Kynningarrit um talsímaþjónustu með IP tækni. Póst og fjarskiptastofnun

Kynningarrit um talsímaþjónustu með IP tækni Póst og fjarskiptastofnun 1

Efnisyfirlit 1.1 Samantekt...bls. 3 1.2 Inngangur...bls. 5 2.0 Hvað er VoIP...bls. 6 2.1 Tegundir VoIP aðferða...bls. 6 2.2 Kostir VoIP...bls. 8 2.3 Gallar VoIP...bls. 9 2.4 VoIP Þjónustuveitendur...bls. 10 2.5 Hugsanleg árhrif á fjarskiptamarkaðinn...bls. 11 3.0 Munurinn á VoIP og PATS...bls. 12 4.0 Íslensk lög og VoIP...bls. 14 2

Samantekt Tækni og þjónusta Skilgreina má VoIP (Voive over Internet Protocol) að hluta til sem tækni og að hluta til sem þjónustu. IP tæknin er nú þegar notuð í stofnkerfum fjarskiptaneta og mun uppbygging á grundvelli hennar aukast verulega í framtíðinni. Enn er tæknin sem tengist VoIP fleiri takmörkunum háð í hefðbundnum rásaskiptum netum, en bilið er að minnka og er fyrirsjáanlegt að það muni hverfa þegar fram líða stundir. Miklar kröfur eru gerðar til framleiðenda um að búnaður uppfylli sömu gæðakröfur og gerðar eru til venjulegra símakerfa. VoIP hefur enn sem komið er nokkra ókosti, t.d. skort á staðarupplýsingum þegar hringt er í neyðarnúmerið 112, möguleika á númeraflutningi, möguleika á löglegum hlerunum og vegna truflana sem verða sökum rafmagnsbilana. Skilgreiningar á þjónustu Lög og reglur um fjarskiptaþjónustu byggja að stórum hluta á tilskipunum Evrópusambandsins. Helstu atriði tilskipana sem snúa að VoIP eru alþjónustutilsklipunin nr. nr. 2002/22/EB og skilgreiningar á almennri símaþjónustu eða PATS (Publicly Available Telephone Service) og rafræ num samskiptum eða ECS (Electronic Communication Service). Sumar reglur og skyldur í alþjónustu eiga einungis við um fyrirtæ ki sem veita almenna talsímaþjónustu, eða PATS, og þar sem þau ein hafa fengið úthlutað símanúmerum. Aðgerðir Um þessar mundir er unnið að því hjá Samtökum evrópskra fjarskiptaeftirlitsstofnana IRG (Independent Regulatory Group) um skipgreiningar á VoIP þjónustu. Talsmaður Evrópusambandsins sem tekur þátt í þessari vinnu hefur lagt fram gögn er varða hugmyndir framkvæ mdastjórnar ESB. IRG hefur jafnframt lagt fram drög að skjali þar sem leitast er við að samræ ma viðhorf Evrópuþjóða og framkvæ mdastjórnarinnar. Gert er ráð fyrir að ESB gefi út álit í árslok 2004 eða snemma á árinu 2005. VoIP er samkeppnistækifæri Póst- og fjarskiptastofnun lítur svo á að VoIP tæ knin geti leitt til aukinnar samkeppni og að mikilvæ gt sé að VoIP þjónusta fái að þróast og njóta sömu tæ kifæ ra og hefðbundin rásaskipt þjónusta. Þess er væ nst að innan skamms verði fundnar lausnir á vandamálunum sem áður var lýst og að VoIP þjónusta geti fallið undir skilgreiningu á almennri talsímaþjónustu, PATS. Niðurstöður Eftirlitsstofnanir geta valið annað tveggja; að fella VoIP þjónustu undir sömu reglur og gilda fyrir almenna talsímaþjónustu eða láta næ gja að upplýsa notendur um vankanta VoIP og láta þá sjálfa ákveða kaup á þjónustunni. Póst- og fjarskiptastofnun telur að skilgreina megi þjónustu sem fæ r úthlutað símanúmerum sem talsímaþjónustu eða PATS. Út frá þeirri forsendu má leggja sömu kvaðir á þjónustuna, hvort sem hún er veitt með IP tæ kni eða á hefðbundinn hátt. VoIP fyrirtæ ki sem notar símanúmer mundi samkvæ mt því verða að bjóða upp á 3

