Pemerolehan Bahasa Kanak-kanak Berusia Dua Tahun: Satu Tinjauan. Oleh Mohd Rasdi bin Saamah Jabatan Pengajian Melayu IPGM Kampus Tengku Ampuan Afzan

Transcription

1 Pemerolehan Bahasa Kanak-kanak Berusia Dua Tahun: Satu Tinjauan Oleh Mohd Rasdi bin Saamah Jabatan Pengajian Melayu IPGM Kampus Tengku Ampuan Afzan Pertumbuhan bahasa kanak-kanak meliputi tiga komponen bahasa, iaitu sintaksis, fonologi dan semantik. Pada umumnya kanak-kanak mulai menggabungkan dua kata pada umur menjelang dua tahun. Peringkat fonologi pula lebih kepada pengeluaran bunyi bahasa yang bermakna kepada kanak-kanak. Kajian ini cuba melihat perkembangan bahasa kanak-kanak dari aspek penerimaan dan pengeluaran yang merupakan dua ciri penting dalam medium bahasa lisan. Kajian ini menunjukkan bahawa salah seorang subjek kajian berada pada Fasa II iaitu MLU yang agak rendah meskipun masih lagi dalam lingkungan yang normal. Brown (1973) menyatakan sekiranya dua orang kanak-kanak berada pada peringkat atau nilai MLU yang sama serta dalam lingkungan umur yang sama pula, maka besar kemungkinan kanak-kanak tersebut akan menunjukkan pola-pola penggunaan morfem yang sama daripada kanakkanak lain yang berada pada peringkat dan nilai MLU yang sama tetapi umur yang berbeza. 1.0 Pendahuluan Pertumbuhan bahasa kanak-kanak meliputi tiga komponen iaitu sintaksis, fonologi dan semantik. Ketiga-tiga komponen ini tumbuh secara bersama-sama. Walau bagaimanapun, perbincangannya selalu dipisah-pisahkan untuk memudahkan pemahamannya. Pertumbuhan sintaksis bermula pada waktu seseorang kanak-kanak mulai menerbitkan ayat-ayat yang terdiri daripada dua kata atau lebih. Pada umumnya kanak-kanak mulai menggabungkan dua kata pada umur menjelang dua tahun. Peringkat fonologi pula lebih kepada pengeluaran bunyi bahasa yang bermakna kepada kanakkanak. Dengan berinteraksi dengan kedua ibu bapanya melalui bunyi-bunyi tertentu (cooing) dan membabel, seseorang bayi itu sebenarnya sudah mula mencipta bahasa untuk berkomunikasi pada usia akhir satu tahun (Mei-Yu 2000). Manakala peringkat semantik pula ialah peringkat di mana kanak-kanak mula memahami maksud ayat ujarannya atau ayat-ayat yang diterimanya. Pada permulaan usia dua tahun, perkataan pertama bagi kanak-kanak akan muncul. Peringkat ini dipanggil peringkat holofrasa kerana perkataan yang dikeluarkan oleh kanak-kanak biasanya terdiri daripada satu atau dua patah perkataan mudah dalam satu masa. Bagi mereka ujaran satu perkataan tersebut seolah-olah mewakili makna keseluruhan ayat yang lengkap (Shaffer 1999). Perkataan pertama kanak-kanak biasanya sangat berbeza daripada sebutan perkataan orang dewasa, dan perkataan-perkataan awal tersebut kebanyakannya kerap kali tidak jelas dan hanya terhad kepada nama-nama objek, orang atau perkara-perkara tertentu sahaja (Bukatko & Daehler 1995). Jelasnya, perkataan awal kanak-kanak lebih berbentuk kontekstual. Kanak-kanak akan menggunakan perkataan tunggal untuk membezakan seseorang atau sesuatu benda dalam keadaan yang berbeza (misalnya memanggil ma apabila melihat ibunya masuk ke bilik), kemudian melabelkan objek dengan

