Áhættur í rekstri sveitarfélaga

Transcription

1 Áhættur í rekstri sveitarfélaga hverjar eru þær og hvað er til ráða? Bergur Elías Ágústsson

2 Efnistök. Nálgun viðfangsefnisins. Nokkur orð um áhættu. Hugtök og skilgreiningar. Áhættur í starfsemi sveitarfélaga. Dæmi um áhættur (fjárhagslegar). Sorpeyðing. Dvalarheimili / hjúkrunarheimili. Tilfærsla verkefna frá ríki til sveitarfélaga. Almenningssamgöngur. Stórar fjárfestingar. Eignarhaldsfélagið Fasteign. Fjárhagslegur samanburður milli sveitarfélaga. Hvað er til ráða? Stefna. Verklag. Að lokum.

3 Nokkur orð um áhættu

4 Hugtök og skilgreiningar (1). Risk - Risk Management Risk - Management Process Risk - Attitude Risk - Management Plan Residual Risk Risk - Source Risk - Owner Risk - Framework Risk Evaluation Risk Criteria Risk - Assessment Risk - Identification Level of Risk Risk Profile Risk Management Control Risk - Treatment Risk Analysis

5 Hugtök og skilgreiningar (2). Áhættu er hægt að skilgreina sem hættan á atburði, sem eykur marktækt líkur á því að skerða þurfi grunnþjónustu sveitarfélags til skemmri eða lengri tíma. Áhætta er því öll þau atvik er geta haft áhrif á að sveitarfélag geti ekki staðið við skuldbindingar sínar til skemmri eða lengri tíma. Áhættunni er að öllu jöfnu hægt að skipta í tvo flokka; fjárhagsleg áhætta og rekstraráhætta. Áhættueftirlit (e. risk monitoring) er reglubundið eftirlit með því hvernig tekst að ná áhættumarkmiðum sínum. Áhættumat / áhættumæling (e. risk assessment) er mæling eða mat á einstökum áhættum og mikilvægi þeirra t.d. með notkun sviðsmynda. Viðmið eða staðlar eru gjarnan notuð til að ákveða ásættanlega áhættu. Áhættumarkmið er sú ásættanlega óvissa varðandi neikvæða þróun eigna eða skuldbindinga sem í ykkar tilfelli, sveitarfélagið ákveður að setja sem markmið við gerð fjárfestingarstefnu.

6 Hugtök og skilgreiningar (3). Áhættustefna greinir frá umfangi og skipulagi heildar áhættustýringar Hluti af áhættustefnu tilgreinir hvaða og hversu mikla áhættu sveitarfélagið er tilbúinn að taka. Áhættustýring (risk control) er skilgreind sem framkvæmd áhættustefnu, þ.e. hvað og hvenær eitthvað er gert til að framfylgja áhættustefnunni til að ná settu áhættumarkmiði. Heildar áhættustýring (e. risk management) er skilgreind sem eftirlitskerfi, sem felur m.a. í sér reglur, verkferla og verklag sem sameiginlega miða að því að greina, mæla, meta, stýra og fylgjast með áhættu í starfsemi sveitarfélagsins. Áhættuvilji (e. risk appetite) er skilgreind sem sú óvissa sem sveitarfélagið er tilbúið (getur) að sætta sig við varðandi neikvæða þróun eigna, skuldbindinga eða íbúaþróunar. Áhættuþol (e. risk tolerance) er skilgreind sem sú óvissa sem sveitarfélagið ræður við varðandi neikvæða þróun eigna, skuldbindinga eða íbúaþróun.

7 Áhættur í starfsemi sveitarfélaga. Í grófum dráttum má skipta áhættu þeirra með svipuðum hætti og gert er hjá almennum fyrirtækjum og sjóðum þ.e. í fjárhagslega áhættu og rekstraráhættu. Fjárhagsleg áhætta er áhætta tengd eignum og skuldbindingum (efnahagsreikningi) og áhættu tengda sjóðstreymi. Fjárhagslegri áhættu er skipt í yfirflokka og undirflokka. Rekstraráhætta á m.a. rætur að rekja til áhættu tengd upplýsingakerfum, framkvæmd rekstrar, ófullnægjandi verkferlum eða sveitarstjórnarmönnum, stjórnendum og öðrum starfsmönnum. Rekstraráhættu er hægt að skipta í nokkra undirflokka

8 Fjárhagsleg áhætta. Skuldbindingaáhætta: o Bakábyrgðaráhætta o Kreppuáhætta o Lýðfræðileg áhætta o Pólitísk áhætta Lausafjáráhætta: o Seljanleikaáhætta o Útstreymisáhætta Mótaðilaáhætta: o Skuldaraáhætta o Sameiningaráhætta o Landsáhætta Markaðsáhætta: o Vaxta- og endurfjármögnunaráhætta o Verðbreytingaáhætta o Gjaldmiðlaáhætta o Verðbólguáhætta o Áhætta vegna eigna utan efnahagsreiknings