númerabirtingu, númeraflutning, samband við neyðarþjónustu og gera aðrar ráðstafanir til að tryggja öryggi. Reglur um staðsetningarupplýsingar gæ tu tekið mið af eðli þjónustunnar og ekki mundi verða gerð krafa um slíkar upplýsingar þegar notendur flakka milli staða. Þessi leið gæ ti gert innkomu VoIP-tæ kni á markað erfiðaðri, en hún er hins vegar í anda jafnræ ðis og neytendaverndar. Stofnunin telur jafnframt koma til álita að gefa VoIP fyrirtæ kjum hæ filegan aðlögunartíma til að uppfylla áðurnefndar kvaðir ef fullnæ gjandi tæ knilausnir eru ekki fundnar. Í þessu tilfelli mun stofnunin gera kröfur til þjónustuveitenda um að þeir upplýsi viðskiptavini sína um alla annmarka á þeirri þjónustu sem þeir bjóða. 4

1.1. Inngangur Óhæ tt er að segja að með tilkomu IP (Internet Protocol) tæ kninnar sem meðal annars býður upp á möguleika á flutning talsambanda yfir Internetið (VoIP eða voice over Internet Protocol), gagnaflutning og sjónvarpmiðlun sé að renna upp eitt mesta umbreytingarskeið í sögu fjarskiptanna. Talsímaumferð, gangnaflutningur og myndflutningur til notenda á einum og sama miðlinum, með læ gri tilkostnaði en til þessa hefur þekkst, er til mikilla hagsbóta fyrir fyrirtæ ki og neytendur. Þá eru allar líkur á því að tekjustofnar fjarskiptafyrirtæ kja og annarra þjónustuveitenda komi til með aukast og samkeppnismöguleikar að sama skapi. Hingað til hafa fjarskiptaeftirlitsstofnanir í Evrópu litið á VoIP sem hluta hefðbundinnar gagnaflutningsþjónustu þar sem stæ rstur hluti hennar fór um Internetið á milli einmenningstölva. Á þessu hafa orðið breytingar vegna vaxandi umferðar frá gagnaflutningsnetum inn á hin almennu fjarskiptanet og í heimilissíma notenda. Fjarskiptafyrirtæ kin hafa ekki horft fram hjá þessari þróun og leggja aukna áherslu á að auka þjónustuframboð með því að samþæ tta margs konar fjarskipta- og afþreyingarþjónustu. Hér á landi má einnig sjá samruna fyrirtæ kja í fjarskipta-, gagnaflutnings- og sjónvarpsrekstri og þess er væ ntanlega ekki langt að bíða að neytendur verði þess varir með auknu framboði á þjónustu. Ljóst má því vera að IP tæ knin á eftir að hafa margs konar breytingar í för með sér í því landslagi fjarskipta sem við þekkjum í dag. Því er nauðsynlegt fyrir alla hlutaðeigandi aðila að fara yfir lög og reglur um fjarskipti og fylgjast náið með framvindu mála og þeirri stefnu sem Evrópusambandið mun móta í þessum málaflokki. Í þessu skjali er í stuttu máli leitast við að skilgreina helstu atriði í þjónustuþáttum VoIP með tilliti til laga og reglna. Að auki er komið inn á áhrif VoIP tæ kninnar á fjarskiptamarkað. 2.0 Hvað er VoIP? Í hefðbundnum rásaskiptum símkerfum er símtali breytt í rafræ n boð sem fara eftir fyrirfram ákveðnum rásaskiptum leiðum. Símtalið berst frá A til B í ákveðnu formi sem ræ ðst m.a. af símanúmeri og er upphafstaður og endastaður bundnir ákveðinni staðsetningu eða heimilisfangi notandans. Með VoIP er talmáli hins vegar breytt í gagnaflutningspakka sem sendir eru út á Internetið eins og um tölvupóst séað ræ ða og er pökkunum umbreytt aftur í tal í tölvu þess sem hringt er til Merkjasendingar sem setja upp símtalið í rásaskiptum netum ákveða hvaða leið er farin milli tveggja notenda í talsímaþjónustunni. Símanúmer eru auðkenni hvers áskrifanda og tengjast ákveðinni staðsetningu eða heimilisfangi. Í VoIP er upphafsstaður og endastaður ekki skilgreindir sem heimilsfang heldur sem vistfang (svokölluð IP tala) á Internetinu. Í þessu fyrirkomulagi getur notandinn efnt til uppkalls nánast hvar sem er í heiminum þar sem tenging við Internetið er fyrir hendi. 5