2 2 menghubungkan kepada seseorang (misalnya menyebut ma apabila melihat gincu bibir ibunya atau tas tangan kepunyaan ibunya), atau bagi menggambarkan kehendak (menyebut ma sambil menghulurkan kedua-dua belah tangan supaya didokong oleh ibunya). Mengikut Barret (1985) pada kebiasaannya pada tahap ini kanak-kanak lambat menghasilkan perkataan. Tetapi apabila mereka memperoleh lebih daripada sepuluh patah perkataan, kanak-kanak tersebut mula menambah perkataan baru dengan kadar yang cepat atau dipanggil ledakan perbendaharaan kata (vocabulary spurt). Pada usia dua tahun kanak-kanak mula menggabungkan perkataan untuk menghasilkan ayat (Bukatko & Daehler 1995). Pada kebiasaannya ayat pertama yang mereka gunakan terdiri daripada dua patah perkataan dan sekali-sekala lebih panjang sedikit. Pada peringkat ini disebut juga sebagai ucapan telegram (telegraphic speech) kerana pembentukan ayatnya seperti ayat-ayat yang digunakan dalam telegram. Mengikut Berk (2000) ayat-ayat awal kanak-kanak mempunyai perkataan-perkataan asas seperti yang digunakan dalam telegram, iaitu hanya menggunakan kata nama dan kata kerja dengan mengabaikan kata fungsi, kata penentu, kata gantinama diri, kata gantinama penunjuk dan kata kerja bantu. Meskipun ayat pertama kanak-kanak tidak mempunyai tatabahasa sebagaimana pertuturan orang dewasa, tetapi mereka jauh lebih banyak menggabungkan rangkaian perkataan biasa. Mengikut Braine (1976) ujaran mereka mempunyai struktur ayat yang tersendiri iaitu terdiri daripada beberapa perkataan yang digelar kata paksi yang digunakan dalam posisi tetap, dan digabungkan dengan perkataan yang jarang digunakan yang dirujuk sebagai kata bebas dan mudah digantikan dengan perkataan-perkataan lain. Sebagai contoh, kanak-kanak akan menggunakan perkataan satu perkataan sebagai kata paksi, dan menjadikan ayat sebagai nak nasi, nak air,, nak ikut atau banyak biskut, banyak kereta, banyak epal dan sebagainya. Selain itu kreativiti juga memainkan peranan penting pada peringkat awal pertuturan kanak-kanak. Ayat-ayat yang diujarkan oleh kanak-kanak pada peringkat ini biasanya tidak terdapat dalam ujaran orang dewasa. 2.0 Kajian Lepas Kajian bahasa kanak-kanak telah menarik perhatian ramai ahli bahasa dan ahli psikolinguistik. Walau bagaimanapun, tujuan utama kajian ini berbeza-beza mengikut minat dan orientasi tiap-tiap pengkaji yang terlibat. Ada di antara mereka yang mengkaji tentang pemerolehan bahasa kanak-kanak dan ada pula di antaranya yang mengkaji tentang tahap perkembangan bahasa kanak-kanak. Kajian tentang bahasa kanak-kanak telah dibuat sejak lebih daripada empat puluh tahun yang lalu, bermula dengan kajian Chomsky, melalui bukunya Syntatic Structure (1957). Selepas itu diikuti oleh banyak kajian lain seperti Brown (1965), Langaker (1968), Burling (1970), MacNeil (1970), Slobin (1971), Fishman (1970) dan lain-lain. Kajian-kajian tersebut meliputi pelbagai aspek yang mempengaruhi pemerolehan dan perkembangan bahasa kanak-kanak termasuklah pengaruh persekitaran. Di Malaysia, kajian tentang pemerolehan bahasa serta bagaimana kanak-kanak menguasai bahasa ibunda mereka juga telah lama dibuat. Namun kajian-kajian tersebut lebih bersifat umum, tidak spesifik sebagaimana yang telah dibuat di barat. Antara kajiankajian tersebut ialah Mangantar Simanjuntak (1983), sebelum itu pada tahun 1963 Atan Long telah membuat kajian tentang perbendaharaan kata bahasa Melayu kanak-kanak prasekolah, tetapi senarai kata dalam kajian itu sudah terlalu lama, iaitu hampir empat

3 3 dekad yang lalu. Selain itu terdapat kajian kebelakangan seperti Mangantar Simanjuntak (1987), Zulkifley Hamid (1990), Abdul Rashid Ali (1992), Puteri Roslina Abdul Wahid (1999) dan lain-lain. Namun kajian-kajian yang dibuat oleh ahli-ahli psikolinguistik tempatan yang terkemudian juga masih bermirip kepada kajian-kajian yang terdahulu. Mangantar (1990) dalam kajiannya tentang pertumbuhan bahasa Melayu oleh bayi Melayu mendapati kajiannya sama seperti yang diperolehi oleh Clark (1973; 1977) dalam teorinya yang disebut hipotesis ciri semantik. Perbezaan yang ketara dalam kajiannya ialah bayi-bayi yang diamatinya tidak pernah melalui peringkat penyempitan erti kata sebagai yang biasa dilaporkan dalam pemerolehan semantik bahasa lain, khususnya bahasa Inggeris. 3.0 Objektif Kajian Kajian ini bertujuan untuk: a) memerhati dan melaporkan penghasilan bahasa kanak-kanak yang berusia lebih daripada dua tahun (2.0+) dari segi penerimaan (receptive). b) memerhati dan melaporkan penghasilan bahasa kanak-kanak yang berusia lebih daripada dua tahun (2.0+) dari segi pengeluaran (productive). 4.0 Metodologi Kajian Kajian ini merupakan satu kajian kes tentang pemerolehan bahasa kanak-kanak dari aspek penerimaan dan pengeluaran. Penerimaan dan pengeluaran adalah dua ciri penting dalam medium bahasa lisan. Kajian tentang penguasaan bahasa kanak-kanak ini berpusat kepada penguasaan tatabahasa rumus ayat (syntax grammatical rules) yang dikatakan tidak sama dengan sistem orang dewasa. 4.1 Subjek Kajian Subjek kajian dalam kajian ini ialah seorang kanak-kanak lelaki yang dirujuk sebagai SF berusia 2 tahun 3 bulan (2:3) dan rakannya SK berusia 2 tahun 4 bulan (2:4) yang kedua-duanya berketurunan Melayu dan bertutur dalam bahasa Melayu dialek Kelantan sebagai bahasa ibundanya. 4.2 Kaedah Pungutan Data Kaedah pungutan data yang digunakan dalam kajian ini ialah kaedah pemerhatian dengan menggunakan rakaman pertuturan SF dalam dua situasi iaitu situasi pertama rakaman pertuturan SF dan rakannya SK berusia 2 tahun 4 bulan (2:4). Manakala dalam situasi kedua pula terdiri daripada rakaman pertuturan SF dengan bapanya (AB). Kaedah pengukuran yang digunakan adalah berasaskan mengenal gambar (picture identification). Mengikut Bryen & Gallagher (1991) strategi ini digunakan dengan meluas sebagai ujian yang standard untuk menguji kefahaman kanak-kanak kecil. Instrumen kajian dalam kedua-dua set rakaman ini ialah Buku Bergambar Awal Buku 1, 3 dan 4, terbitan Arowana Publications. Pertuturan subjek kajian dalam kedua-dua set ditranskripkan mengikut sebutannya Rakaman Set 1

