Fale ula o Fatua iupu o le Gagana Samoa Fai sou Sao mo lau Gagana Fono Fa aletausaga lona Ono Kolisi Tu ufa atasi o Amerika Samoa Iuni 19-23, 2005
Sini #5: Malae e Tusitusi ai Literacy Domains (Written) Ia mafai ona iloa le tulaga ua o o iai le fa amautuina o le gagana i tusitusiga. To determine the extent to which Samoan has been stabilized in written (and electronic) texts.
Suiga Taua o le Gagana mai le tu ugutu i le faumauina i pepa Among the important factors... in the preservation of languages is the degree to which it has become stabilized in a living literature. (Keesing, Felix M. 1932. Language Changes in Relation to Native Education in Samoa. The Mid-Pacific Magazine. Member of Research Staff, Institute of Pacific Relations.)
Oloa tau le Gagana Language Resources Galuega o le Ofisa Fa afoe Duties of the Secretariat Website www.ascc.as
Si omaga o Tusitusiga & Faitau Reading & Writing i le Malo i Ala Faasalalau i A oga i Tala i le Aganu u Tuputupu a e O le Gagana Governance Media Education Literature Culture Linguistic Development
Fa amalosi Tulafono Executive
Fa amasinoga Judiciary
Fono Faitulafono Legislature
Pe tatau ona fa amautu atili le gagana i tusitusiga a le Malo? Fa avae Tulafono Fa amasinoga Official Reports Constitution Code Annotated Court Proceedings Ripoti Tupe mo faaliliuga Translation funding
Tusi Faitau i le Aiga Reading Materials in Home 800 700 600 500 400 300 200 100 Tusi Paia 25% Nusipepa 23% Tusi A oga 22% Tusi Faitau 16% Tusi Ata 14% 0 Tusi Lotu Nusipepa Tusi A'oga Tusi Faitau (no vel s) Tusi Ata (ma gazines)
Ala o Fa asalalauga: Nusipepa
KVZK TV
Letio
Ala o Fa asalalauga Samoa News: Samoa Post: 4,000 pepa i le aso 2,000 I Aso Lua & Tofi Radio/cable:??? KVZK: est. 10,000 i le afiafi Internet: (exponential)
Pe tatau ona fa amautu atili le tusitusiga o le gagana i Aoga? A oga a le Malo A oga i tua Fa atupeina Agava a Faiaoga Tusi A oga Public schools Private/Parochial Resources Qualified teacher Curriculum materials
Malae o Tala tusia Tootoo Aleki (DOE)
Tala mo Tamaiti Amerika Samoa Humanities Council Carmen Scanlan-Tofi Apo Sappa
Tusi faitau Tauiliili Le iataua Pemerika
i le Aganu u Ma ilo Atonio
Fofo Sunia
Faamatuainu Faafetai Tu i 1987
Puipuia o Tala ma Manatu Luagalau Leva Kamu Minisita o Matagaluega o Autalavou, Taaloga & Aganuu 1997
Fa amautu atili tusitusiga mo le tuputupu a e o le gagana? Fa aleoina o Upu Upu Nono Pronounciation Borrowed Words Fa amamafa/koma Punctuation Lomifefiloi Tusitusiga e tasi Dictionary Standardization
EFKAS Pavaiai la nu pi sa ti vi logo nofoa pusi solofanua taavale vaa Iloiloga: Seu Mataio Fiamalua EFKAS Pavaiai
la logo lape nu nofoa nuanua pi pusi pili sa solofanua sami ti taavale timu vi vaa vili Iloiloga: Seu Mataio Fiamalua
Ua tele na ua upu ua sese ona fa aleoina. Too many mispronounced words. 90 80 70 60 50 40 Ioe 83.4% Leai 5.4% 30 20 10 Leai se taofi 9.2% 0 Ioe Leai leai se taofi
Ae faapefea le faaleoina o fua iupu? Faamatalaga Samoa: Si i le leo i le faai uga Faamatalaga Peretania: Pa u le leo i le faai uga Fesili Samoa: E pa u le leo i le faai uga Fesili Peretania: Si i le leo i le faai uga -- Moega Tuitele & John Kneubuhl, 1979, DOE
Ua tele na ua upu ua nono mai le gagana Peretania. Too many borrowed words. 90 80 70 60 50 Ioe 79.8% Leai 7.1% 40 30 20 Leai se taofi 11.2% 10 0 Ioe Le ai lea i se tao fi
Tekonolosi & le Gagana
Galumalemana A. Hunkin
Aiono Fanaafi
Pratt 1862
Milner 1966
Fetufaa iga Fa apitoa Focus Groups Ituaiga Lomififiloi? Tusi Sikola Liguisi Mo Faiaoga Mo Tamaiti Gagana Lua (O le a le mamanu e faaaoga?)