9 Rekstrarlega áhætta. Rekstraráhætta: o Áhætta vegna svika o Áhætta vegna upplýsingatækni o Orðsporsáhætta o Lagaleg áhætta o Áhætta vegna úthýsingar o Aðhaldsskortur

10 Áhættur í starfsemi sveitarfélaga. Sveitarfélagið Rekstraráhætta Áhætta á efnahag Skuldbindingar Lausafé Mótaðilar Markaður # Starfsmenn # Bakábyrgð # Útstreymi # Skuldarar # Vextir # Svik # Lýðfræði # Veltufjármunir # Fyrirtæki # Endurfjármögnun # Breytingar á lögum # Kreppa #... # Lög # Gjaldmiðlar # Úthýsing # Pólitík #... # Reglugerðir # Verðbólga # Upplýsingar #... #... #... #... # Aðhaldsskortur #... #... #... #... Fjárfestingar

11 Dæmi um áhættur Sorpeyðing. Dvalarheimili / hjúkrunarheimili. Tilfærsla verkefna frá ríki til sveitarfélaga. Almenningssamgöngur. Eignarhaldsfélagið Fasteign. Fjárhagslegur samanburður milli sveitarfélaga hvar er tekið á áhættu? Stór fjárfestingarverkefni. Iðnaðarsvæðið á Bakka við Húsavík

12 Dæmi um áhættur

13 Dæmi um áhættur

14 Hvað er til ráða? Jæja góðir ráðstefnugestir, þá er komið að stóru spurningunni sem er hvað er til ráða. Við vitum það að það er alveg sama hvað við gerum og hversu mikið við vöndum okkur áhætta er og verður ávallt til staðar. Það sem við getum gert er að fara kerfisbundið í gegnum viðfangsefnið takmarkað áhættur og hafa einhverskonar viðbragðsáætlun tilbúna þegar hlutirnir þróast með öðrum hætti en upphaflega var gert ráð fyrir þ.e. takmarka tjón/áföll. Eins og fram hefur komið í málin mínu eru viðfangsefnin tengd áhættur í rekstri sveitarfélaga á mörgum stöðum og þarf af leiðandi þarf að taka á þeim með mismunandi hætti þó svo að markmiðið sé það sama..

15 Hvað er til ráða? Það eru sérstaklega tvö viðfangsefni sem ég tel æskilegt að aðilar fari sér hægt og leggi áherslu á að lágmarka áhættur. Þau eru; Fjárfestingar og yfirtaka verkefna frá ríkisvaldinu. Varðandi fjárfestingar þá hvet ég til þess að gerð sé fjárfestingastefna sem tilgreinir nokkuð ítarlega hvernig undirbúningi fyrir ákvarðanatöku skuli háttað. Því skal haldið til haga að hér er ekki um flókið fyrirbæri að ræða, fyrst og fremst formfestu og skilyrði sem uppfylla þarf til áður en endanleg ákvörðun er tekinn. Í fjárfestingarstefnunni er rétt að kveðið sé á hvaða verklag / ferlum sé beitt fyrir ákvörðunartöku. Sé um stóra fjárfestingu að ræða er æskilegt að leita álits þriðja aðila áður en endanleg ákvörðun er tekinn. Einnig er æskilegt að gerð sé greining á helstu áhættuþáttum fjárfestingarinnar og ef mögulegt er hvaða ráðum skal beita ef eitthvað fer úrskeiðis. Jafnfram er nauðsynlegt að fyrir liggir hver ber ábirgð á hverju.

16 Hvað er til ráða?

17 Hvað er til ráða? Í grófum dráttum er aðal atriðið að byrja á því aðsetja sér reglur (t.d. Í gegnum fjárfestingastefnu) sem fela m.a. í sér: Gera greinargóða lýsingu á viðfangsefninu / verkefninu. Ítarlega kostnaðar og tekjugreiningu (ábata). Stilla upp sviðsmyndum, reikna líkur (hermun). Tilgreina helstu áhættuþætti. Hafa tilbúið aðgerðaplan ef eitthvað fer úrskeiðis. Alveg skýrt hvar ber ábirgð á hverju. Þegar verkefninu er lokið, vinsamlega gefið ykkur tíma til að fara vel yfir það, hvað gekk vel og hvað hefði betur mátt fara.

18 Yfirtaka verkefna frá ríkisvaldinu.

19 Að lokum. Ágætu ráðstefnugestir, það er mín einlæga von að það sem ég hef haft fram að færa hafi verið ánægjulegt og einhvern lærdóm hægt að draga af en umfram allt að þegar þið farið heim í ykkar mikilvægu störf að áhættum sé gefin góður gaumur hvort sem um er að ræða stór eða lítil verkefni eða rekstur ykkar ágætu sveitarfélaga.

20 Þakka gott hljóð.