4 4 Dalam Set 1, subjek kajian SF dan rakannya SK diletakkan di dalam sebuah bilik (residential facility) (Miller 1981) dan mereka diberikan buku bergambar sebagai instrument kajian. Pengkaji hanya memerhati dan merakamkan ujaran-ujaran yang keluar daripada SF dan SK semasa mereka melihat gambar-gambar yang terdapat dalam buku tersebut. Mengikut Miller (1981) alternatif terbaik untuk merekodkan kanak-kanak berinteraksi ialah ketika mereka bersama rakan sebaya atau rakan sepermainan Rakaman Set 2 Dalam Set 2, subjek kajian juga diletakkan dalam situasi yang sama dan diberikan instrumen yang sama sebagaimana Set 1 tetapi pengkaji (AB) bertindak menunjukkan gambar-gambar di dalamnya bagi menguji penggunaan ujaran oleh SF berdasarkan visual dalam buku tersebut. Soal jawab SF dan AB dirakamkan dan ditranskrip untuk dianalisis sebagai dapatan kajian ini. Huraian ayat-ayat dalam ujaran SF dibuat berasaskan semantik (makna) bukannya berdasarkan struktur. 5.0 Dapatan Kajian dan Perbincangan Semua ujaran SF yang diperoleh melalui rakaman diberi transkripsi dalam ejaan fonemik dalam bentuk ortografik. Ayat-ayat yang didapati dalam dialog dikategorikan ke dalam dua bahagian iaitu ayat yang difahami (receptive) dan kedua, ayat-ayat yang dihasilkan melalui ujaran yang dikeluarkan (productive). Kedua-dua jenis ayat tersebut dianalisis dari segi bentuk dan masalah pemahaman. Oleh sebab fungsi bahasa pada peringkat kanakkanak lebih penting daripada sistemnya, analisis ini lebih berpusat kepada maksud yang hendak disampaikan oleh SF dengan melihat kepelbagaian cara yang digunakan (Dale 1970; Halliday 1975), umpamanya dengan memerhatikan tekanan suara dan hubungan makna (semantic relation) dan susunan kata (word order) yang hadir dalam ayat-ayat yang diujarkan oleh SF. 5.1 Ayat-ayat Bentuk Pengeluaran (Productive) Ayat-ayat (dalam bentuk ujaran) jenis pengeluaran (produktif) ialah ayat-ayat yang diujarkan oleh SF dan diterima oleh orang lain. Pertamanya ialah ciri-ciri ayat dan keduanya masalah memahami ayat-ayat yang pelbagai itu. Daripada ayat-ayat ujaran SF yang dikumpulkan didapati SF berada pada Fasa Peralihan. Pada dasarnya, banyak ayat yang dikeluarkan terdiri daripada pola satu kata, dua kata dan tiga kata ataupun lebih. Kanak-kanak belajar dengan bertahap-tahap melalui interaksi sosial yang disebut oleh Hymes (1971) sebagai kebolehan komunikatif (communicative competence) (Cazden 1972). Unsur-unsur bahasa matetik iaitu bahasa untuk belajar didapati dominan pada SF seperti menggunakan bahasa untuk memberi nama (naming), menyatakan tujuan atau hasrat dan bahasa yang digunakan untuk mengagak-agak sesuatu makna atau keadaan. Dalam contoh 1, SF menggunakan bahasanya untuk memberikan nama atau menyebut benda-benda, sama ada dengan menggunakan pengalaman hidup dunianya ataupun dengan mengagak-agak. Contoh 1 Apa ni? (Ini apa?) Bah (Bas)

5 5 Apa bah? Oyi. (Apa abah? Lori) Hmm. Ni ni. Ayon. (payung) Acuk (kasut) Abah, ato (Abah, kereta Hmm. Ato. (Kereta) Pek (Speck = kacamata) *AB = bapa SF = subjek kajian Berdasarkan perbualan di atas, SF banyak menggunakan ayat pola, dua kata daripada jenis Frasa Nama + Frasa Nama (FN + FN), Frasa Nama + Frasa Kerja (FN + FK) dan Frasa Nama + Frasa Adjektif (FN + FA). Dalam konteks ini Halliday menamai jenis ujaran ini sebagai pivot speech iaitu percakapan yang menggunakan perkataan tertentu berulang-ulang sama ada pada bahagian awal atau akhir kata. Bagi Braine (1976) perkataan seperti ini dipanggil sebagai kata paksi. Dalam kajian ini didapati SF menggunakan perkataan ni (ini) digabungkan dengan kata nama (KN) lain seperti contoh berikut: Ni ajah. (Ini gajah) Ni, ni, ni ajah. (Ini, ini, ini gajah) Ni ama. (Ini harimau) Ni.ni ni boh. (Ini lembu) Ni.ni yaum. (Ini yau: yang bermaksud kucing) SF dapat menamai binatang yang diketahuinya dengan betul dengan cara mengikut pengalaman input orang dewasa iaitu gajah, harimau, lembu dan kucing meskipun diujarkan dalam dialek bahasa pertamanya. Nama-nama binatang tersebut dapat dikenali oleh SF kerana binatang-binatang itu sering dilihat olehnya sama ada secara autentik atau melalui visual yang terdapat dalam buku atau televisyen. Walau bagaimanapun SF tidak dapat menamai nama binatang yang tidak pernah dilihatnya seperti rusa, zirafah, unta dan badak sebaliknya SF telah mengeneralisasikan binatangbinatang tersebut sebagai boh (lembu) sahaja. Dalam contoh 2 dan 3 menunjukkan bahasa SF yang menggunakan pernyataanpernyataan bagi tujuan atau hasratnya yang khusus ditujukan kepada orang lain yang rapat dengannya. Pemahaman hanya berlaku bergantung pada faktor-faktor interaksi, konteks tempat dan peristiwa. Contoh 2 Abah, enyok oyi. (Abah, tengok lori) SK: Auuu eban eeee. (Auu (bunyi kapal terbang). kapal terbang eeee (bunyi kapal terbang)) Abah, enyok oyi. (Abah, tengok lori) Abah, nak enyok oyi. (Abah, nak tengok lori) Apa tuh? (Apa tu?)