IP fjarskipti má skilgreina sem aðferð er tengir notendur saman án þess að þeir séu bundnir ákveðinni flutningstæ kni s.s. þráðlausum netum, ljósleiðurum, koparlínum og með ýmsum samskiptamátum eins og ISDN og ADSL svo einhverjir séu nefndir. Eftir þessum ólíku flutningsleiðum er boðið upp á ýmsar tegundir þjónustu eins og tengingu milli netfanga (Peer to Peer) og ýmsar aðrar flóknari aðferðir sem bjóða upp á sérsniðnar lausnir fyrir notendahópa innanlands og á milli landa. IP tæ knina má einnig nota sem samskiptamáta í stofnnetum símafyrirtæ kjanna í stað ATM og Frame Relay. 2.1 VoIP aðferðir Eftir því sem VoIP hefur þróast hafa þjónustuveitendur í auknum mæ li nýtt sér tæ knina í þeim tilgangi að læ kka kostnað og auka skilvirkni neta sinna. Helstu tegundir VoIP eru eftirfarandi:. VoIP - sími í síma Í þessu tilfelli fer símtal notanda á heimtaug inn í símstöð og í Internetgátt. Á áfangastað fer símtalið um aðra Internetgátt og aftur á heimtaug til símnotanda. Notuð eru hefðbundin símatæ ki, en ekki tölvur og er þessi aðferð sögð bjóða mun betri talgæ ði en á milli tveggja tölva. VoIP - tölva í tölvu Með því að setja í tölvur hugbúnað, heyrnatóli og hljóðnema geta notendur talað saman með VoIP. Notendurnir þurfa báðir að vera tengdir (on line) þegar uppkall á sér stað. Bandaríska fyrirtæ kið SKYPE (http://www.skype.com) veitir þjónustu sem felst í því að notendur sæ kja hugbúnað á Netið og tengja heyrnartól og hljóðnema við tölvuna. VoIP- sími í tölvu Annar kostur er að nota venjulegan talsíma í samskiptum við tölvur í gegnum IP gáttir. Eins og í hinum aðferðunum geta notendur sparað talsvert ef miðað er við símakostnað nú. Nýleg dæ mi um íslensk fyrirtæ ki og stofnanir sem hafa nýtt sér IP tæ knina til að læ kka símakostnað eru KB-banki, utanríksþjónustan og Landsspítali Háskólasjúkrahús. Sparnaðurinn felst fyrst og fremst í því að símtöl innan neta fyrirtæ kjanna eru gjaldfrjáls og millilandasímtöl eru á mun læ gra verði en önnur símaþjónusta milli landa. Miklar framfarir hafa orðið í sambandi við VoIP símtöl um farsímanet og þráðlaus staðarnet WLAN (Wireless Local Area Network) og svokölluðum Hi/Fi netum. VoIP og nýjar kynslóðir farsímaneta Þegar nýjar kynslóðir farsíma, svokallaðar 3G eða 4G, hafa fest sig í sessi er ekkert í veginum fyrir því að hringja með VoIP aðferðum til og frá farsímum. Farsímafyrirtæ ki hafa talsverðar áhyggjur af þessari þróun þar sem hún getur haft áhrif á verðlagningu á farsímaþjónustu. Nokkrar staðreyndir um notkun VoIP Notkun á VoIP í heiminum hefur margfaldast á undanförnum árum eins og sjá má á töflunni hér að neðan. 6

Mynd 1. VoIP umferð 1998 1999 2000 2001 2002 2003 VoIP umferð (milljónir mínútna) 150 1 655 5 954 10 147 18 045 24 519 PSTN umferð (milljónir mínútna) 93 000 108 000 132 027 146 095 155 165 166 615 Alls umferð (milljónir mínútna) 93 150 109 655 137 981 156 242 173 210 191 134 VoIP hluti af millilanda umferð 0.2% 1.5% 4.3% 6.5% 10.4% 12.8% Heimild: TeleGeography Inc. 2004, PriMetrica Inc. Ef flestar spár ganga eftir um um þróun IP fjarskipta mun sú tæ kni komi til með að ýta hinum hefðbundnu rásaskiptu fjarskiptum til hliðar á næ stu árum, sjá Mynd 2. Mynd 2. Áæ tluð þróun frá rásaskiptum netum yfir í IP net Heimild: Ovum Greiningarfyrirtæ kið Forrester Research spáir því að miðað við þróunina verði VoIP búið að taka yfir alla símaumferð árið 2020. Þó ber að hafa í huga að aðgangur að netum og samkeppni og reglugerðarsmíði munu að líkindum hafa áhrif á þessa þróun. 