfa áhyggjur fyrir barnið. Setning eins og ég 3

4 á eftir að sakna þín svo mikið að ég veit ekki hvað ég mun gera án þín getur vakið upp kvíðatilfinningu hjá barni. Þau gætu mistúlkað eða lesið örðuvísi í aðstæður en fullorðnir einstaklingar og það er erfitt fyrir barn að þurfa að hafa áhyggjur af tilfinningum foreldra sinna. Það er aftur á móti fullkomlega eðlilegt að finna fyrir söknuði og mikilvægt er að útskýra fyrir börnunum að það sé allt í lagi að sakna foreldra sinna (Thurber, Christopher A. o.fl., 2007). Niðurstöður og ályktanir Snemmtæk íhlutun á greiningu aðskilnaðarkvíða er mikilvæg. Það þarf að grípa inn í ferlið eins fljótt og hægt er til þess að draga úr líkum á að barn þrói með sér persónuleika- og geðraskanir þegar líður á fullorðinsárin. Aðskilnaðarkvíði er raunverulegt vandamál og kemur jafnt niður á stelpum og strákum. Það skilar ekki árangri að gera lítið úr tilfinningum barnsins, en betra er að ræða tilfinningarnar og finna leiðir til að takst á við vanlíðan á aðskilnaði við umhverfi sem börn þekkja og vekja því öryggistilfinningu. Við aðskilnað þarf að undirbúa barn sem finnur fyrir heimþrá til þess að draga kvíðatilfinningu og streitueinkennum. Streitueinkenni geta verið grátur, öskur, ofbeldi og söknuður eftir örygginu heima fyrir. Það er eðlilegt að maður sakni þeirra sem manni þykir vænt um en söknuðurinn má ekki verða of yfirþyrmandi. Guðrún Helga Ástríðardóttir Sveinbjörg Zophoníasdóttir 4

5 Heimildaskrá Räikkönen, Katri., Lahti, Marius., Heinonen, Kati., Pesonen, Anu-Katriina., Wahlbeck, Kristian., Kajantie, Eero., Osmond, Clive., Barker, David J.P., Eriksson, Johan G. (2011). Risk of severe mental disorders in adults separated temporarily from their parents in childhood: The Heilsinki birth cohort study. Journal of Psychiatric Research, 45, Thurber, Christopher A., Walton, Edward. (2007). Preventing and Treating Homesickness. American Academy of Pediatrics, 119,