6 6 Contoh 3 1. Eto (kereta) 2. Tu oyi. (Itu lori) 3. Abah nak abit (Abah nak keluar) Contoh 2 dan 3 menunjukkan perbezaan yang jelas pada ayat-ayat SF. Dalam contoh 2, rakan SF iaitu SK menggunakan bahasa proto (protolanguage) yang biasa digunakan oleh kanak-kanak pada perkembangan bahasa fasa pertama antara 13 hingga 18 bulan (Halliday 1975; Painter 1988). SK menggunakan bunyi-bunyi yang mengandungi makna yang berkait rapat dengan sesuatu benda atau perkara, iaitu Auuu eban eeee yang merujuk kepada bunyi kapal terbang. SK juga bermaksud kapal terbang naik sambil menunjukkan gaya dengan tangan. Manakala dalam Contoh 3 subjek kajian (SF) menggunakan ayat-ayat dengan tiga pola iaitu kata tunggal, dua kata dan tiga kata. Polapola ayat di atas dapat dilihat dalam contoh-contoh di Lampiran 4. Selain melihat struktur, fungsi dan kelas kata, ayat-ayat (ujaran) bahasa kanakkanak juga dapat difahami melalui tekanan suara (stress). Tekanan suara dapat menentukan sama ada sesuatu ayat itu bermakna ideational atau interpersonal. Ayat Abah enyok apa? (Abah tengok apa?) menunjukkan SF ingin tahu dan memerlukan jawapan daripada orang yang berinteraksi dengannya. Adakalanya SF mengeluarkan ujaran yang memberikan makna hairan seperti Atu, aik?!!! (Buku, aik?!!! (hairan)). Perbualan SF nampaknya sudah mula berubah daripada bentuk instrumen dan regulatory kepada bentuk yang lebih pragmatik (Halliday 1975) iaitu antara ideational dan interpersonal. Dengan perkataan lain, bahasa pertuturan SF sudah mula berubah daripada bentuk matetik kepada bahasa orang dewasa. Dalam Contoh 4 dan 5 di bawah pula, menunjukkan ujaran SF menggunakan ayat-ayat yang lebih bermakna dan mempunyai ciri-ciri linguistik orang dewasa yang terdiri daripada makna semantik, tatabahasa leksikal dan fonologi seperti berikut: Contoh 4 Ano oyi, abah? (Mana lori, abah?) : Abah ano oyi, abah? (Abah, mana lori, abah?) : Apa tu heh, abah? (Apa itu hah, abah?) Contoh 5 Eto api (Kereta api) Piiit, ia aik abah. Eto api abah. ((Bunyi kereta api), abah dia naik.. Kereta api abah) Dalam Contoh 4 SF jelas mampu membentuk ayat selapis yang bercirikan ayat tanya yang biasa digunakan dalam tatabahasa pertuturan orang dewasa. Ayat-ayat tersebut menyamai sistem linguistik orang dewasa yang imaginatif, khususnya dalam Contoh 5. SF telah berjaya mengaitkan pengalamannya dalam ayat berkenaan kerana SF pernah menaiki kereta api ke Kuala Lumpur bersama keluarganya ketika beliau berusia 2 tahun (2:0). Begitu juga dengan pengetahuannya tentang lori yang pada kebiasaan kanakkanak seusianya hanya mengeneralisasikan sebagai kereta sahaja. Tetapi SF mempunyai pengalaman dengan melihat lori keluar masuk ke kawasan rumahnya semasa rumah tersebut dalam proses pengubahsuaian ketika berusia 1 tahun 11 bulan (1:11). Secara ringkasnya, ciri-ciri dan masalah pemahaman ayat-ayat produktif SF didapati pada tahap usia 2.3 tahun, SF sudah mula berada pada tahap transisi. Perubahan ayat-ayat yang diucapkan oleh SF menunjukkan kanak-kanak ini sudah mula meninggalkan bahasa matetik atau holofrasa. Dapatan kajian ini seakan menyamai