2.2 Kostir VoIP Því má halda fram að VoIP þjónusta hafi marga kosti sem getur skipt notendur og fyrirtæ ki máli. VoIP tæ knin er ódýr í framkvæ md og kostnaður við uppbyggingu neta lítill. Bandvíddarþörf VoIP þjónustunnar er t.d. einungis 10% af bandvídd rásaskiptrar símaþjónusta sem skilar sér í mun ódýrari símtölum. Auk þess getur verið mögulegt að bjóða ódýr eða jafnvel ókeypis símtöl milli þeirra aðila sem tengjast sama tölvunetinu. Annar mikilvæ gur kostur er flökkumöguleikinn sem gerir fólki kleift að fæ ra sig milli staða með búnað sinn og auðveldar t.d. fjarvinnslu. Almennt er talið að IP stofnnet séu einfaldari í uppbyggingu en hefðbundin flutningskerfi vegna þess að fyrst og fremst er byggt á hugbúnaði en ekki vélbúnaði. Því hefur verið haldið fram að uppsetning á pakkaskiptum netum kosti einungis 1/3 af verði rásaskiptra fjarskiptaneta auk þess sem þau eru um það bil 50-60% ódýrari í rekstri. Annar mikilvæ gur kostur við IP tæ kni er að það skiptir ekki máli hvar í heiminum notendur eru svo framarlega að þeir hafi aðgang að IP samhæ fðu neti. Þar sem 7

þjónustan er veitt á Netinu nýtur hún góðs af verðlagningu sem þar gildir og er oftast óháð fjarlæ gð og notkunartíma. 2.3 Gallar VoIP Þó svo að kostir VoIP séu margir eru enn ýmis vandamá óleystl. Gæ ði Ein forsenda fyrir markaðsinnkomu VoIP er að gæ ði símtala séu sambæ rileg þeim sem notendur eiga að venjast í PATS,þó svo að líklegt sé að þeir sæ tti sig við aðeins lakari gæ ði fyrir læ gra verð. Staðreynd er að gæ ði samtala með VoIP hafa batnað mikið að undanförnu. Gæ ði símtals ræ ðst fyrst og fremst af bjögun og seinkun í netunum. Í rásaskiptum talsímakerfum hafa notendur tryggingu fyrir því að bjögun fari ekki fram úr því sem viðunandi er og seinkun, þ.e. tíminn sem líður frá því merkið leggur á stað þangað til að það er komið á áfangastað, er oftast vel innan settra marka. Í VoIP þjónustunni hafa notendur ekki haft samsvarandi tryggingu vegna þess að talinu er deilt niður á pakka sem geta farið ýmsar leiðir í netunum og því getur ferðatími verið langur, einkum við mikið álag á símakerfið. Ein leið til þess að komast hjá þessum annmörkum er að gefa tali forgang á almennan gagnaflutning. Önnur leið er að auka bandbreidd í netunum. Fram hafa komið aðferðir til þess að forgangsmerkja pakka með hluta úr símtölum og er vonast til að þæ r muni leysa þessi vandamál. Jafnframt er sá möguleiki fyrir hendi að verðleggja VoIP símtöl í samræ mi við gæ ði þannig að læ gra gjald gildi fyrir símtöl sem ekki njóta forgangs í flutningsnetum. Áreiðanleiki Áreiðanleiki talsímaþjónustu ræ ðst af því hvort þjónusta er fyrir hendi þegar notandi lyftir símtóli sínu og að símtalið rofni ekki fyrr en notandinn leggur á. Í rásaskiptum talsímanetum er jafnan krafist 99,999% áreiðanleika eða með öðrum orðum að þjónustan rofni ekki nema að meðaltali um 5 mínútur á ári. Rof í IP netum var upphaflega talsvert lengra en þetta. Lausnin er að setja upp fleiri varaleiðir