Puagagana mo ai? Tusiga o Upu Orthography Faailoga Punctuation Ituaiga Gagana: Levels of Usage: include k? Pumo omo o? Regionalism
Nisi o Tusi Lata Mai Nei Hawaii 2004
Feso ota iga tautelefoni
Privacy Source: LBJ on Patients Rights
O le Kanesa Source: Pacific Islanders in Cancer Control Network Sevika Porosetate
Vai Taumafa Water Quality kolorini vairusi falasi kopa
Pala ma Taufusi Source: EPA & Coastal Management
Vaega o Laufanua & Atina e, KTAS
Tausiga o meatuaolo Source: ASCC Land Grant
Protecting Low-income & Underserved
Tala eseese mai le Faipule I Uosigitone Konekeresi Initeria Militeri Feterale Ripapilikana Temokarati
Sini #6: Lagona Fa aalia Attitudes Ia iloa ni isi o lagona po o uiga va aaia aga i i le gagana Samoa. To reveal some of the attitudes toward the Samoan language.
E sili atu ona aoga le fa aperetania lo le fa asamoa i le su ega o le galuega. English more useful for a job. 70 60 50 40 galuega Ioe 64.6% Leai 19.5% 30 20 10 Leai se taofi 14.2% 0 Ioe Leai leai se taofi
Ia iloa le gagana Samoa & Peretania. Should know Samoan & English. 10 0 90 Ioe 92% 80 70 60 Leai 3% 50 40 30 20 Leai se tali 4% 10 0 Ioe Le ai lea i se tal i
Ua manatu mama tupulaga Youth are disinterested 90 80 70 60 50 40 30 Ioe 83% Leai 6% Leai se tali 1% 20 10 0 Ioe Leai Leai se tali
Le mafai ona tu ueseese le aganu u & gagana. Cannot separate culture from language. 90 80 Ioe 81% 70 60 50 40 30 20 10 Leai 11% Leai se tali 7% 0 Ioe Le ai lea i se tal i
O le gagana e iloa ai le Samoa moni. Language & a true Samoan. 80 Ioe 72.9% 70 60 50 Leai 20.3% 40 30 20 Leai se tali 5.4% 10 0 Ioe Leai leai se tali
Po o ua amata ona mou atu le gagana? Is the language beginning to be lost? 90 0 80 0 70 0 Ioe 816 77.6% 60 0 50 0 Leai 154 14.6% 40 0 30 0 20 0 Leai se Taofi 69 6.6% 10 0 0 Ioe Le ai Le ai se Tao fi
Vaega III: Aotelega Summary
L u ita u : G lo b a liz a tio n, m o d e r n iz a tio n, h o m o g e n iz a tio n
Autu Purpose O le fa ata atia lea o se laina ta oto i le tulaga o lo o iai le gagana Samoa To establish baseline information on the state of the Samoan language
O le a le tulaga o iai le gagana Samoa? What is the state of the Samoan language? Mou Lamatia Mautu Malosi Extinct Endangered Stable Healthy 70% 85%
6 Itu eseese o le Su esu ega Research Variables Aofa iga A oa oina Atamai Mass Acquisition Proficiency Malae e Tautala ai Oral Domains Malae e Tusitusi ai Written Domains Lagona Fa aalia Attitudes
Fautuaga fa ata atia Recommendations to consider 1. Toe faia le su esu ega (Follow-up study in American Samoa) 2. Galulue ma isi Itulagi (Collaboration research with other Itulagi) 3. Faia se Fuafuaga mamao (Prof. Eggerington s Strategic Plan)
Toe tala Epilogue
O le fuata ma lona lou
Se i nonoa ifo sina lipine samasama!
Fa afou le gagana i malae ua masani ai ae saili ni isi malae fou mo le gagana. Create, re-new, & expand language domains and genres. Seek new forms of expression & communication.
La Tatou Gagana
Acknowledgements Board of Higher Education Office of the President/Secretariat Vice-President, Deans & Directors, Faculty, Students Support Staff Advisors: Leifi T. Faumuina, Pulefaasisina Tuiasosopo, John Mayer HTC Simona Lauti, Sio Tauanu u, Tia Seloti, Talitiga Dr. Vena Sele, Vai Filiga, Pa u Faleatua Website: John Apisa, Tamari Mulitalo-Cheung, James Kneubuhl, Sereima Sitanilei-Asifoa, Ruta Mahuka, Matesina Aseta, Staff: Elaine Filiaga, Sharon Fanolua, Eseta Sua-Kalio, Mele Fuiava, Aufa i Areta & CNR Extension staff, Photos: certain photos from Sutherland photo essays, the rest are original photos.