7 7 kajian yang telah dilakukan Halliday (1975) terhadap anaknya Nigel. Namun demikian bahasa yang digunakan oleh SF masih bercampur-aduk antara ayat yang berbentuk telegrafik dan ayat-ayat yang pragmatik seperti yang diperhatikan melalui ayat-ayat yang diujarnya dalam kajian ini. Berdasarkan dua set rakaman pertuturan (Lampiran 1 dan Lampiran 2) dalam kajian ini, pengiraan Min Panjang Ujaran (MLU) bagi SF dan rakannya SK telah dibuat berdasarkan Brown s Stages of Development. MLU merupakan satu indeks yang telah diperkenalkan oleh Brown (1973) bagi mengukur perkembangan atau penguasaan bahasa kanak-kanak secara am. Mengikut Bryen & Galagher (1991) mengukur ujaran kanak-kanak dan orang dewasa dengan menggunakan MLU merupakan pendekatan yang heuristik. MLU boleh dikira dengan membahagikan jumlah morfem dengan jumlah ujaran seperti berikut: Jumlah mofem MLU = Jumlah ujaran Sehubungan itu kajian ini mendapati MLU bagi ujaran SF dalam kedua-dua set rakaman tersebut ialah: Set 1: Jumlah morfem 153 dan jumlah ujaran MLU = 49 = 3.12 Set 2: Jumlah morfem 153 dan jumlah ujaran MLU = 59 = 3.10 Kajian ini menunjukkan MLU bagi kedua-dua set rakaman pertuturan SF adalah hampir sama iaitu 3.12 bagi Set 1 dan 3.10 bagi Set 2. Ini bermakna SF berada pada tahap atau Fasa III berdasarkan Brown s Stages of Development. Ini bermakna SF sudah berada pada peringkat peralihan ke arah penggunaan bahasa orang dewasa. Keadaan ini berbeza dengan rakannya SK yang hanya mempunyai MLU 2.39 walaupun SK berusia lebih tinggi (2.4) berbanding SF (2.3). Berdasarkan pemerhatian pengkaji, SK tidak banyak didedahkan kepada persekitaran oleh kedua-dua ibu bapanya disebabkan oleh komitmen tugas mereka seharian. SK didapati jarang melihat suasana persekitaran dan melalui pengalaman yang sewajarnya sebagaimana dialami oleh SF seperti naik kereta api, melihat lori keluar masuk kawasan rumahnya, melihat buku-buku bergambar dan menonton televisyen. Kajian ini menunjukkan bahawa SK berada pada Fasa II iaitu MLU yang agak rendah meskipun masih lagi dalam lingkungan yang normal. Dalam konteks ini Brown (1973) menyatakan sekiranya dua orang kanak-kanak berada pada peringkat atau nilai MLU yang sama serta dalam lingkungan umur yang sama pula, maka besar kemungkinan kanak-kanak tersebut akan menunjukkan pola-pola penggunaan morfem yang sama, daripada kanak-kanak lain yang berada pada peringkat dan nilai MLU yang sama tetapi umur yang berbeza. 5.2 Ayat-ayat Bentuk Penerimaan Ayat-ayat (dalam bentuk ujaran) jenis penerimaan atau reseptif ialah ayat-ayat yang diterima dan difahami oleh SF apabila diujarkan oleh penutur lain. Tumpuan utama

8 8 analisis ialah tentang persoalan Apakah bentuk-bentuk ayat reseptif yang difaham dan apakah masalah pemahaman yang dihadapi oleh kanak-kanak?. Ayat-ayat yang menjadi contoh dalam analisis ini ialah ayat yang diambil daripada beberapa dialog dalam rakaman perbualan SF. Ciri pertama ayat-ayat bentuk reseptif yang mudah difahami bergantung pada bahasa dalam dialog yang digunakan oleh penyampai yang berinteraksi dengan seseorang kanak-kanak. Dialog yang mudah difahami biasanya terdiri daripada dialog yang digunakan oleh ibu (motherese) iaitu bentuk pertuturan yang disederhanakan sebagai input bahasa yang didengar oleh kanak-kanak. Bahasa pertuturan begini terdiri daripada penggunaan ayat yang pendek, perkataan-perkataan yang merujuk kepada makna yang konkrit dan tidak menggunakan imbuhan. Mengikut Messer (1983), pada kebiasaannya pertuturan orang dewasa terhadap kanak-kanak mempunyai ujaran yang pendek berbanding pertuturan sesama orang dewasa, sama ada ukuran dari aspek morfem (Drach 1969), atau bilangan perkataan (Philips 1973; Longhurst & Stepanich 1975). Penggunaan min ujaran yang pendek adalah untuk memberi peluang kepada kanak-kanak memilih perkataan yang sesuai untuk menjawab segala pertanyaan orang dewasa tersebut. Dalam kontek kajian ini, SF didapati mudah untuk memahami ayat-ayat yang menggunakan intonasi yang menunjukkan fungsi tertentu dengan dibantu oleh isyarat atau visual. SF lebih cepat faham kalau gambar-gambar dan objek digunakan ketika menyoal. Bagi mencetuskan pengalamannya, pengkaji menggunakan situasi dan setting yang sesuai. Beberapa contoh di bawah merupakan ciri-ciri ayat reseptif yang mudah difahami oleh SF. Contoh 6 1. Apa ni? (Ini apa?) Ni apa ni? (Ini apa ini?) Contoh-contoh ayat tanya di atas dengan maksud yang sama oleh bapanya iaitu bagi menguji pengetahuan SF tentang visual yang ditunjukkan oleh bapanya dan dilihat oleh SF dalam buku (instrument kajian). SF menjawab semua visual yang dikenalinya berdasarkan pengalaman dan apa yang pernah dilihatnya sama ada melalui televisyen atau buku. Ayat-ayat yang digunakan oleh SF dan AB (bapanya) adalah bercirikan motherese sesuai dengan stuasi, mood dan fungsi soalan yang dikemukakan oleh AB dan dijawab oleh SF, begitu juga sebaliknya. Mengikut Asmah (1986) salah satu dorongan bagi manusia untuk menggunakan bahasa ialah memberi nama atau jenama label kepada apa yang dilihat di sekitarnya. Orang dewasa apabila melihat sesuatu yang belum dikenalinya, akan terus bertanya Itu apa?. Benda yang sudah ada nama atau label itu akan tinggal dalam daya ingatan seseorang jauh lebih lama berbanding benda yang belum diberi nama, sungguhpun pemberian nama itu adalah sewenang-wenang. Kajian ini menunjukkan bahawa SF dapat menjawab dengan betul apabila disokong dengan gambar objek tetapi ada kalanya juga SF cuba menggunakan groping (menekaneka) bagi visual yang tidak dikenalinya. Ini kerana objek yang dilihat tersebut tiada dalam pengalaman atau pengetahuannya. Bukti ini menggambarkan bahawa kanak-kanak mempelajari bahasa daripada pelbagai sumber yang terdapat dalam persekitaran mereka (Juriah Long 1993). SF tidak menjawab pertanyaan bagi objek sedemikian tetapi dia cuba mengalihkan kepada gambar-gambar yang diminati atau yang biasa baginya. Misalnya