fyrir pakkana í IP netunum og á það bæ ði við um leiðir í stofnnetinu og skiptistöðvar með tilheyrandi IP gáttum. Tíminn sem það tekur að skipta yfir á nýja leið getur enn verið af nokkrar sekúndur sem er ekki þolanlegt í talsímaþjónustu. Nýjar aðferðir hafa verið búnar til sem stytta tímann og flýta fyrir gangsetningu varaleiða svo sem MPLS (Multiprotocol Label Switching). Öryggismál Þar sem VoIP er byggt á pakkasendingum er það mun berskjaldaðra fyrir inngripi af ýmsum toga heldur en rásaskipt símakerfi sem er nánast lokað á leiðinni milli símnotenda. Að auki hefur VoIP þann galla að erfitt er að staðsetja upphaf símtalsins þar sem sú tæ kni er ekki almennt fyrir hendi í gagnanetum enn sem komið er. Þetta er einkum vandamál vegna hringinga í neyðarnúmer eins og 112. Lausnir á þessu eru í sjónmáli og keppast framleiðendur við að innleiða þæ r í VoIP hugbúnað til þess að mæ ta kröfum markaðarins. Rof á þjónustu vegna rafmagnstruflana Notendabúnaður fyrir VoIP þarf tengingu við 220 volta rafmagn og í rafmagnsleysi verður þjónustan óstarfhæ f. Lausnir sem felast í að nota vararafgjafa í mótöldum og öðrum notendabúnaði gæ tu leyst þennan vanda, en eru enn nokkuð kostnaðarsamar. 8

Löglegar hleranir Annað mikilvæ gt öryggismál er að stjórnvöld þurfa að eiga kost á löglegum hlerunum t.d. í vegna lögreglurannsókna. Vegna þess að símtali er skipt niður á pakka sem fara mismunandi leiðir í IP netunum er aðstaða til hlerunar erfiðaðri en í rásaskiptum netum. Dulkóðun fjarskiptasendinga er auðveldari í stafræ nu formi pakkasendinga og geta bæ ði notendur og þjónustuveitendur dulkóðað án íþyngjandi fjárfestinga. Afkóðun sendinga getur verið meira vandamál en í rásaskiptum kerfum. Framleiðendur búnaðar hafa lagt mikla vinnu í að leysa þennan vanda og eru allar líkur á að það takist innan skamms. Aðrir þæ ttir Viðhald og uppfæ rslur á hugbúnaði er tengist VoIP kerfum getur í sumum tilfellum verið meiri en í hefðbundnum kerfum sem aftur dregurúr hagkvæ mni. Þá hefur einnig verið nefnt til sögunnar vandamál sem tengjast því að kerfi frá mismunandi framleiðendum geti átt erfitt með að starfa á móti hvort öðru. Þetta er vandamál sem er mögulegt að leysist í framtíðinni með markvissu staðlastarfi. 2.4 VoIP þjónustuveitendur Skipta má þjónustuveitendum VoIP upp í þrjá flokka: 1. Fjarskiptafyrirtæ ki með ráðandi markaðsstöðu og eigin net. 2. Önnur fyrirtæ ki sem reka fjarskiptanet. 3. Þjónustuveitendur sem treysta á að geta boðið þjónustu sína á netum annarra. Fyrirtæ ki með markaðsráðandi stöðu Markaðsráðandi fyrirtæ ki sem reka hefðbundna talsímaþjónustu munu vilja bjóða notendum VoIP til þess að halda sínum hlut. Mörg þeirra hafa keypt hlut í fyrirtæ kjum sem bjóða VoIP í þeim tilgangi að komast inn á markaðinn. Enn er VoIP þjónusta fyrst og fremst í boði hjá nýjum fyrirtæ kjum sem eru að reyna að hasla sér völl með einfaldri en ódýrri þjónustu. Kapalfyrirtæ ki, sem í flestum tilfellum eru í eigu annarra en markaðsráðandi fyrirtæ kja, eiga talsvert góða möguleika á því að hasla sér völl á talsímamörkuðum þar sem þau geta boðið uppá samþæ tta þjónustu af talsíma, gagnaflutningi og sjónvarpsútsendingum. Með slíkri samfléttun er hæ gt að þjóna viðskiptavinum á hagkvæ man hátt. Þessi fyrirtæ ki hafa þegar yfir að ráða reikningakerfum og viðskiptamannaskrám sem auðveldar