9 9 dalam Contoh 7, apabila AB menunjukkan gambar kren SF cuma memberikan jawapan kereta, iaitu gambar atau objek yang biasa dilihatnya. Contoh 7 Abah, ato (Abah, kereta). Hmm. Ato. (Kereta) Sebagai kesimpulan umum, SF dapat memahami ayat-ayat yang didengarnya kerana ayat-ayat itu mempunyai ciri-ciri bahasa matetik dan holofrastik. SF juga mudah faham jika mendengar ayat-ayat yang mudah atau ringkas (ayat telegrafik) dengan merujuk kepada benda, situasi dan pengalaman yang konkrit yang menunjukkan SF sudah mula melangkah ke peringkat bahasa transisi, iaitu mula menguasai ciri-ciri bahasa orang dewasa. Bagi rakannya (SK) pula, banyak ujarannya didapati tidak dapat difahami maknanya. Berdasarkan MLU 2.39 yang diperolehi dalam pertuturannya, SK masih lagi berada pada tahap II iaitu tahap penggunaan satu atau dua patah perkataan (telegrafik). Apa yang jelas di sini kita melihat ada perbezaan di antara pemerolehan bahasa dengan pengwujudan bahasa. Ternyata SF dan SK sudah menjalani proses pemerolehan bahasa secara penerimaan (reception) selama lebih daripada dua tahun. Semua kanakkanak mengalami proses penerimaan sejak mereka lahir, dan setelah itu mereka mewujudkannya, iaitu sesudah berumur kira-kira 1 ½ tahun. Jarak antara penerimaan dan pengwujudan bahasa ternyata lebih lama pada SK berbanding SF. Meskipun SF dan SK mempunyai perbezaan umur hanya satu bulan namun SF nampak lebih banyak menguasai tatabahasa. Dalam istilah nahu transfomasi, SF sudah ada keupayaan berbahasa (language competence). Mengikut Asmah (1986) peraturan bahasa bukanlah satu hal yang mudah dikuasai. Bayangkan sahaja jumlah bunyi dan peraturan bagi mewujudkan rentetan bunyi hingga menjadi suku kata dan seterusnya kata. Di samping itu terdapat pula peraturan nahu yang sangat rumit. Semuanya ini harus dihayati oleh kanak-kanak, sungguhpun tidak sekali gus. Ada peraturan yang timbul lebih dahulu dari yang lain, dan ada pula yang sangat lambat munculnya. Bagi kanak-kanak Melayu, kata-kata awal yang timbul ialah kata isi atau kata sari (content words). Kata isi atau kata sari ini biasanya terdiri daripada kata yang merujuk kepada alam sekelilingnya. Kata tugas atau kata struktur, rata-rata timbul kemudian sungguhpun ada kekecualian tertentu seperti pada kata yang. Mengikut Whitney (1998) apabila seseorang kanak-kanak itu semakin meningkat usianya, kapasiti penerbitan bahasa juga akan bertambah, dan semakin mudah untuk diuji tahap kefahamannya sebagaimana juga yang dihadapi oleh psikolinguist terhadap orang dewasa. Dalam kes seperti ini, eksperimen boleh dilaksanakan dengan mengambilkira respon pertuturan kanak-kanak untuk menilai tahap pemahamannya. 6.0 Kesimpulan Kesimpulan daripada kajian ini menunjukkan bahawa aspek ayat memainkan peranan penting dalam penguasaan bahasa kanak-kanak dalam menuju kebolehan bahasa orang dewasa. Penguasaan ayat merupakan satu daripada dua perkara penting dalam menguasai sistem bahasa selain morfologi. Kedua-duanya dikenali sebagai lexicogrammar. Penguasaan ayat juga tidak dapat dipisahkan daripada penguasaan fonologi dan semantik sesuatu bahasa. Pada kesimpulannya kajian ini mendapati analisis

10 10 ujaran menunjukkan SF mempunyai MLU 3.12 dalam rakaman Set 1 dan 3.10 dalam rakaman Set 2 yang menunjukkan satu tahap normal dalam perkembangan penguasaan bahasa kanak-kanak. Manakala rakan SF, iaitu SK mempunyai MLU 2.39 juga masih lagi berada pada tahap normal, tetapi penguasaan bahasa SK lebih perlahan jika dibandingkan dengan SF meskipun SK lebih tua satu bulan berbanding SF. Dari segi sebarannya, SF lebih banyak menggunakan ayat-ayat satu kata dan dua kata, manakala ayat-ayat tiga kata ke atas kurang digunakan. Dalam Set 1 SF telah menggunakan 73.4% ayat dengan menggunakan kata tunggal (satu kata) dan dua kata, manakala selebihnya 26.6% lagi ayat tiga ke atas. Dalam Set 2 SF telah menggunakan ayat satu kata dan dua kata sebanyak 81.2% dan selebihnya lagi ayat tiga kata ke atas. SF telah cuba menggunakan ayat yang berubah-ubah mengikut situasi dan keadaan bergantung pada fungsi yang hendak disampaikannya. Ayat-ayat itu terdiri daripada ayat satu kata, dua kata, tiga kata dan lebih daripada empat kata. SF juga sudah mula menggunakan ayat tanya. Penguasaan bahasa SF didapati telah berada pada Fasa 3 setelah melepasi Fasa 2. Peringkat ini ialah peringkat transisi ke arah penggunaan bahasa orang dewasa. Walau bagaimanapun, SF masih lagi terikat dengan bahasa matetik dan telegrafik. SF lebih mudah memahami ayat-ayat yang didengarnya jika terdapat di dalamnya ciri-ciri penyederhanaan dan motherese. BIBLIOGRAFI Asmah Haji Omar Bahasa dan Perkembangan Mental. Jurnal Dewan Bahasa 31(10): Barret, M. D Issues In The Study of Children s Single Word Speech. Dlm. M. D. Barret (Ed.), Children Single-Word Speech. Chichester, England: Wiley. Berk, L. E. (2000) Child Development (5 th Ed.). Boston: Allyn & Bacon. Bryen, D. N. & Gallagher, D Assesment of Language and Communication. Dlm Bruce A. Bracken (Ed.). The Psychoeducational Assessment of Preschool Children (2 nd Ed). Massachusetts: Allyn and Bacon. Bukatko, D. & Daehler, M. W Child Development: A Thematic Approach. Boston: Houghton Mifflin Company. Hemmeter, M. L. & Kaiser, A. P Environment Influences on Children s Language: A Model and Case Study. Education & Treatment of Children 13(4) Juriah Long Pemerolehan Imbuhan pada Peringkat Prasekolah dan Implikasinya Terhadap Pendidikan Bahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Mangantar Simanjuntak Pengantar Psikolinguistik Moden. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Mangantar Simanjuntak Pertumbuhan dan Perkembangan Bahasa Kanak-Kanak. Jurnal Dewan Bahasa 34(9): Mei-Yu, Lu Language Development in the Early Years. ERIC Digest D Oktober.