þeim að kynna til sögunnar nýja þjónustu eins og VoIP. Hér á landi eru notendur með ADSL sítengingar einna flestir í samanburði við önnur lönd. Einungis í Suður Kóreu og Hong Kong eru fleiri sítengingar á hverja þúsund íbúa. Nýir aðilar Ný sprotafyrirtæ ki hafa komið fram á sjónarsviðið íbeggja vegna Atlantsála. Þau eiga ekki fjarskiptanet og eru því háð öðrum um tæ knilega uppbyggingu Yfirleitt er um að ræ ða fyrirtæ ki sem notast við hugbúnað sem styður VoIP og geta með því selt viðskiptavinum sínum notendabúnað sem þeir tengja við háhraðatengingar. Símtölin 9

eru síðan flutt um netbúnað sem fyrirtæ kið rekur. Aðrir viðskiptavinir tengjast með sama hæ tti netbúnaði sem tengist við enn fleiri netpunkta sem í heild sinni skapa viðamikinn netstrúktúr. 2.5 Hvaða áhrif getur VoIP haft á fjarskiptamarkað? Ljóst er að VoIP hefur alla burði til að ná fótfestu á íslenskum fjarskiptamarkaði. Hér á landi eru kjöraðstæ ður til markaðssetningar þar sem neytendur eru mjög opnir fyrir tæ kninýjungum og símanotkun er jafnframt mjög mikil. Landsmenn eru tæ knilega vel í stakk búnir til að innleiða VoIP því hér er mikil útbreiðsla á sítengingum eins og DSL og áreiðanlegt símkerfi um allt land. VoIP æ tti líka að vera góður valkostur fyrir fyrirtæ ki með þráðlaus sambönd eins og W-LAN og æ tti að geta sparað þeim símkostnað.ekki er þar með sagt að hefðbundinni símaþjónustu standi í fyrstu ógn af VoIP heldur er líklegra að hún skapi samkeppni og hraði uppbygginga á öðrum sviðum. Samt er ljóst að hlutdeild talsímaumferðará rásaskiptum netum kemur til með að minnka og verð á talsímaþjónustu mun að sama skapi læ kka. Hún gæ ti þó aukist tímabundið með auknu framboði á margs konar þjónustu henni tengdri. Kröfur markaðarins Í dag eru gerðarólíkar kröfur til VoIP annars vegar og hefðbundinnar símaþjónustu hins vegar. Margir notendur hafa til þessa sæ tt sig við lakari gæ ði þjónustunnar á móti læ gri aímkostnaði. Þó má ljóst vera að til að ef VoIP á að vera raunhæ fur valkostur fyrir meginþorra notenda verða gæ ði þjónustunnar að vera á sama stigi og við þekkjum úr hinu hefðbundnu símakerfum. Mikil Markmið PSTN Gæði Kröfur Markaðarins Lítil VoIP Mynd 3. Lág Verð Há 10

3.0 Munur á ákvæ ðum laga og regla um VoIP og PATS Skilgreining á þjónustu Hefðbundin talsímaþjónusta er vel skilgreind lagalega og tæ knilega og erfitt getur reynst fyrir VoIP þjónustu að uppfylla til fullnustu kröfur sem þar eru. Í nýrri fjarskiptalöggjöf Evrópusambandsins eru skilgreiningar á hugtökunum almenn talsímaþjónusta eða PATS (Publicly Available Telephone Services) og rafræ n samskiptaþjónusta ECS (Electronic Communication Service). Samkvæ mt þeim næ r rafræ n samskiptaþjónusta yfir víðara svið t.d. hvers kyns gagnaflutningsþjónustu. Talsímaþjónusta er skilgreind þrengra og ýmsar skyldur lagðar á fyrirtæ ki sem hana. Ef fyrirtæ ki æ tla að bjóða upp á almenna símaþjónustu í dag og fá til þess úthlutað númerum í samræ mi við ITU staðalinn E-164, verður það samkvæ mt reglum um úthlutun númera að skilgreina þjónustu sína sem almenna símaþjónustu eða PATS. Neyðarnúmer VoIP er oft kölluð flökkuþjónusta (nomadic) því hæ gt er að nýta hana alls staðar þar sem er nettenging. Þetta veldur erfiðleikum í neyðarþjónustu eins og 112 þar sem tæ knin í IP netum gefur ekki kost á að hæ gt sé að staðsetja