11 11 Messer, D. J The Redundancy Between Adult Speech and Nonverbal Interaction: A Contribution to Acquisition? Dlm. Roberta Michinick Golinkoff (Ed.). The Transition from Prelinguistic to Linguistic Communication. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers. Miller, J. F Assessing Language Production In Children. London: Edward Arnold (Publisher) Limited. Puteri Roslina Abdul Wahid Peluasan Hipotesis Selinker dalam Kajian Pemerolehan Bahasa Inggeris sebagai Bahasa Kedua oleh Kanak-Kanak Prasekolah. Jurnal Dewan Bahasa 43(12): Shaffer, D. R Development Psychology: Childhood & Adolescence (5 th Ed.). Pacific Grove, CA: Brook Cole Publishing Company. Whitney, P The Psychology of Language. Boston: Houghton Mifflin Company.

12 12 LAMPIRAN 1 SET 1 : Lokasi; Dalam sebuah bilik di rumah. Situasi: Subjek kajian (SF) dengan seorang lagi rakan sebaya (SK) diberikan sebuah buku bergambar (Lihat Lampiran 3) dan perbualan mereka dirakam. Umur : SF 2:3 (2 tahun 3 bulan) dan SK 2.4 (2 tahun 4 bulan). Tu (Itu) SK: Nih (Ini) Tu (Itu) SK: Tu, dak? (Itu, dak) Ano oyi, abah? (Mana lori, abah) : Abah ano oyi, abah? (Abah, mana lori abah?) : Apa tu heh, abah? (Apa itu hah, abah?) SK: Tak..tu, tu ( )???? Tu ayi (Itu lori) : Tu eto api. (Itu kereta api) : Tu bah (Itu bas) SK: Ni, bah (Ini bas) Ni, eto. (Ini kereta) SK: Bah, ken. (Bas, Khan merujuk kepada namanya) Eto eban (Kapal terbang) SK: Oyi (Lori) Oyi.(Lori) Apa nih? (Apa ini?) Oyi nih.(lori ini) Bah, aik oyi.(abah, naik lori) Eto api.(kereta api) SK: Eto (Kereta) Eto bah (Kereta bas) SK: Pi.pi.pi pi. Heh, abah apa tuh! (Heh, abah apa tu?) Eto bang, yaooooong..yo aik. (Kapal terbang, yaooong dia naik) SK: Bang aik, eyooooo. Eyooooo eban.(kapal terbang naik, eyooooo) Apa tuh, eh? Eh. (Apa itu, hah?) SK: ( ) ( ) Abah, enyok oyi.(abah, tengok lori) SK: Auuu eban eeee.(auu. Kapal terbang eeee) Abah, enyok oyi.(abah, tengok lori) Abah, nak enyok oyi. (Abah, nak tengok lori) Apa tuh? (Apa tu?) SK: Oyi.(Lori) Oh oooo oh oh yeh yeh.(menyanyi) SK: Ooh, atun dok. (????) Opi. (topi) Ayah. (Ayah) Anen (Tangan) Apa tu, heh. (Apa itu, heh?) Bah, apa tu, abah apa tu, heh. (Abah, apa itu, abah apa itu, heh.) SK: Nyeh (?), weh nyen. (Jangan, jangan) Abon (Sabun)

13 13 Abah, di abit abah, di abit abah. (Abah, nak pergi keluar, nak keluar abah) SK:. SK: Ei ei ei enyok, ei ei enyok ei ei. (Hei, tengok, hei tengok) Apa tu? (Apa itu?) SK: Ban. (Kapal terbang) Atu, aik?!!. (Buku, aik (hairan)) SK: Enyok, enyok, oyi. Oh eyek oyi (Tengok, tengok, lori. Oh belek lori) Eto bah (Kereta bas) Ni Nak enyok (Nak tengok) SK: Eee. Bah. Bah. (Eee bas. Bas) Oyi (Lori) SK: Ah, ni yak????? Tu yi tuh (Itu lori itu) Bah oyi, bah. (Bas lori, abah) SK: Tu yi. Eeih atut. (Itu lori. Ee takut) SK: Tuh tuh. Pik nik.???? Abah eto api abah. (Abah kereta api, abah) SK: emmm bah.???? Icir. (Sisir = sikat) SK: Eei aaaa. Ni bah. (Ini abah). Ni eto api. (Ini kereta api) SK: Ni, eban. (Ini kapal terbang) Ni, oyi. (Ini lori) Ni, eto. (Ini kereta) Ayo abah? (Apa dia abah?) Ei, atut. (Eee takut). SK: Nih, dik. (????) Abah, abah, abah. Abah. SK: (seakan-akan menyanyi) Abah, ia tuh, abah? (Abah, apa dia itu, abah) Apa tu, heh? (apa itu, heh) Abah nak apa? (Abah nak apa?) SK: Ohhh.????? Abah. Abah enyok apa? (Abah. Abah tengok apa?)

14 14 LAMPIRAN 2 SET 2 : Lokasi; Dalam sebuah bilik di rumah. Situasi: Subjek kajian (SF) diberikan sebuah buku bergambar (Lihat Lampiran 3) dan bapanya menunjukkan gambar-gambar yang terdapat dalam buku tersebut, SF kemudian menyebut mana-mana gambar yang diketahuinya. Umur : SF 2:3 (2 tahun 3 bulan). Apa abah? Abah. Kereta api. Apa bah? (Apa abah?) Apa ni? (Ini apa?) Bah (Bas) Apa bah? Oyi. (Apa abah? Lori) Oyi aik. (Lori naik) Apa abah? Basikal. Ni alak (Ini pula). Abah, apa abah? Tu tu. Abah. Kamera. Ana eyo. (Kamera) Abi (tv) Na, nu, nu, na, nu, nu. (Menyanyi) Ni apa ni? (Ini apa ini?) Na nu nu nu nu (Menyanyi) Ni ajah. (Ini gajah) Ni, ni, ni ajah. (Ini, ini, ini gajah) Ni ama. (Ini harimau) Ni.ni ni boh. (Ini lembu) Ni.ni yaum. (Ini kucing) Bah, bok abah bok. (Abah, buku abah buku) Bah, apa bah tu tu. (Abah, itu apa abah) Ato. (Motosikal) Abah apa tu? Heh abah. Eto api (Kereta api) Pit, ia aik abah. Ato api abah. (Bunyi kereta api, dia naik. Kereta api abah) Bah, apa bah tu tu. (Abah, itu apa abah) Bah, ayi abah. (Abah, mari abah) Bah, nih. (Ini abah) Apa tuh. (Apa itu) Diari. Hei, abaah. Abah, ayi abah. (Abah, mari abah) Abah ayi abah. (Abah, mari abah) Abah apa abah tu tu. (Abah apa itu, abah) Oyi (Lori) Tu tu tu. Eto ban. (Kapal terbang) Eto (Kereta) Abah.

15 15 Abah. Abah. Ajah (Gajah) Ama (Harimau) Ajah (Gajah) Ama (Harimau) Ayi alak (Mari pula), ayi alak (mari pula) Apa tu ala (bola). Agi (Gigi) agi ayat (gigi.?) Abah nak abit (Abah nak keluar) Apa tu abah? Kunci. Aci? Hmm. Ni ni. Ayon. (payung) Acuk (kasut) Abah, ato (Abah, kereta). Hmm. Ato. (Kereta) Pek (Speck = kacamata) Bik (beg) Alot (mulut) Aju (baju) Amok (rambut), amok (rambut). Didi (gigi), didi (gigi). Ayon (payung), aju (baju) abon (sabun).... Abah, abah, alu abah. (Abah, abah lalu abah). Ato (motosikal) Ato aban (kapalterbang) Tun tun tun (menyanyi) Abah. Abah di abit. (Abah, nak keluar (dari bilik))

16 16 LAMPIRAN 3 BEBERAPA CONTOH POLA-POLA AYAT UJARAN OLEH SF 1. Pola kata tunggal a. Tu (itu) b. Oyi (lori) c. Opi (topi) d. Aci (kunci) 2. Pola dua kata a. Ni bah (Ini bas) b. Ni eto (Ini kereta) c. Apa tu? (Apa itu?) d. Ni alak (Ini pula) 3. Pola ayat tiga kata a. Abah apa tu (Abah apa itu?) b. Abah nak abit (Abah nak keluar) c. Abah enyok apa? (Abah tengok apa?) d. Nak enyok oyi. (nak tengok lori) 4. Pola ayat empat kata dan lebih a. Abah ano oyi, abah? (Abah, mana lori abah?) b. Abah, di abit abah, di abit abah. (Abah, pergi keluar, pergi keluar abah) c. Abah, ia tuh, abah? (Abah, apa dia itu, abah)

17 17 LAMPIRAN 4 SET 1 JUMLAH POLA AYAT UJARAN SF POLA AYAT JUMLAH JUMLAH MORFEM Kata tunggal 11 (22.4%) 21 Dua kata 25 (51.0%) 60 Tiga kata 8 (16.3%) 46 Empat kata ke atas 5 (10.2%) 26 Jumlah Ujaran MLU = 3.12 JUMLAH POLA AYAT UJARAN SK (RAKAN SF) POLA AYAT JUMLAH JUMLAH MORFEM Kata tunggal 15 (65.2%) 30 Dua kata 8 (34.8%) 25 Tiga kata - Empat kata ke atas - Jumlah Ujaran MLU = 2.39 SET 2 JUMLAH POLA AYAT UJARAN SF POLA AYAT JUMLAH JUMLAH MORFEM Kata tunggal 26 (44.0%) 59 Dua kata 22 (37.2%) 70 Tiga kata 6 (10.1%) 24 Empat kata ke atas 5 (8.4%) 30 Jumlah Ujaran MLU = 3.10