notendann. Í almenna fastasímkerfinu eru símanúmer úthlutuð notendum með fastan nettengipunkt og auðvelt að veita neyðarsvöruninni upplýsingar um staðsetningu. Í GSM farsímakerfum hæ gt að staðsetja notandann eftir sellunni þar sem hann er staddur þegar neyðarkallið er sent. Alþjónusta Í lögum og tilskipunum er kveðið á um að fyrirtæ ki sem hafa alþjónustuskyldu verði að uppfylla ákveðin skilyrði, m.a. um jafnan aðgang allra landsmanna að tilgreindri þjónustu. Nánara er kveðið á um skyldurnar í reglugerð um alþjónustu. Spurningar hafa vaknað um stöðu VoIP þjónustu vegna alþjónustu. Fyrirtæ ki með alþjónustukvaðir hafa lýst yfir áhyggjum yfir að þurfa að bera ábyrgð á því að veita alþjónustu á meðan ný fyrirtæ ki sem geta ekki tæ knilega uppfyllt slíkar kröfur sleppi við þann kostnað sem fylgir því að veita alþjónustu. Auk þess telja þau að þetta muni hafa áhrif á uppbyggingu neta og fjárfestinga í þeim. Númeraúthlutun Úthlutun númera fyrir VoIP hefur fengið mikla umfjöllun að undanförnu.. Aðalvandamálið eru hringingar úr almennum talsímanetum í tölvur sem hafa ekki netföng í samræ mi við E.164 tilmæ lin frá Alþjóðafjarskipta-stofnuninni( ITU). Netföngin liggja til grundvallar símanúmerum í almennu talsímaþjónustunni. Öll fyrirtæ ki sem vilja bjóða VoIP sem almenna símaþjónustu þurfa númer. Í þessu sambandi vakna spurningar um hvort að úthluta eigi númerum til þjónustu sem takmarkast ekki af landamæ rum þ.e. getur flokkast sem flökkuþjónusta. Aðrar spurningar um VoIP og númeraúthlutun eru til dæ mis: x Á að gera greinarmun á þessari þjónustu og annarri með tilliti til úthlutunarreglna? 11

x x Geta þjónustuveitendur fengið númerum úthlutað þó þeir reki ekki eigið net? Skiptir máli að númerið sé ekki bundið ákveðnu landi, þ.e. virkar sem flökkunúmer? ENUM er heiti á samskiptareglum sem Internet Engineering Task Force (IETF) hefur gert tillögu um en þæ r lýsa því hvernig einstæ ðum talsímanúmerum má koma fyrir í netfangakerfi Internetsins (DNS). Samkvæ mt ENUM er símanúmerum varpað yfir í Internet umhverfið og getur gert símatæ kjum mögulegt að hringja í IP notendabúnað eins og einmenningstölvur. Önnur leið væ ri að úthluta IP notendabúnaði venjulegum talsímanúmerum en slíkt kann að leiða til skorts á símanúmerum. Lögsaga Helsti munurinn á VoIP og hefðbundinni talsímaþjónustu er að VoIP getur verið óstaðbundin þjónusta, notendur geta átt uppköll alls staðar þar sem þeir komast í tengingu við tölvunet. Þegar þjónusta er veitt yfir landamæ ri geta komið upp vandamál eins og t.d. hver hefur lögsögu yfir viðkomandi þjónustuveitanda. Hver er hinn raunverulegi þjónustuveitandi og hvar tengist hann viðskiptavininum. 4.0 Íslensk lög og VoIP Aðgangur að markaði Samkvæ mt III. kafla laga um fjarskipti er öllum fjarskiptafyrirtæ kjum heimill aðgangur að markaði, óháð því hvaða þjónustu þau bjóða. Ekki þarf að sæ kja um rekstrarleyfi, það næ gir að senda tilkynningu um starfsemina til Póst- og fjarskiptastofnunar. Fjarskiptastarfsemi eru sett ákveðin skilyrði i reglum Póst- og fjarskiptastofnunar um almenna heimild. Skyldur talsímafyrirtæ kja Fyrirtæ ki sem veita talsímaþjónustu bera ýmsar skyldur samkvæ mt lögum. Sérstök ákvæ ði um talsímaþjónustu er að finna í X. kafla laganna. Þar er m.a. kveðið á um aðgang að neyðarþjónustu, númerabirtingu, númeraflutning og ráðstafanir til verndar almennum talsímanetum. Almenn talsímaþjónusta er skilgreind í 3. gr. fjarskiptalaga sem: Þjónusta opin almenningi sem miðlar innlendum og alþjóðlegum símtölum um notendabúnað sem er tengdur föstum nettengipunkti. Skilgreining þessi getur átt við VoIP í þeim tilfellum þegar notandi fæ r aðgang að þjónustunni um fastan nettengipunkt. VoIP þarf hins vegar ekki að vera tengd föstum nettengipunkti. Sami notandi getur nálgast þjónustuna um marga nettengipunkta eða hvar sem hann hefur nettengingu. Ekki er því hæ gt að slá því föstu að VoIP sé alltaf talsímaþjónusta. Númerareglur VoIP fyrirtæ ki munu að líkindum sæ kja um símanúmer í nánustu framtíð. Póst- og fjarskiptastofnun skipuleggur notkun númera og úthlutar þeim með ákveðnum skilyrðum. Samkvæ mt 10. gr. laga um fjarskipti nr. 81/2003 getur Póst- og fjarskiptastofnun sett eftirfarandi skilyrði við úthlutun númera: a. að úthlutun réttinda til að nota númer gildi aðeins fyrir ákveðna þjónustu, 12

b. um framboð þjónustunnar, c. að notkun númeranna sé skilvirk og nýtin, d. að boðið sé upp á númeraflutning, e. að veittar séu almennar símaskrárupplýsingar, f. að gildistími réttindanna sé takmarkaður; gildistíminn skal vera með fyrirvara um breytingar á númeraplani, g. að leyfishafi greiði afnotagjöld, h. að efndar séu skuldbindingar sem gengist er undir í útboði, i. að tekið sé mið af kvöðum samkvæ mt alþjóðlegum samþykktum um notkun númera. Í reglum PFS um skipulag og úthlutun númera er símanúmer skilgreint svo:: Notendanúmer í almennri talsímaþjónustu, samneti eða farsímaþjónustu. Í 6. gr. númerareglna segir: Fjarskiptafyrirtæ kjum í talsímaþjónustu, þ.m.t. farsímaþjónustu, skal úthlutað eftir þörfum sjö stafa númeraröðum. Póst- og fjarskiptastofnun getur samkvæ mt þessu neitað að úthluta símanúmerum til þjónustu sem ekki er skilgreind sem talsímaþjónusta. Þannig má e.t.v. fá VoIP fyrirtæ ki til þess að skilgreina sig sjálf sem talsímafyrirtæ ki og undirgangast þar með þæ r kvaðir sem fylgja talsímaþjónustu. Þó að VoIP verði úthlutað almennum talsímanúmerum er e.t.v. rétt að hafa sérstakar númeraseríur fyrir þjónustuna, t.d. til aðgreiningar fyrir neyðarþjónustuaðila. Aðgangur að aðstöðu Fjarskiptafyrirtæ ki sem bjóða VoIP njóta allra almennra réttinda samkvæ mt fjarskiptalögum á sama hátt og önnur fjarskiptafyrirtæ ki. Þau geta því átt rétt á aðgangi að aðstöðu annars fyrirtæ kis, aðgangur að netum og þjónustu þ.m.t. samtengingu og heimtaugaleigu, samkvæ mt ákvæ ðum VII. kafla laganna. Niðurstöður markaðsgreiningar sem verið er að vinna hjá Póst-og fjarskiptastofnun ráða miklu um réttindi og skyldur varðandi aðgang að aðstöðu. Þeir markaðir sem að líkindum skipta VoIP þjónustuveitendur mestu máli eru markaðir 11 (aðgangur að heimtaugum þ.m.t. skiptur aðgangur) og 12 (Bitastraums (bit-stream) aðgangur fyrir breiðbandsþjónustu). Staðsetningarupplýsingar Póst- og fjarskiptastofnun er æ tlað að setja reglur um miðlun staðsetningarupplýsinga sbr. 43. gr. fjarskiptalaga. Tilmæ li frá framkvæ mdastjórn ESB liggja fyrir um þetta efni og þarf að haga reglunum í samræ mi við þau. http://europa.eu.int/eurlex/pri/en/oj/dat/2003/l_189/l_18920030729en00490051.pdf Það verður nauðsynlegt að fjalla sérstaklega um VoIP þjónustuna þ.e. að finna lausn á vandamálum sem tengjast staðarákvörðun VoIP notenda. 13